ความเป็นมาของ “ลายไทย”

มีข้อสันนิษฐานว่า ลวดลายไทยเกิดขึ้นจากอิทธิพลทางพระพุทธศาสนาที่เผยแพร่เข้าสู่ดินแดนในภูมิภาคเอเชียอาคเนย์

เห็นได้จากลวดลายที่ถูกรังสรรค์จากช่างฝีมือเป็นรูปทรงต่างๆ ซึ่งได้แนวคิดมาจาก ดอกบัว พวงมาลัย ควันธูป และเปลวเทียน

เกิดการพัฒนาเป็นลวดลายที่สำคัญ ที่ปรากฏอยู่ในประติมากรรมและสถาปัตยกรรมในส่วนต่างๆของภูมิภาคในประเทศไทย

ลวดลายเหล่านี้ได้รับการพัฒนามาอย่างยาวนานภายใต้การอุปถัมภ์ของราชสำนักเชื่อมโยงกันเป็นหนึ่งเดียว

วิวัฒนาการของลายไทยสืบเนื่องตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ ๑๒-๑๖ ช่วงสมัยศิลปะทวารวดีตั้งอยู่บริเวณภาคกลางของประเทศไทย

ได้แก่ จังหวัดนครปฐม อู่ทอง ราชบุรี ลพบุรีและปราจีนบุรี งานลวดลายแบบทวารวดีได้รับการผสานสาน

กับลวดลายประดับร่วมสมัยของภาคเหนือ ภาคอีสาน และภาคใต้ ลวดลายที่มีชื่อเสียงในสมัยทวารวดีมีชื่อเรียกในหมู่ช่างปัจจุบันว่า

กระหนกผักกูด มีลักษณะใกล้เคียงกับใบผักกูดที่มีขอบใบหยักคดโค้งคล้ายคลึงกัน

หากนำลายกระหนกผักกูดมาประกอบร่างรวมกันกับลายอื่นๆ จะได้ลวดลาย ที่มีลักษณะคล้ายเถาพรรณไม้ เรียกว่า ลายกระหนกเครือเถา

ลวดลายไทยได้รับพัฒนามาจนถึงศตวรรษที่ ๑๙ สมัยอยุธยา ช่างหลวงของกรุงศรีอยุธยาซึ่งมีพื้นฐานเดิมอันเกิดจาก

วัฒนธรรมการสั่งสมประกอบกับการปรุงแต่งด้วยการผสมผสานของวัฒนธรรมขอมและวัฒนธรรมต่างชาติที่เข้ามาค้าขายทำให้เพิ่มเติมความหลากหลายในงานช่างเช่นกัน แม้ราชธานีกรุงศรีอยุธยาผ่านช่วงระยะเวลากว่า ๔00 ปี

หลักฐานทางด้านงานช่างได้แสดงว่าลวดลายไทยเป็นศิลปะที่เป็นส่วนหนึ่งของวิถีวัฒนธรรมในพระพุทธศาสนา

ภายใต้พระมหากษัตริย์ผู้ทรงเป็นอัครศาสนูปถัมภก ทรงนำในการสร้างหรือบูรณปฏิสังขรณ์วัด ศิลปะของช่างหลวง

จึงสืบทอดเป็นแบบแผนประเพณีที่แพร่หลายสู่สังคมระดับล่างทั้งในราชธานีและเมืองต่างๆในพระราชอาณาจักร

ลายไทยได้รับการรักษาและบูรณะจนพัฒนามาเป็นแนวประเพณีร่วมสมัยอยู่ในสังคมไทยปัจจุบัน

ลายไทยธำรงอยู่ควบคู่กับศาสนาและสถาบันกษัตริย์ มีการสร้างและบูรณปฏิสังขรณ์วัดที่เปลี่ยนไปตามความนิยมใหม่ๆ ทั้งในส่วนกลางและส่วนท้องถิ่นทั่วประเทศ จนมาถึงรัชกาล พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว บทบาทของเอกชนได้เพิ่มมากขึ้นเป็นลำดับ ทำให้เพิ่มความหลากหลายให้แก่งานช่างไทย ช่างโบราณ หรือที่เรียกกันว่า งานช่าง แนวแบบแผนประเพณี ก็ไม่ได้จำกัดอยู่เฉพาะภายในวัด หรือในปราสาทราชวัง ดังเช่นอดีตที่ผ่านมา แต่ได้แพร่ขยายเข้ามามีอิทธิพลในหน่วยงานทั้งของภาครัฐและภาคเอกชน หรือตามห้องแสดงภาพและมีการประยุกต์กับศิลปะร่วมสมัยของวัฒนธรรมตะวันตกและตะวันออกเกิดการเลือกวัสดุสำหรับการสร้างลวดลายและพื้นที่การแสดงออกที่แยกประเด็นออกไปจากเดิม

รือหลายตัวก็ได้ มักมีฐานมุมแหลมหันไปทางเดียวกัน โดยมีขนาดและสัดส่วนที่แตกต่างกันไป ลายกระหนกที่สำคัญ ได้แก่ กระหนกสามตัว กระหนกสามตัวเปลว