ภูมิปัญญาชาวบ้าน

สืบสานภูมิปัญญา “การจักสานชะลอมจากไม้ไผ่”

การจักสานชะลอมจากไม้ไผ่ เป็นหัตถกรรมหนึ่งที่บ่งบอกถึงภูมิปัญญาของท้องถิ่น มีคุณค่าทางศิลปะและ ความงามของการจักสาน มีรูปทรง โครงสร้าง และลวดลายที่สามารถบอกความเป็นเอกลักษณ์ของชุมชนได้เป็นอย่างดี ไม้ไผ่เป็นวัสดุที่หาง่ายเป็นการใช้วัสดุธรรมชาติให้เป็นประโยชน์สูงสุดนอกจากจะเป็นการใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์แล้วยังมีส่วนช่วยสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่น เพิ่มรายได้ ส่งเสริมสู่การประกอบอาชีพต่อไป การจะฝึกทักษะอาชีพการจักสานชะลอมซึ่งเป็นการสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชนซึ่งในปัจจุบันมีผู้สืบสานการทำน้อยมากแต่ผลิตภัณฑ์ยังเป็นที่ต้องการของตลาดเนื่องจากในปัจจุบันผู้ส่วนใหญ่หันมาให้ความนิยมกับผลิตภัณฑ์งานจักสานมากขึ้นไม่ว่าจะเป็น ตะกร้า กระบุง ชะลอม ฯลฯ เนื่องจากเป็นผลิตภัณฑ์ที่ทำจากธรรมชาติไม่ทำลายสิ่งแวดล้อม

การสานชะลอมเริ่มขึ้นมาจากส่วนก้นให้ให้ขนาดตามต้องการ หากมีขนาดใหญ่ก็จะเสริมไม้ 2-3 อันที่บริเวณก้นชะลอมแล้วสานขึ้นมาเรื่อย ๆ ให้ได้สัดส่วนพองาม แล้วปล่อยส่วนปลายตอกไว้เพื่อรวบมัดหลังการบรรจุสิ่งของที่ต้องกา หรืออาจแยกตอกออกเป็น 2 ส่วน ผูกโค้งเป็นหูหิ้วเพื่อความสะดวกในการใช้งาน เวลาใช้งานจริงจึงค่อยกรุด้วยใบไม้เพื่อรองสิ่งของอีกที เนื่องจากชะลอมเป็นภาชนะสำหรับบรรจุสิ่งของเป็นการชั่วคราวสำหรับเดินทางไกล หรือใส่สิ่งของที่เป็นของฝาก การสานชะลอมจึงเป็นการสานแบบง่าย ๆ ใช้เวลาไม่นาน แค่เพียงพอต่อการบรรจุสิ่งของที่ต้องการเท่านั้น

นอกจากจะใช้ในการใส่สิ่งของสำหรับการเดินทางแล้ว ยังมีการใช้ชะลอมสำหรับการประกอบพิธีกรรมอีกด้วย ดังเช่นในประเพณีทำขวัญข้าว ในช่วงที่ข้าวเริ่มตั้งท้อง ชาวนาจะสร้างศาลเพียงตาชั่วคราวขึ้น ใส่เครื่องเซ่นเพื่อรับขวัญแม่โพสพ เตรียมไม้ไผ่สานเป็นรูปเฉลวห้าแฉกและชะลอมใบน้อยเพื่อใส่เครื่องเซ่น ด้วยความเชื่อที่ว่า แม่โพสพเป็นผู้หญิงสาว เมื่อถึงคราวต้องจัดเครื่องเซ่นสำหรับการทำขวัญข้าวในยามที่ข้าวตั้งท้อง จึงมักจัดเป็นอาหารสำหรับคนท้อง ได้แก่น้ำมะพร้าว อ้อย หมาก พลู โดยเฉพาะของรสเปรี้ยว เช่น ส้ม มะขาม เป็นต้น

ในปัจจุบันถึงแม้จะไม่ได้มีการใช้ชะลอมอย่างแพร่หลายดังเช่นในอดีตแล้วก็ตาม แต่ก็ยังคงสามารถพบเห็นชะลอมได้ไม่ยาก เนื่องจากชุมชนหลายแห่งยังคงสืบสานถ่ายทอดการสานชะลอมในชุมชนเพื่อเป็นสินค้า ของฝาก ของที่ระลึกของชุมชนต่าง ๆ

ตำแหน่งที่ตั้ง : หมู่ที่ 9 บ้านกระทุ่มน้ำเดือด ตำบลกำรังนก อำเภอสามง่าม จังหวัดพิจิตร

ข้อมูลเนื้อหา เรื่องราว เขียนโดย นายฉัตรชัย บัณฑิตย์