(6 oktober 2025)

In het clubblad van Schaakvereniging Heerhugowaard De Z wordt gesteld dat wanneer de Wormerveerse schaakvereniging De Pion ooit mocht promoveren, ze verplicht moeten worden gesteld hun naam te veranderen naar een ander schaakstuk (niet de koning).

(gelezen in Konijn, Piet M.: Aanraken is zetten! deel 1)

(16 juni 2025)

Aan de vooravond van de WK-match in 1993 tussen wereldkampioen Garry Kasparov en uitdager Nigel Short kregen beide spelers een formulier waarop ze konden aangeven welke voorzieningen ze wensten voor hun rustruimte. Short vulde netjes in dat hij graag de beschikking wilde hebben over koffie, sandwiches en massages van popidool Madonna. De organisatie antwoordde dat het wellicht moeilijk zou zijn om al deze verzoeken in te willigen, en dan met name de beschikbaarheid van koffie...
Later in de match, toen Short al een aantal gevoelige nederlagen had geleden, verbleef Madonna bij toeval in hetzelfde hotel als Short. De organisatoren hadden juist op dat moment Short aangeboden op hun kosten een extra secondant aan zijn team toe te voegen, in de hoop dat de match niet te snel beslist zou zijn waardoor de toestroom van toeschouwers en aandacht voor de match zou verflauwen. Short liet aan de vermeend neutrale organisatoren weten meer resultaat te verwachten van massages van Madonna. We moeten dan ook aannemen dat Short's verlies van de match te wijten is aan het niet voldoen aan dit verzoek.

(gelezen in Lawson, Dominic: The inner game)

(14 april 2025)

Richard Teichmann stond bekend om zijn luiheid. Een toonbeeld van fitheid was hij dan ook niet. Als in vluggertjes een pion op de grond viel, liet Teichmann die liever liggen en speelde hij zonder die pion door dan dat hij de moeite nam om die pion op te rapen en weer aan de strijd te laten deelnemen. Voor simultaans vroeg hij hoge bedragen, omdat de inspanning van het rondlopen hem tegenstond. Voor een blindsimultaan was het tarief een stuk lager; dat kon hij immers zittend af.

(gelezen in Postma, Siep H.: Vergeten schaakgiganten)

(4 februari 2025)

Tijdens het schaaktoernooi Hoogovens 1958 duvelde Emil Josef Diemer van het overvolle podium waarop hij zat te spelen. Hoewel de Duitser bij dit incident zijn been brak, kon hij niet op heel veel mededogen rekenen. Kenmerkend voor de algemene aversie tegen Diemer was de reactie van mr. Straat op dit incident: "Wie heeft het gedaan?"

(uit De Telegraaf van 21 januari 1978) 

(4 juni 2024)

De WK-match in 1927 werd gespeeld in Buenos Aires, Argentinië. De Cubaanse wereldkampioen José Raul Capablanca nam het op tegen uitdager Alexander Aljechin, die officieel nog Rus was maar al jaren in Frankrijk woonde. Juist tijdens die match ontving Aljechin officieel bericht van zijn naturalisatie tot Fransman. Het ontlokte Aljechin na de match de uitspraak: "De match om het wereldkampioenschap schaken begon met een Cubaan en een Rus, en eindigde met de triomf van een Fransman".

(gelezen in Morán, Pablo: A. Alekhine - Agony of a chess genius)

(11 april 2024)

In 1890 werd een 'uitgebreid wetenschappelijk experiment' gedaan in de New Orleans Chess, Checkers and Whist Club. De onderzoeksvraag was of relatiestatus van invloed is op de schaakprestaties. Twaalf gehuwde schakers namen het op tegen twaalf vrijgezelle schakers. Het resultaat was een overtuigende overwinning voor de vrijgezelle schakers met 8-4. Daarmee is wetenschappelijk aangetoond dat vrijgezelle schakers beter schaken dan gehuwde schakers. Later is ook wel geprobeerd om het verschil te kwantificeren. Dat leidde tot de stelling dat het aangaan van een relatie een schaker gemiddeld 100 ratingpunten kost.

(gelezen in Chernev, Irving: Wonders and curiosities of chess)

(12 maart 2024)

De katholieke kerk is niet altijd even gecharmeerd geweest van het schaakspel. De Italiaanse kardinaal Petrus Damiani (1007-1072) was fel gekant tegen kansspelen, waaronder hij gemakshalve ook het schaakspel schaarde. Toen (in 1061) hem ter ore kwam dat de bisschop van Firenze zich aan schaken schuldig had gemaakt, was Damiani zo sympathiek om paus Alexander II daarvan per brief op de hoogte te stellen. De straf voor de bisschop van Firenze was driemaal het psalmboek te reciteren, de voeten van twaalf arme sloebers te wassen en deze twaalf gelukkigen vervolgens van een aalmoes te voorzien.

(gelezen in Cockburn, Alexander: Loze passie)

(18 februari 2024)

Grootmeesterremises zijn een plaag voor toernooi-organisatoren. Bij het schaaktoernooi Tilburg 1980 maakten Boris Spasski en Lubomir Kavalek het wel erg bont. Beide spelers kwamen voor hun onderlinge partij binnen met tennisrackets en tennistassen. Toernooidirecteur Jan Rennings zag het met lede ogen aan en sprak mild kritisch: "Heren, Wimbledon is aan de andere kant van het Kanaal". Na 16 zetten zei Kavalek "Tennis?", Spasski antwoordde "Tennis". Kavalek schrijft in zijn autobiografie Life at play dat hij niet heel erg verbaasd was dat hij geen uitnodigingen meer uit Tilburg kreeg.

(gelezen in Kavalek, Lubomir: Life at play)

(28 januari 2024)

De grote Emanuel Lasker was op weg naar New York voor het beroemde schaaktoernooi New York 1924. Hij maakte de reis per passagiersschip. Bij een wandeling over het dek zag hij in de rooksalon een man gebogen over een schaakstelling zitten. Lasker kon de verleiding niet weerstaan om even te gaan kijken. De onbekende schaakliefhebber herkende Lasker niet, maar was blij met de belangstelling. Hij vroeg Lasker of deze kon schaken. Lasker antwoordde dat hij af en toe wel een partijtje speelde. De dilettant nodigde enthousiast zijn nieuwe schaakvriend uit voor een potje. In zijn argeloosheid bood hij Lasker zelfs een dame voorsprong aan daar hij naar eigen zeggen een nogal sterke schaker was. Lasker ging akkoord.

Om het nog mooier te maken verloor Lasker opzettelijk twee partijen achter elkaar. Vervolgens vroeg Lasker of hij nu eens met een dame achterstand mocht spelen. Lasker betoogde dat hij sterk de indruk had gekregen dat de dame eigenlijk alleen maar de koning hinderde in de partij en dat hij daarom tweemaal had verloren. De tegenstander wilde er eerst niet van weten, maar Lasker bleef aandringen. Uiteindelijk gaf de man Lasker zijn zin. Daadwerkelijk wist Lasker nu twee keer te winnen en bedankte de man vriendelijk voor dit revolutionaire inzicht. Lasker groette de man en verliet de rooksalon, de ander in totale verwarring achterlatend. Pas later ontdekte de schaakliefhebber dat hij door een voormalig wereldkampioen in het ootje was genomen.

(23 januari 2024)

Max Euwe (1901-1981) is nog altijd de enige Nederlander die erin geslaagd is wereldkampioen schaken te worden. Hij is zelfs drie keer wereldkampioen geweest! Ik kan me voorstellen dat u zich nu verslikt en denkt dat de schrijver d6 een paar drankjes te veel heeft genuttigd.  Daarom een kleine toelichting.

Over het wereldkampioenschap van Euwe in 1935, verkregen dankzij winst in de WK-match tegen regerend wereldkampioen Alexander Aljechin zijn we het vast snel eens.

Maar weinig schaakliefhebbers weten dat Euwe al in 1928 tot wereldkampioen was gekroond! Het ging daarbij om de wereldtitel schaken voor amateurs, die Euwe in Den Haag wist te veroveren.

De derde wereldtitel van Euwe is in de geschiedenisboekjes nauwelijks terug te vinden. Niet vreemd, want hij had die wereldtitel maar een dag. Dat zat zo. In 1947 organiseerde de wereldschaakbond FIDE een congres waar het belangrijkste onderwerp de wereldtitel was. Aljechin was namelijk in 1946 overleden en daarmee was de wereldtitel vacant. Het congres besloot de wereldtitel derhalve toe te kennen aan de voorganger van Aljechin, dus werd Euwe voor de derde maal tot wereldkampioen uitgeroepen. De vreugde over deze papieren titel duurde slechts een dag, want het besluit was genomen terwijl de met vertraging kampende Sovjet delegatie nog niet op het congres aanwezig was. De Sovjets tekenden bij aankomst onmiddellijk protest aan tegen het besluit. Met succes. Het nieuwe besluit van de FIDE luidde dat de wereldtitel vacant zou blijven totdat een toernooi tussen de zes sterkste schakers van de wereld had uitgemaakt wie zich de nieuwe wereldkampioen zou mogen noemen. Dat toernooi vond plaats in 1948 en werd gewonnen door Mikhail Botwinnik.

(27 december 2023)

Bij het schaaktoernooi Vandoeuvre-les-Nancy 2007 viel de Hongaarse schaakster Anna Rudolf op door een fantastische start. Ze oogstte daarmee niet alleen bewondering maar ook jaloezie. Drie Letse schakers beschuldigden Rudolf ervan dat haar stickje met lippenbalsem dat ze altijd bij haar droeg haar op een of andere wijze ook van ijzersterke zetten zou voorzien. Bewijs daarvoor werd niet gevonden. Rudolf moest in de laatste ronde tegen Starostits, een van de afgunstigen die haar van fraude hadden beschuldigd. Hij weigerde haar de hand te schudden en eiste van de arbiter dat ze tijdens de partij haar handtas en lippenbalsem niet zou beroeren. Deze psychologische oorlogsvoering had uiteindelijk het beoogde effect: in gelijke stelling blunderde Rudolf en ze verloor de partij. In tranen ontvluchtte ze het podium. Bij de prijsuitreiking kreeg ze een langdurig hartverwarmend applaus van het publiek en haar toernooiresultaat was toch goed genoeg voor een IM- en WGM-resultaat.

(24 december 2023)

Relatief weinig schakers hebben een rijbewijs. Misschien is daar een goede reden voor. Laten we Viktor Kortchnoi als voorbeeld nemen. Hij had wel een rijbewijs. In 1973 reed hij bovenop een stilstaande auto. Een politieauto! Zijn verklaring was dat zijn gedachten geheel waren afgedwaald naar een gecompliceerde schaakstelling. In het vervolg liet hij zich liever door anderen rijden.

(10 december 2023)

Het interzonale schaaktoernooi Portoroz 1958 bood de spelers uitstekende mogelijkheden om zich tussen de partijen heerlijk te ontspannen. Zee en strand waren op loopafstand te vinden. Deelnemer Ludek Pachman maakte daar volop gebruik van. Even omkleden in een badhokje en dan lekker zwemmen en zonnen. Of dat nu de ideale voorbereiding was op de partij laten we maar even in het midden.
Allerminst ideaal leek het die ene keer dat Pachman de sleutel van zijn badhokje kwijt was. Hij zocht overal, maar nergens was de sleutel te vinden. Hij had al visioenen dat hij zometeen in zijn zwembroek achter het schaakbord moest plaatsnemen. In lichte paniek sprak hij de beheerder aan. Die had een loper voor de sloten van de badhokjes, maar in alle consternatie was Pachman ook vergeten in welk badhokje hij zijn kleren had achtergelaten. Er zat niets anders op dan alle hokjes te openen om te zien of daar de kleren van Pachman lagen.
Na vele hokjes tevergeefs te hebben geopend kwamen ze bij een hokje dat niet met de loper kon worden geopend. Omdat er nog een sleutel in het slot stak… Pachman kon even later alsnog fatsoenlijk gekleed achter het schaakbord plaatsnemen en won zijn partij.

(2 november 2023)

De eerste wereldkampioen schaken bij de vrouwen was Vera Menchik. Van 1927 tot 1944 sloeg zij alle aanvallen op haar titel af. Toen maakte een Duitse V1 een einde aan het leven van de in Londen wonende Menchik. Slechts eenmaal was haar titel serieus in gevaar gekomen. In 1939 in Buenos Aires legde de excentrieke Sonja Graf het vuur wel zeer na aan de schenen van Menchik.

In tegenstelling tot de misschien wat saaie Menchik was Sonja Graf een zeer opvallende verschijning. Hoewel ze enigszins mannelijk oogde en zich daar ook wel naar kleedde, zag ze er beslist niet onaantrekkelijk uit. Al was niet iedereen die mening toegedaan. Tijdens een simultaanseance gegeven door Sonja Graf en Paul Keres kon de toekijkende grootmeester Herman Pilnik niet nalaten tegen zijn buurman op te merken: "Het is eigenlijk een man noch vrouw, vindt u niet?" De aangesproken buurman was een zekere Vernon Stevenson en die antwoordde: "Het is mijn verloofde!"

(7 oktober 2023)

In het Amerikaans kampioenschap van 1957/58 kende outsider James Sherwin een bliksemstart, waar favoriet Samuel Reshevsky wat moeizaam op gang was gekomen. Reshevsky complimenteerde Sherwin met zijn spel en voegde er aan toe dat, als Sherwin zo door zou gaan, Reshevsky hun onderlinge partij wel zou moeten winnen. Sherwin reageerde luchtig met de opmerking dat die onderlinge ontmoeting ook in zijn voordeel zou kunnen uitvallen. "Nog in geen duizend jaar" zei Reshevsky. In een van de laatste ronde was het dan zover; Sherwin maakte gehakt van Reshevsky. Na de opgave van Reshevsky zei Sherwin: "Zoals de tijd voorbij vliegt, grootmeester..."

Reshevsky eindigde als tweede en Sherwin als ... derde (hij had in de tussenliggende ronden punten verspeeld). De eerste plaats was voor een 14-jarige jongeman, Bobby Fischer.

(5 oktober 2023)

Nederland vaardigde naar de schaakolympiade Leipzig 1960 een sterk af met Euwe, Donner, Bouwmeester, Prins, Kramer en Langeweg. Teamcaptain was Harry de Graaf, een lid van het KNSB-bestuur. In zijn enthousiasme wilde deze De Graaf zich wel eens bemoeien met de analyse van een stelling. Donner beperkte na enkele opmerkingen van De Graaf die bemoeienis tot een minimum met de opmerking "We vinden het leuk dat u kijkt, meneer De Graaf, maar we kunnen u hier niet het hele schaakspel uitleggen."

(24 september 2023)

De Amerikaanse schaakbobo Don Schultz (1936-2020) was naast al zijn schaakbestuurlijke activiteiten ook een heel behoorlijke amateurschaker. In zijn verder nogal saaie schaakautobiografie Chessdon is de volgende anekdote wel een aardige. Schultz had een partij verloren tegen een beduidend sterkere tegenstander en de partij werd na afloop door beide spelers uitgebreid geanalyseerd. De sterkere speler had eigenlijk louter complimenten voor de zetten van Schultz, hij noemde het allemaal goede zetten. In eerste instantie werkte dat als balsem voor de wond die elke schaaknederlaag met zich meebrengt. Maar later vroeg Schultz zich af waarom hij dan verloren had als het toch allemaal goede zetten waren geweest. Nu wil het geval dat Schultz als schaakbobo geregeld door GM Roman Dzjindzjichasjvili werd gebeld over triviale schaakorganisatorische zaken, bij voorkeur midden in de nacht. Bij het eerstvolgende telefoontje negeerde Schultz de vraag van Dzjindzji en legde hem onmiddellijk de vraag voor hoe hij nou had kunnen verliezen, terwijl hij goede zetten had gedaan. Dzjindzji antwoordde adrem: "Don, al je zetten zijn goed, maar je moet onthouden, soms zijn ze goed voor jou en soms zijn ze goed voor je tegenstander."

(gelezen in Schultz, Don: Chessdon)

(3 augustus 2023)

De allereerste schaakolympiade voor vrouwen werd in 1957 in Emmen gehouden. Binnen conservatieve schaakkringen waren er op voorhand twijfels over het schaakniveau van de deelneemsters. De Bulgaarse topschaker Milko Bobotsov vreesde zelfs dat eventuele matige schaakprestaties van zijn echtgenote Antonia een negatieve invloed zouden hebben op zijn schaakreputatie. Daarom nam zij deel onder haar meisjesnaam Antonia Ivanova.

(4 juni 2023)

Fenny Heemskerk deed in 1952 mee aan een damestoernooi in Moskou. De winnares verkreeg het recht om de wereldkampioene Rudenko uit te dagen. Heemskerk was zeer goed op dreef maakte serieus kans om het toernooi te winnen. Helaas werd ze ziek. Het Sovjet organisatiecomité kwam met een grote medische delegatie om Heemskerk ervan te overtuigen dat ze zich beter kon terugtrekken uit het toernooi. Men zei dat ze mogelijk aan tyfus leed.

Heemskerk lachte de medici in hun gezicht uit en zei dat het gewoon een rottige griep was. Ze moest de volgende dag een partij inhalen en nog twee afgebroken partijen uitspelen, allemaal tegen Sovjet speelsters. Heemskerk won alle drie partijen. Toch konden aan het einde van het toernooi de Sovjets opgelucht ademhalen, want Heemskerk eindigde op de tweede plaats achter een van de Sovjet dames.