พระราชประวัติ

การสืบราชสันตติวงศ์

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระศรีสวรินทราบรมราชเทวี

มีพระราชโอรส และพระราชธิดารวม ๗ พระองค์

องค์ที่ ๑ สมเด็จพระบรมโอราสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร

องค์ที่ ๒ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าอิสริยาลงกรณ์

องค์ที่ ๓ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าหญิงวิจิตรจิรประภา

องค์ที่ ๔ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าสมมุติวงศ์วโรทัย กรมขุนศรีธรรมราชธำรงฤทธิ์

องค์ที่ ๕ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าหญิงวไลยอลงกรณ์ กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร

องค์ที่ ๖ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าหญิงศิราภรณ์โสภณ

องค์ที่ ๗ สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก

สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก และสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี

พระอิสริยยส

รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

วันที่ ๒ เดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๓๔ ได้รับสถาปนาเป็น สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหิดลอดุลยเดช

วันที่ ๒๘ เดือนธันวาคม พ.ศ. ๒๔๔๖ ทรงกรมเป็น กรมขุนสงขลานครินทร์

รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

วันที่ ๒๓ เดือนตุลาคม พ.ศ.๒๔๕๓ เฉลิมพระนามเป็น สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ามหิดลอดุลยเดช กรมขุนสงขลานครินทร์

รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว

วันที่ ๙ เดือนธันวาคม พ.ศ. ๒๔๖๘ เฉลิมพระนามเป็น สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้ามหิดลอดุลยเดช กรมขุนสงขลานครินทร์

วันที่ ๒๖ เดือนพฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๘ จนกระทั่งวันสิ้นพระชนม์ ทรงดำรงตำแหน่งองค์รัชทายาท แห่งราชบัลลังก์

วันที่ ๕ เดือนมิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๒ ได้รับพระราชทานนามราชสกุล มหิดล ณ อยุธยา

วันที่ ๑๓ เดือนพฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๗๒ ทรงกรมเมื่อสิ้นพระชนม์แล้วเป็น กรมหลวงสงขลานครินทร์

รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล

วันที่ ๒๕ เดือนมีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๗ เฉลิมพระนามเมื่อสิ้นพระชนม์แล้วเป็น สมเด็จพระราชบิดา เจ้าฟ้ามหิดลอดุลยเดช กรมหลวงสงขลานครินทร์

รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช

วันที่ ๙ เดือนมิถุนายน พ.ศ. ๒๕๑๓ เฉลิมพระนามเมื่อสิ้นพระชนม์แล้วเป็น สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก

(ทรงรับพระราชทานเครื่องประกอบพระอิสริยยศ พร้อมสัปตปฎลเศวตฉัตร) เนื่องในงานพระราชพิธีสมโภชการเสด็จขึ้นครองสิริราชสมบัติครบ ๒๔ พรรษา สองรอบนักษัตร

วันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๕๓๕

องค์การยูเนสโก (UNESCO) แห่งสหประชาชาติได้ประกาศเกียรติคุณ ทรงมีผลงานดีเด่น ทางการศึกษา วิทยาศาสตร์ และมนุษยธรรม ระดับโลก ณ วโรกาศ “๑๐๐ ปี สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก”

ทรงได้รับการขานพระนามเป็น “พระราชบิดาแห่งการแพทย์แผนปัจจุบันของไทย”

พระราชดำรัส

"รู้สึกสลดใจว่าตั้งแต่หม่อมฉันเกิดมาเห็นแต่เสด็จแม่

ทรงเปนทุกข์โศก ไม่มีอะไรที่จะทำให้ชื่นพระหฤทัยเสียเลย

สงสารเสด็จแม่จึงคิดว่าลูกผู้ชายของท่านก็เหลืออยู่แต่หม่อมฉัน

คนเดียว ควรจะสนองพระคุณด้วยทำการงานอย่างใดอย่างหนึ่ง

ให้เสด็จแม่ทรงยินดีด้วยเห็นลูกสามารถทำความดีให้เปนคุณ

ประโยชน์แก่บ้านเมืองได้ ไม่เลี้ยงมาเสียเปล่า เมื่อคิดต่อไปว่า

จะทำการอย่างไรดี หม่อมฉันคิดเห็นว่าในทางราชการนั้นก็มี

ทูลกระหม่อมพระราชโอรสในสมเด็จพระศรีพัชรินทรอยู่หลาย

พระองค์แล้ว ตัวหม่อมฉันจะทำราชการหรือไม่ทำก็ไม่ผิดกัน

เท่าใดนัก จึงคิดว่าการช่วยชีวิตผู้คนพลเมืองเปนการสำคัญอย่าง

หนึ่งซึ่งหม่อมฉันอาจจะทำได้โดยลำพังตัว เพราะทรัพย์สิน

ส่วนตัวก็มีพอจะเลี้ยงชีวิตแล้ว จะสละเงินที่ได้รับพระราชทาน

ในส่วนที่เปนเจ้าฟ้าเอามาใช้เปนทุนทำการตามความคิดให้เปน

ประโยชน์แก่บ้านเมือง ด้วยเหตุดังทูลมานี้หม่อมฉันจึงไม่ทำราชการ"

พระราชดำรินี้เกิดขึ้นเนื่องมาจากพระประสงค์ที่จะสนองพระคุณสมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า

พระราชกรณียกิจ

๑. ทรงรับเป็นผู้แทนรัฐบาลไทย ติดต่อเจรจากับมูลนิธิรอกกี้เฟลเลอร์ เพื่อขอความช่วยเหลือในการปรับปรุงกิจการโรงเรียนแพทย์ที่กรุงลอนดอน

๑.๑ ได้ตกลงเรื่องการปรับปรุงกิจการโรงเรียนแพทย์ โดยมีการจัดวางระเบียบวิธีการที่จะประสานงานกับโรงเรียนแพทย์ มีการตกลงวางโครงการก่อสร้างตึกเรียน การเลือกสรรแต่งตั้งอาจารย์ผู้สอน

๑.๒ ได้ตกลงปรับการศึกษาขั้นพื้นฐานของวิชาแพทย์ คือ การศึกษาวิชาเบื้องต้น (พื้นฐาน) ของคณะอักษรศาสตร์และวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

๑.๓ ได้ตกลงร่วมมือปรับปรุงโรงเรียนผดุงครรภ์และพยาบาล ด้วยการจัดหา และจัดสร้างที่อยู่สำหรับนางพยาบาล

๓. ทรงรับเป็นอาจารย์สอนนักเรียนแพทย์ ทรงจัดเตรียมการสอนอย่างดี ด้วยการเลือกจัดกิจกรรมการสอนแบบต่างๆ ที่จะช่วยให้นักเรียนได้มีประสบการณ์ในด้านต่างๆ เพิ่มขึ้นทั้งทางตรงและทางอ้อม นอกเหนือจากการบรรยายในห้องเรียนแล้วยังประกอบไปด้วย

๓.๑ การเชิญผู้ทรงคุณวุฒิมาบรรยาย

๓.๒ การศึกษานอกสถานที่ ทรงนำนักเรียนไปชมสถานที่สำคัญหลายแห่ง เช่น พระบรมมหาราชวัง พระที่นั่งอนันตสมาคม พิพิธภัณฑ์สถาน เป็นต้น

๓.๓ การรายงานและการอภิปราย

แนวพระราชดำริ

"ความสำเร็จที่แท้ มิใช่อยู่ที่การเรียนรู้ แต่อยู่ที่ความสามารถในการประยุกต์ใช้ความรู้นั้นให้เกิดประโยชน์แก่มวลมนุษยชาติ"

1. แนวพระราชดำริทางการศึกษา
2. แนวพระราชดำริเกี่ยวกับ การจัดการศึกษาทั่วไป
3. แนวพระราชดำริเกี่ยวกับ การจัดการอุดมศึกษา
4. แนวพระราชดำริเกี่ยวกับ การจัดการศึกษาแพทย์
5. แนวพระราชดำริเกี่ยวกับ คุณสมบัติของบัณฑิตแพทย์
6. แนวพระราชดำริเกี่ยวกับ มหาวิทยาลัย

พระโอวาทและคติธรรม

• ฉันไม่ต้องการให้เธอมีความรู้ทางแพทย์อย่างเดียว ฉันต้องการให้พวกเธอเป็นคนด้วย
• เวลาเป็นของมีค่า เมื่อมันล่วงไปแล้วมันจะไม่กลับอีก ถ้าเรามีโอกาสจะใช้มันเป็นประโยชน์แล้วไม่ใช้มัน ก็เป็นที่น่าเสียดาย
• เรื่องตำแหน่งการงานนี้ก็เหมือนหมวก จะหาหมวกให้เหมาะกับหัวคนนั้น คงไม่ยาก แต่เรื่องที่จะหาหัวมาให้เหมาะกับหมวก นี่ซิยากนักหนา
• ใครเรียนดี เรียนเก่ง บอกฉันมา จะออกเงินให้เขาไปเรียนต่างประเทศ เงินฉันเป็นเงินของราษฎรเขา
• จำนวนเงินเท่าที่พวกเธอต้องการนั้น ความจริงก็เพียงเล็กน้อย แต่เงินของฉันนี้มีค่า เพราะรวบรวมได้มาจากตาสีตาสา ชาวนาชาวสวน ซึ่งต้องออกเหงื่อต่างน้ำ เพื่อจะหามาส่ง เพราะฉะนั้น ฉันจะให้พวกเธอไปเปล่าๆ ก็ดูกระไรอยู่ แต่ถ้าหากเธอต้องการและมีความจำเป็นจริงๆ ฉันก็จะให้ แต่เธอจะต้องทำการสิ่งใดเป็นเครื่องตอบแทนบ้าง ฉันมีสนามใหญ่อยู่หน้าบ้าน เธอจะตัดหญ้าแล้วช่วยกันลากลูกกลิ้งบดสนามให้ก็ได้
• พวกเธอทั้งหลาย การเล่นนั้นเป็นของดี การเรียนนั้นก็เป็นเรื่องดีและสำคัญ แต่การที่จะให้ดีกว่านั้นคือ คนที่เรียนดี และเล่นก็ดีด้วย…
• เงินที่ฉันได้ใช้ออกมาเรียน หรือให้พวกเธอมาเรียนนี้ ดังนั้น เธอต้องตั้งใจเรียนให้ดี ให้สำเร็จ เพื่อจะได้กลับไปทำประโยชน์ให้แก่ประเทศชาติ และขอให้ประหยัดใช้เงิน เพื่อฉันจะได้มีเงินช่วยเหลือผู้อื่นต่อไป
• อาชีพแพทย์นั้นมีเกียรติ แพทย์ที่ดีจะไม่ร่ำรวย แต่ก็ไม่อดตาย ถ้าใครอยากร่ำรวย ก็ควรเป็นอย่างอื่นไม่ใช่แพทย์…
• ฉันรู้สึกว่า ฉันยังเป็นรองอยู่มาก…
• ขอบใจ ที่ให้เลือดแก่ฉัน
• น้อม ฉันรับเธอฐานเพื่อนตลอดชีวิต เธอจะเป็นมหาดเล็กไม่ได้ เรารักกันโดยจิตใจ เราไม่ใช่ญาติกันทางสายโลหิต…
• ฉันจะไปเรียนหมอละ เพราะว่าเป็นวิชาที่สนุกดี เรามีโอกาสรักษาคนไข้ ทั้งคนจน คนมั่งมี และเจ้านายต่างๆ ได้เต็มที่…
• หม่อมฉันรู้สึกเสมอว่า การสาธารณสุขนั้นเป็นการสำคัญอย่างยิ่ง ทั้งเป็นเครื่องบำรุงกำลังของชาติไทย และเป็นสาธารณะประโยชน์แก่มนุษย์ทั่วไปด้วย เพราะฉะนั้น เมื่อมีโอกาสอันใดซึ่งหม่อมฉันพอที่จะช่วยออกกำลังกาย และสติปัญญาหรือทรัพย์สินอันเป็นผล ที่จะทำนุบำรุง ให้การนั้นเจริญขึ้นแล้ว หม่อมฉันยินดีปฏิบัติได้เสมอ
• ดูเหมือนไม่จำเป็นที่จะกล่าวซ้ำอีกครั้งหนึ่งว่า ฉันมีความดีใจเท่าใด ที่ได้เห็นนักเรียนของเราทำการ(ค้นคว้าจนสำเร็จนี้)
• แพทย์ที่ได้เรียนจบหลักสูตรแล้ว จะต้องเป็นนักเรียนต่อไปตลอดเวลาเป็นแพทย์ แต่เป็นการเรียนต่อในทางที่ต่างจากเดิมไปเล็กน้อย
• True Success is not learning but in its application to the benefit of mankind
• แพทย์วิทยา ผิดกับดาราศาสตร์หรือวิชาคำนวณ ทั้งสองนี้เป็นวิทยาศาสตร์แม่นคำนวณ ส่วนวิชาแพทย์นั้น เป็นวิชาแม่นแต่บางส่วน แต่ก็เป็นทั้งวิทยาศาสตร์และศิลปศาสตร์
• คุณลักษณะสำหรับการเป็นแพทย์นั้น คือ ความเชื่อถือไว้ใจ

๑. ท่านต้องมีความเชื่อในความสามารถของตนเอง คือ มีความมั่นใจ

๒. ท่านต้องมีความไว้ใจระหว่างแพทย์กันเอง คือ ความเป็นปึกแผ่น

๓. ท่านต้องได้ความเชื่อถือจากคนไข้ของท่าน คือ ความไว้วางใจของคณะชน

คุณสมบัติสามประการนี้ เป็นอาวุธเกราะ และเครื่องประดับอันงามของแพทย์

• เมืองไทยเราถ้าเจ้านายทรงทำหน้าที่อย่างสามัญชนเข้าบ้าง เขาว่าเสียพระเกียรติ ฉันรู้สึกว่า มัวแต่จะรักษาพระเกียรติอยู่ ก็ไม่ต้องทำงานอะไรกัน
• ฉันได้ทำงานสำเร็จไว้อย่างหนึ่ง คือมูลนิธิร็อกกีเฟลเลอร์เขาจะอุดหนุนให้เงินรัฐบาลไทยขยายกิจการแพทย์ในประเทศไทย แต่รัฐบาลไทยจะต้องประสานงานกับเขาเป็นข้อสัญญาผูกพันโดยรัฐบาลไทย จะต้องออกเงินสมทบด้วย มิฉะนั้นราษฎรจะเข้าใจว่า เป็นโรงพยาบาลฝรั่งไปหมด แล้วก็ทำไม่สำเร็จด้วย ซึ่งเขาได้เห็นจากประเทศจีนแล้ว…ฉันหนักใจที่รัฐบาลจะไม่มีเงิน ในการก่อสร้างตึกต่างๆ ตามสัญญาได้
• เมื่อมูลนิธินั้นเสร็จธุระถอนตัวออกไปแล้วการณ์จะเป็นอย่างไรต่อไปก็แล้วแต่มูลนิธินั้นได้บำรุงโรงเรียน ให้ไว้เป็นชนิดใด และแล้วแต่คุณวุฒิความรู้และจรรยาของผู้ที่จะเข้ามาสรวมจัดอำนวยการโรงเรียนแทนมูลนิธิต่อไป แต่อย่างไรก็ดี ฉันมีความเชื่อมั่นแน่นอนว่า ตลอดเวลาร่วมมือห้าปีหรือกว่านั้น มูลนิธิจะสามารถก่อบำรุงโรงเรียนให้ดำรงมั่นคงถาวรตลอดไปได้ ซึ่งฉันสามารถถือตัวเองว่า ได้รับเกียรติยศมีส่วนสนับสนุนการนี้ และการที่ฉันเลือกบริจาคเงินเป็นจำนวนมากจากทุนของฉัน และบำเพ็ญเวลาและร่างกายให้แก่โรงเรียนนี้ จะเป็นการถูกทาง
• ให้รอคนไข้ ขึ้น (จากเรือจ้างข้ามฟาก) เสียก่อน
• ข้าพเจ้าจะตาย ก็ไม่เสียดายต่อชีวิต แต่เสียดายว่างานที่กำลังทำค้างอยู่นี้ยังไม่เสร็จเรียบร้อย

(จากชุมนุมพระนิพนธ์และบทความเฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระราชบิดา ของศิริราช ๒๔ กันยายน ๒๕๐๘)