Ab alio expectes, alteri quod feceris

• Co zrobisz drugiemu, oczekuj od niego
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Ab equis ad asinos

• Z deszczu pod rynnę (dosłownie „z koni na osły”)

Ab hodierno

• Od dziś

Ab Iove principium

• Zaczynamy od najważniejszego (dosłownie „Od Jowisza początek”)
• opis: sformułowanie w jednej z eklog Wergiliusza

Ab oriente lux

• Światło ze wschodu

Ab ovo

• Od początku (dosłownie „od jajka”)

Ab ovo usque ad mala

• Od początku do końca (dosłownie „od jaj do jabłek”)

Absens carens

• Nieobecny traci
• opis: sentencja łacińska

Absentem laedit, qui cum ebrio litigat

• Jakby z nieobecnym się spierał, kto z pijanym się kłóci
• Publiusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Publiusz Syrus, Sententiae, V.4

Ab Urbe condita

• Od założenia Miasta

Abusus non tollit usum

• Nadużycie nie znosi prawa do właściwego użycia
• opis: paremia prawnicza

Accipis, ut taceas

• Płacą ci za to, abyś milczał
• Marcjalis (ok. 40 – ok. 102-104 n.e) – poeta rzymski
• źródło: Marcjalis, Epigramy, 1, 95

Accusare nemo se debet

• Nikt nie musi oskarżać siebie samego
• opis: paremia prawnicza

Actus hominis, non dignitas iudicetur

• Sądzone będą czyny ludzkie, nie godności (stanowiska)
• Minucjusz Feliks (II-III wiek n.e.) – pisarz rzymski, chrześcijanin

Ad augusta per angusta

• Do wielkich osiągnięć przez trudności (dosłownie „do wielkiego przez wąskie”)

Ad futuram rei memoriam

• Na przyszłą rzeczy pamiątkę

Ad Kalendas Graecas

• Na greckie Kalendy
• Oktawian August (63 p.n.e. – 14 n.e.) – pierwszy cesarz rzymski
• opis: w kalendarzu greckim (który, nota bene, był mocno zróżnicowany w zależności od polis) nie było charakterystycznych rzymskich wyszczególnień: Kalend, Non i Idów. August, kiedy powątpiewał aby dłużnik spłacił zaciągnięty dług, mawiał, że zapłaci na greckie kalendy, a więc „na święty Nigdy” – w greckim kalendarzu kalendy nie występowały.
• źródło: Swetoniusz, Boski August 87

Ad multos annos

• Wielu lat życia

Ad patres

• Na tamten świat (dosłownie „do ojców”)

Ad perpetuam rei memoriam

• Na wieczną rzeczy pamiątkę

Ad quas res aptissimi erimus, in iis potissimum elaborabimus

• Najwięcej dokonamy w tym, do czego będziemy najbardziej uzdolnieni
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De Officiis, I 114

Adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum

• Młodość jest czasem uczenia się, lecz żaden wiek nie jest na to za późny
• opis: sentencja łacińska

Adversus stímulum calcitrare

• Głową muru nie przebijesz
• opis: łacińska maksyma

Ad rem

• Do rzeczy

Aegroto dum anima est, spes esse dicitur

• Dopóki chory oddycha, jest nadzieja
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Ad Atticum, 9.10.3

Aequitas sequitur legem

• Sprawiedliwość idzie za prawem
• opis: paremia prawnicza

Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra

• Cudze winy mamy na oku, własne za plecami
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Alea iacta est

• Kości zostały rzucone

Alitur vitium vivitque tegendo

• Wada żywi się i wzrasta w ukryciu
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Georgiki, III 454

Aliena nobis, nostra plus aliis placent

• Cudze bardziej podoba się nam, nasze innym
• opis: sentencja łacińska

Alii sementem faciunt, alii metunt

• Kto inny sieje, kto inny zbiera
• opis: sentencja łacińska

Alter alterum docet

• Jeden uczy drugiego

Alter ego

opis: osoba, która wyraża czyjeś myśli, poglądy, wspomnienia

Ama nos et vale

• Kochaj nas i żegnaj
• opis: sentencja łacińska

Amantium irae amoris integratio

• Gniewy kochanków są spoiwem miłości, kłótnie kochanków umacniają ich miłość
• Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz, Andria, Akt III, scena 3, linia 23

Amare humanum est, humanum ignoscere est

• Rzeczą Errare humanum est jest kochać, rzeczą ludzką jest przebaczać
• opis: sentencja łacińska

Amicos res secundae parant, res adversae prabant

• Rzeczy pomyślne przyciągają przyjaciół, niepomyślne sprawdzają
• opis: sentencja łacińska

Amici, diem perdidi

• Przyjaciele, straciłem dzień
• Tytus (39-81 n.e.) – cesarz rzymski w latach 79-81 n.e.
• opis: cesarz, gdy uświadomił sobie, że nie zrobił nic dobrego przez cały dzień
• źródło: Swetoniusz, Boski Tytus, 8.315

Amicos res secundae parant, res adversae prabant

• Rzeczy pomyślne przyciągają przyjaciół, niepomyślne sprawdzają
• opis: rzymska maksyma

Amicus certus in re incerta cernitur

• Przyjaciel pewny w rzeczy niepewnej jest dostrzegany
• opis: zaczerpnięta jest z bajki Ezopa zatytułowanej „Podróżni i niedźwiedź”
• źródło: Cyceron, Leliusz, 17.64

Amicus optima vitae possessio

• Przyjaciel to największy skarb w życiu

Amicum proba, probatum ama

• Przyjaciela próbuj, wypróbowanego kochaj
• Platon (427 – 347 p.n.e.) – grecki filozof

Amicus verus rara avis est

• Prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem
• opis: w sensie rzadko się zdarza

Amor caecus est

• Miłość jest ślepa
• Teokryt (ok. 310 – ok. 250 p.n.e.) – grecki poeta

Amor vincit omnia

• Miłość zwycięża wszystko
• opis: sentencja łacińska

Amore, more, ore, re iunguntur amicitiae

• Przyjaźń zawiązuje się z miłości, zwyczaju, wyglądu, czynu
• opis: sentencja łacińska

Aanima vilis

• Nędzna dusza; podła istota

Animus aeger semper errat

• Chory umysł zawsze błądzi

Ante pilos sapis

• Jajko chce być mądrzejsze od kury (dosłownie „mądrzysz się przed owłosieniem”)

Apage, Satanas

• Odejdź, Szatanie

A pedibus usque ad caput

• Całkowicie, od stóp do głów

Aquila non captat muscas

• Orzeł nie chwyta much
• opis: sentencja łacińska

Aquilam volare doces

• Uczysz orła latać

Arbiter elegantiarum

• Znawca dobrego smaku, esteta

Arcus nimium tensus rumpitur

• Łuk zbytnio naciągnięty pęka
• opis: każdy ma swój próg wytrzymałości

Ardua prima via est

• Pierwsza droga jest stroma
• opis: sentencja łacińska

Argumenta non numeranda, sed ponderanda sunt

• Dowody należy nie liczyć, a ważyć
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, O powinnościach 2, 22, 79

Aristoteles non semper Aristoteles

• Arystoteles nie zawsze jest Arystotelesem

Arrectis auribus

• Z nastawionymi uszami

Ars gratia artis

• Sztuka dla sztuki

Ars amandi

• Sztuka kochania

Ars longa, vita brevis

• Sztuka długa, życie krótkie
• opis: aforyzm Hipokratesa z Kos, przetłumaczony z greki, mówiący, iż życie jest zbyt krótkie, by zgłębić w pełni sztukę

Ars auro gemmisque prior

• Sztuka cenniejsza od złota i drogich kamieni
• opis: sentencja łacińska

Ars non habet osorem nisi ignorantem

• Sztuka nie ma wrogów oprócz ignorantów
• opis: sentencja łacińska

Arte et Marte

• Sztuką i orężem

Artificem commendat opus

• Dzieło zachwala mistrza
• opis: sentencja łacińska

Asinus ad lyram

• Osioł przy lutni
• opis: kompletnie niepasujący

Asinus asino pulcherrimus

• Osioł osłu najpiękniejszy
• opis: sentencja łacińska

Asinus asinorum in saecula saeculorum

• Osioł nad osłami na wieki wieków
• opis: dosłownie „osioł do kwadratu, wyjątkowy głupiec„

Asinus asinum fricat

• Osioł osła liże
• opis: o pochlebstwach
• źródło: Cyceron, De Amicitia

Asinus in tegulis

• Osioł na dachu
• opis: niedorzeczna sytuacja i która może się skończyć katastrofą
• źródło: Petroniusz, Satyrikon

Assidue addiscens ad senium venio

• Nieprzerwanie ucząc się, dochodzę ku starości
• opis: według Platona słowa Solona – greckiego męża stanu

A tuo Lare incipe

• Zaczynaj od siebie (dosłownie „zaczynaj od własnych larów”)

Audaces fortuna iuvat

• Odważnych szczęście wspiera
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eneida, X, 284

Audi multa, dic pauca!

• Słuchaj dużo, mów mało!

Audi, vide, sile!

• Słuchaj, patrz, milcz!

Audaces fortuna iuvat

• Śmiałym szczęście sprzyja
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eneida, X.284

Audendum est: fortes adiuvat ipsa Venus

• Trzeba mieć odwagę: dzielnym sprzyja sama Wenus
• Tibullus (ok. 54-19 p.n.e.) – poeta rzymski
• źródło: Tibullus, Corpus Tibullianum 1, 2, 16

Auditur et altera pars

• Niech będzie wysłuchana i druga strona
• opis: paremia prawnicza

Audiatur et altera pars

• Niech i druga strona będzie wysłuchana
• opis: paremia prawnicza

Audi multa, dic pauca

• Słuchaj dużo, mów niewiele
• opis: sentencja łacińska

Audi, vide, tace, si vis vivere in pace

• Słuchaj, patrz, milcz, jeśli chcesz żyć w spokoju
• opis: sentencja łacińska

Aurea dicta

• Złote słowa

Aurea mediocritas

• Złoty środek

Aures multorum veritati clausae sunt

• Uszy wielu są zamknięte na prawdę
• opis: sentencja łacińska

Auri sacra fames

• Przeklęta żądza złota
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eneida, III, 57

Aut bibat, aut abeat!

• Niech albo pije, albo wychodzi!
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, V, 41

Aut prodesse volunt, aut delectare poetae

• Poeci pragną przynosić pożytek lub przyjemność
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Ars Poetica, 333

Ave, Caesar, morituri te salutant

• Witaj Cezarze, mający umrzeć pozdrawiają cię
• opis: słowa, którymi gladiatorzy rzymscy pozdrowili cesarza Klaudiusza przed bitwą morską. Co ciekawe, nie ma więcej przekazów, by taki zwrot był powszechnie stosowany
• źródło: Swetoniusz, Boski Klaudiusz, 21

B

Balbus melius balbi verba cognoscit

• Jąkała jąkałę lepiej zrozumie
• opis: sentencja łacińska

Balnea, vina, venus corrumpunt corpora nostra, sed vitam feciunt balnea, vina, venus

• Kąpiele, wino i miłość niszczą nasze ciała, lecz to one sprawiają, że żyjemy!
• opis: epitafium na nagrobku niejakiego Tyberiusza Klaudiusza Secundusa, który przeżył 52 lata, zadedykowane przez partnera/kę Merope

Barba crescit, caput nescit

• Broda rośnie, rozumu nie przybywa
• opis: sentencja łacińska

Barba non facit philosophum

• Broda nie czyni filozofem
• Gelliusz (II wiek n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Gelliusz, Noce Attyckie, IX, 2, 1–7

Barbam video, sed philosophum non video

• Brodę widzę, ale filozofa nie widzę
• opis: sentencja łacińska

Beata est vita non quae secundum voluptatem est sed secundum naturam

• Szczęśliwe życie – to nie jest życie stosujące się do wymogów rozkoszy, lecz życie przebiegające zgodnie z naturą
• opis: sentencja łacińska

Beate vivere est honeste vivere

• Żyć szczęśliwie jest żyć uczciwie
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De Finibus Bonorum Et Malorum, III.8

Beatius est magis dare quam accipere

• Przyjemniej jest dawać niż przyjmować

Beatus, qui prodest, quibus potest

• Szczęśliwy jest ten, który pomaga, komu może
• opis: sentencja łacińska

Beatus, qui tenet

• Szczęśliwy, kto posiada
• opis: sentencja łacińska

Bella res est morte sua mori

• Piękną rzeczą jest umrzeć swoją własną śmiercią
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epistulae Morales, VII

Belli causae [stant]

• Przyczyny wojny [są mocne]

Bellum nec timendum, nec provocandum

• Nie trzeba ani bać się wojny, ani jej prowokować
• Pliniusz Młodszy (61 – ok. 113 n.e.) – prawnik, urzędnik rzymski
• źródło: Pliniusz Młodszy, List do Trajana

Bellum omnium contra omnes

• Wojna wszystkich przeciw wszystkim

Bellum, pax rursum…[in amore]

• Wojna – za chwilę znowu pokój… [w miłości]
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Satyry, III.267

Belua multorum capitum

• Potwór o wielu głowach
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• opis: o rozgniewanym tłumie.
• źródło: Horacy, Epodes I, 1, 76

Nam si curent, bene bonis sit, male malis

• [gdyby bogowie] interesowali się losem ludzi, byłoby dobrze dobrym, źle złym
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De natura deorum, 3.32.79

Bene dignoscitur, bene curatur

• Dobrze rozpoznane, dobrze leczone
• opis: sentencja łacińska

Bene facit, qui ex aliorum erroribus sibi exemplum sumit

• Dobrze czyni ten, kto uczy się na cudzych błędach
• opis: sentencja łacińska

Bene olet, qui nihil oletNam si curent, bene bonis sit, male malis, quod nunc abest

• Dobrze pachnie, kto niczym nie pachnie
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Att. II, 1, 1

Bene tibi!

• Dobrze tobie! (pozdrowienie)

Bene vale!

• Miej się dobrze!
• opis: powiedzenie rzymskie

Bis dat, qui cito dat

• Dwa razy daje, kto szybko daje
• Publiusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Publiusz Syrus, Sententiae 6

Bona diagnosis, bona curatio

• Dobre rozpoznanie, dobre leczenie
• opis: sentencja łacińska

Bona mors est homini, vitae quae exstinguit mala

• Dobra dla człowieka jest śmierć, która gasi nieszczęścia życia
• Publiusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski

Bona valetudo melior est quam maximae divitiae

• Dobry stan zdrowia jest lepszy niż największe bogactwo
• opis: sentencja łacińska

Bonum est, quod omnes appetunt

• Dobro jest tym, czego wszyscy pragną
• opis: sentencja łacińska

Bonum ex malo non fit

• Dobro nie rodzi się ze zła
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Ad Lucilium Epistulae Morales, LXXXVII, 22

Bonum vinum laetificat cor hominis

• Dobre wino raduje serce człowieka
• opis: sentencja łacińska

Bos lassus fortius figit pedem

• Zmęczony wół pewniej stawia nogę
• opis: sentencja łacińska

C

Cacactum non est pictum

• Nafajdane to nie namalowane
• opis: sentencja łacińska

Cadit quaestio

• Sprawa upadła

Caeca est invidia

• Zazdrość jest ślepa
• opis: sentencja łacińska

Cael ipsum petimus [stultita]…

• Głupotą sięgamy do niebios [zenitu]…
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Carminum I.4

Caesar ad Rubiconem

• Cezar nad Rubikonem

Caesar citra Rubiconem

• Cezar przekroczył Rubikon

Caesar non supra grammaticos

• Cesarz nie [stoi] wyżej od gramatyków
• źródło: Kajusz Dion, Historia rzymska 57, 17

Caesarem stantem mori decet

Cesarzowi przystoi umrzeć, stojąc

Calamitosus est animus futuri anxius et ante miserias miser

Nieszczęsna (narażona na klęski) jest dusza pełna trosk o przyszłość i nieszczęśliwa już przed nadejściem zgryzoty

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epistulae Morales ad Lucilium 98.1.1

Calcat iacentem vulgus…

Tłum kopie leżącego…

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Octavia 454-455

Calvitum non est vitium, sed prudentiae indicium

Łysina to nie ułomność, lecz oznaka mądrości

opis: sentencja łacińska

Camelum videbis saltantem

Zobacz tańczącego wielbłąda

opis: inaczej „usłysz bujdy”

Canis timidus vehementius latrat quam mordet

Pies, który się boi, gwałtowniej ujada niż gryzie

Kurcjusz Rufus (I wiek n.e.) – polityk i pisarz rzymski

źródło: Kurcjusz Rufus, Historiae Alexandri Magni Macedonis 7, 4, 16

Carpe diem

Chwytaj dzień

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Ody, I, 11, 8

Carpe diem quam minimum credula postero

Chwytaj dzień (korzystaj z chwili), jak najmniej ufając przyszłości

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Ody, I, 11, 8

Carta non erubescit

Papier się nie rumieni

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

opis: papier jest cierpliwy

źródło: Cyceron, Epistulae ad familiares, 5, 12, 1

Carthaginem delendam esse censeo

Sądzę, że Kartaginę należy zniszczyć

Carum est, quod rarum est

Cenne jest to, co rzadkie

opis: sentencja łacińska

Cave me domine ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo

Strzeż mnie panie przed przyjaciółmi, z nieprzyjaciółmi sam dam sobie radę

Caveant consules ne quid detrimenti res publica capiat

Niech konsulowie strzegą, żeby państwo nie doznało jakiegoś uszczerbku

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, In Catilinam 1, 4

Cedant arma togae

Niech oręż ustąpi przed togą

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, O powinnościach

Cernutur in agendo virutes

W działaniu rozpoznajemy cnoty

Certum est, quia impossibile est

Jest pewne, ponieważ jest niemożliwe

Tertulian (ok.155 – 240 n.e.) – teolog rzymski, gorliwy wyznawca chrześcijaństwa

źródło: Tertulian, De Carne Christi, 5

Ceterum censeo Karthaginem esse delendam

A poza tym sądzę, że Kartaginę należy zniszczyć

opis: słowa jakie wygłaszał Katon Starszy pod koniec swoich mów w Senacie. Miały one na celu zachęcanie Rzymian do ostatecznego zniszczenia Kataginy

źródło: Plutarch z Cheronei, Katon Straszy

Cibi condimentum est fames

Głód jest przyprawą dla każdego posiłku

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, De finibus bonorum et malorum, 2.90.10

Cinis et manes et fabula fies

Popiołem i cieniem, i wspomnieniem się staniesz

Persjusz (34 – 62 n.e.) – poeta i satyryk rzymski

źródło: Persjusz, Satyry V, 151

Civium concordia murus urbium

Zgoda obywateli murem miast

opis: sentencja łacińska, której różne formy możemy znaleźć w dziełach Tytusa Liwiusza czy Salustiusza

Clara non sunt interpretanda

Nie dokonuje się wykładni tego, co jasne

opis: paremia prawnicza

Clara pacta claros faciunt amicos

Jasne układy tworzą wiernych przyjaciół

opis: sentencja łacińska

Clavus clavo pellitur

Gwóźdź wybija się gwoździem

opis: sentencja łacińska

Cogitationis poenam nemo patitur

Nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli

opis: sentencja łacińska

Cogitationum poenam nemo luit

Nikt nie cierpiał za karę myślenia

opis: sentencja łacińska

Cognosce te ipsum

Poznaj samego siebie

opis: maksyma wyryta po grecku na frontonie świątyni Apollina w Delfach, głoszona potem przez filozofa Sokratesa; tutaj zapisana w łacinie

źródło: Pauzaniasz, Wędrówki po Helladzie, 10.24

Comedamus et bibamus cras enim moriemur

Jedzmy i pijmy, wszak jutro pomrzemy

opis: sentencja łacińska

Concordia civium murus urbium

Zgoda mieszkańców murem miasta

opis: sentencja łacińska

Concordia domi, foris pax

Zgoda w domu, pokój na zewnątrz

Concordia parvae res crescunt, dicordia maximae dilabuntur

W zgodzie małe rzeczy wyrastają, w niezgodzie największe rzeczy rozpadają się

Salustiusz (86-35 p.n.e.) – historiograf i pisarz rzymski

źródło: Salustiusz, Bellum Iugurthinum, 10, 6

Confessio est regina probationum

Przyznanie się jest królową dowodów

opis: paremia prawnicza

Coniugium sine prole est quasi dies sine sole

Małżeństwo bez dzieci jest jak dzień bez Słońca

opis: sentencja łacińska

Conquiescat in pace

Niech odpoczywa w pokoju

opis: zwrot łaciński

Conscientia mille tertes est

Sumienie jest tysiącem świadków

Consensus facit legem

Zgoda tworzy prawo

opis: paremia prawnicza

Consuetudinis vis magna est

Wielka jest siła przyzwyczajenia

opis: sentencja łacińska

Consuetudo altera natura est

Przyzwyczajenie jest drugą naturą

opis: sentencja łacińska

Consuetudo est altera natura

Przyzwyczajenie jest drugą naturą

opis: sentencja łacińska

Consuetudo est optima legum interpres

Zwyczaj jest najlepszą wykładnią praw

Contra facta non valent argumenta

Wobec faktów argumenty muszą ustąpić

opis: paremia prawnicza

Contra spem spero

Wbrew obawom mam nadzieję

Contra vim mortis non est medicamen in hortis

Przeciwko sile śmierci nie ma lekarstwa w ogrodach

opis: sentencja łacińska

Contra vim non valet ius

Prawo jest bezsilne wobec przemocy

opis: paremia prawnicza

Conveniens homini est hominem servare voluptas

Godną człowieka rozkoszą jest baczyć na drugiego człowieka

opis: sentencja łacińska

Cornix cornici numquam confodit ocellum

Kruk krukowi oka nie wykole

opis: sentencja łacińska

Crede, quod habes, et habes

Wierz, że masz, a będziesz miał

Credo, quia absurdum

Wierzę, bo to jest niedorzeczność

Crescit sub pondere virtus

Prześladowana cnota wzrasta

opis: sentencja łacińska

Crescunt anni, decrescunt vires

Przybywa lat, ubywa sił

Cucullus non facit monachum

Kaptur nie czyni mnicha

Cui bono?

Na czyją korzyść?

Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare

Każdy człowiek może zbłądzić, [a] uparcie trwać przy błędzie tylko głupi [może]

Culpam poena premit comes

Winie depcze po piętach kara

opis: sentencja łacińska

Cultus addit hominibus auctoritatem

Kultura dodaje ludziom powagi

Kwintylian (35 – 95 n.e.) – sławny retor i pedagog w dziedzinie teorii w

źródło: Kwintylian, De Institutione Oratoria, Libri Duodecim, 8

Cultus domesticus

Troska o dom

Cum debita reverentia

Z należnym poważaniem

opis: sentencja łacińska

Cum grano salis

Z odrobiną sceptycyzmu (dosł. z ziarnem soli)

opis: cytat sparafrazowany z Historii naturalnej Pliniusza Starszego

Cum plenus venter, numquam studet ille libenter

Pełny brzuch nie uczy się chętnie

opis: sentencja łacińska

Cum recte vivis, ne cures verba malorum

Skoro uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa złych ludzi

Katon Młodszy (95 – 46 p.n.e.) – rzymski polityk i filozof-stoik, żyjący w zgodzie z prawością i uczciwością

Cum tacent, clamant.

Milcząc, krzyczą.

Cuneus cuneum trudit

Klin wybija się klinem

opis: sentencja łacińska

Cupida sum vocem tuam audienti

Jestem żądna słuchania twego głosu

opis: sentencja łacińska

Cura fugit multo diluiturque mero

Troska znika i rozpuszcza się w obfitym winie

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Ars amatoria, I.239

D

Da daxtram misero…

Podaj prawicę nieszczęsnemu…

Da locum melioribus

Ustąp miejsca lepszym

Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Phormio, 238

Da mihi aliquid potum

Daj mi coś do picia

Da mihi factum, dabo tibi ius

Udowodnij fakt, a ja ci wskażę prawo

opis: paremia prawnicza

Dabit deus his quoquo finem, [malis]

Bóg i tym (nieszczęściom) położy kres

Damnat quod non intellegunt

Nienawidzą, ponieważ nierozumieją

Kwintylian (35 – 95 n.e.) – sławny retor i pedagog w dziedzinie teorii w

źródło: Kwintylian, De Institutione Oratoria, X, 1, 26

Dare est docere reddere

Dawać znaczy uczyć odwzajemniania

opis: sentencja łacińska

Dat bene, dat multum, qui dat com munere vultum

Daje dobrze, daje wiele, kto daje z podarkiem uśmiech

opis: sentencja łacińska

Dat quae quisque potest

Każdy daje, co może

opis: sentencja łacińska

Dat veniam corvis, vexat censura columbas

Cenzura wybacza krukom, a gnębi gołębie

Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny

źródło: Juwenalis, Satyry, lI, 63

Data merces est erroris mei magna

Wysoka była cena mojego błędu

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Pro Caelio

Data occasione

Przy nadarzającej się sposobności

De actu et visu

Z doświadczenia i obserwacji

opis: sentencja łacińska

De auditu

Na podstawie zasłyszanego

opis: paremia prawnicza

De fumo in flammam

Z dymu w ogień

opis: w znaczeniu: „Z deszczu pod rynnę”

De gustibus non est disputandum

O gusta nie należy się spierać

opis: sentencja łacińska

De gustibus non est disputandum

Gust nie podlega dyskusji

opis: sentencja łacińska

De morius nil nisi bene

O zmarłym nic, jeśli nie dobrze mówimy

opis: pierwsze użycie w dziele Diogenesa Laertiosa, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, I 70

De mortuis aut bene aut nihil

O zmarłych (mówić) dobrze albo wcale

opis: sentencja łacińska

De suis homines laudibus libenter praedicant

O swojej chwale ludzie chętnie głoszą

Gajusz Juliusz Cezar (100 – 44 p.n.e.) – polityk, wódz, dyktator i pisarz

źródło: Juliusz Cezar, O wojnie domowej, II 39

De te fabula narratur

O tobie mówi bajka

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Satyry

Desipere est juris gentium

Prawem ludzi jest głupota

opis: sentencja łacińska

Deum sequere

Idź za wezwaniem boga

Deus et natura nihil faciunt frustra

Bóg i natura niczego nie robi na próżno.

Dicere non est facere

Mówić nie znaczy działać; mówienie nie jest działaniem

opis: paremia prawnicza

Dictum sapienti sat (est)

Mądrej głowie dość dwie słowie

opis: sentencja łacińska

Diem perdidi

Straciłem dzień (bo nie zrobiłem nic dobrego)

Dies diem docet

Dzień uczy dzień

Dies interpellat pro homine

Dzień pozywa za człowieka

opis: paremia prawnicza

Dies non interpellat pro homine

Dzień nie pozywa za człowieka

opis: paremia prawnicza sugerująca, że sam upływ dnia (dokładniej terminu) bez wezwania dłużnika nie powoduje powstania zwłoki dłużnika

Difficile est satiram non scribere

Trudno nie pisać satyry

Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny

źródło: Juwenalis, Satyry, 1.50

Difficilis in otio quies

Bezczynność nie daje odpoczynku

opis: sentencja łacińska

Diligere ex toto corde, et in tota anima

Miłować z całego serca i z całej duszy

opis: sentencja łacińska

Dimidium facti, qui bene coepit, habet, sapere aude, incipe

Połowę pracy ma za sobą, kto dobrze zaczął, miej odwagę być mądrym, zacznij

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

opis: rady udzielone w liście przyjacielowi Maximusowi Lolliusowi

źródło: Horacy, Epistulae 1, 2

Dis aliter visum

Inna jest wola bogów

Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta

źródło: Wergiliusz, Eneida, II, 428

Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto

Ucz się, lecz u uczonych, nieuczonych sam nauczaj

źródło: Dionizos Kato, Catonis Disticha, IV, 23

Discenda est virtus

Cnoty należy uczyć

opis: za Sokratesem

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Ad Lucilium Epistulae Morales

Discipulus est prioris posterior dies

Ostatni dzień jest uczniem pierwszego

Publiusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Publiusz Syrus, Sententiae, 14

Displicuit nasus tuus

Twój nos się nie spodobał

opis: dosłownie stałeś się ofiarą kaprysu

źródło: Juwenalis, Satyry

Divide et impera!

Dziel i rządź!

opis: antyczna zasada rządzenia, zakładająca tworzenie podziałów i występowanie jako rozjemca

Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes

Boska przyroda dała pola, ludzka sztuka zbudowała miasta

Divitiae non sunt bonum

Bogactwo nie jest dobrem

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 22

Dixisse me aliquando placuit, tacuisse numquam

Bywało niekiedy, że żałowałem tego, co powiedziałem, nigdy jednaktego, że milczałem

Do, ut des

Daję, abyś (i ty mi) dał

Docendo discimus

Nauczając, uczymy się

opis: sentencja łacińska

Dolorem sedare opus divinum est

Uśmierzać ból jest dziełem boskim

Dominus vitae necisque

Pan życia i śmierci

Donec eris sospes, multos numerabis amicos, tempora si fuernit nubila solus eris

Dopóki będziesz szczęśliwy wielu przyjaciół wokół siebie zliczysz, Jeśli czasy będą chmurne, zostaniesz sam

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Tristia, I, 9, 5–6

Duae res homines ad maleficium impellunt: luxuria et avaritia

Dwie rzeczy ludzi ku złu wiodą: zbytek i chciwość

opis: sentencja łacińska

Duas aures habemus et os unum, ut plura audiamus quam loquamur

Mamy dwoje uszu i jedne usta, abyśmy więcej słuchali niż mówili

opis: sentencja łacińska

Ducunt volentem fata, nolentem trahunt

Powolnego prowadzą losy, opornego siłą ciągną

Dulce et decorum est pro patria mori

Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę

Dum docemus, discimus

Dopóki nauczamy, uczymy się sami

Dum inter homines sumus, colamus humanitatem

Póki jesteśmy wśród ludzi, bądźmy ludzcy

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, De Ira, 3.43

Dum spiro, spero

Dopóki oddycham mam nadzieję

Dum trahimus, dum inter homines sumus, colamus humanitatem

Dopóki oddychamy, dopóki jesteśmy wśród ludzi, postępujmy po ludzku

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, De ira, 3.43.5

Dum vivimus, vivamum!

Podczas gdy żyjemy, żyjmy!

Dum vivimus, vivamus

Dopóki żyjemy, używajmy życia

Duo cum faciunt idem, non est idem

Gdy dwóch robi to samo, to nie jest to samo

opis: sentencja łacińska

Duobus litigantibus tertius gaudet

Gdzie dwóch się kłóci, trzeci się cieszy

Dura lex, sed lex

Twarde prawo, ale prawo

opis: paremia prawnicza

Dura necessitas

Twarda konieczność

E

E fructu arbor cognoscitur

Drzewo może być rozpoznane po owocach

opis: sentencja łacińska

Ea natura multitudinis est: aut seruit humiliter aut superbe dominatur; libertatem, quae media est, nec struere modice nec habere sciunt

Oto natura pospólstwa: albo służalczo się płaszczy, albo bezczelnie się panoszy; wolności, która jest pomiędzy tymi dwiema skrajnościami, ani cierpliwie budować, ani utrzymać nie umie.

Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk

źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od ząłożenia Miasta, XXIV, 25, 8

Ego pro domo mea oro

Mówię w obronie mojego domu

opis: sentencja łacińska

Errare humanum est

Błądzić jest rzeczą ludzką

Seneka Starszy (ok. 55 p.n.e. – ok. 44 n.e.) – retoryk rzymski

źródło: Seneka Starszy, Epistulae morales VI, 57, 12

Est mihi cura futura

Gnębi mnie troska o przyszłość

Etiam sanato vulnere cicatrix manet

Blizna pozostaje także po wyleczonych ranach

opis: sentencja łacińska

Exceptio confirmat regulam

Wyjątek potwierdza regułę

Ea condicione

Pod tym warunkiem

Ea est natura hominum

Taka jest natura ludzka

Ebrietas est metropolis omnium vitiorum

Pijaństwo jest siedzibą wszystkich wad

opis: sentencja łacińska

Ebrietas est voluntaria insania

Pijaństwo jest dobrowolnym szaleństwem

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epistolae Ad Lucilium, LXXXIII

E cantu cognoscitur avis

Każdy ptak po swojemu śpiewa

opis: sentencja łacińska

Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi

Oto baranek boży, który gładzi grzechy świata

Ecce homo!

Oto człowiek!

Ecce tibi lupus in sermone

O wilku mowa

Plaut (ok. 250–184 p.n.e.) – komediopisarz rzymski

źródło: Plaut, Stichus, IV. i. 71

Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus

Jemy, aby żyć, a nie żyjemy po to, aby jeść

opis: sparafrazowane słowa Sokratesa

źródło: Plutarch, Moralia

Effugiunt structos nomen honorque rogos

Imię i godność unikną stosu

E fructu arbor cognoscitur

Drzewo poznaje się po owocu (Dobre drzewo dobre rodzi owoce, a złe drzewo – złe)

Ego mitto vos sicut oves in medio luporum

Ja was posyłam jako owce między wilki

Ego nihil timeo, quia hihil habeo

Nic nie mam, więc niczego się nie boję

opis: sentencja łacińska

Epistula (enim) non erubescit

(Ponieważ) list się nie rumieni

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Listy, 5, 12

Equus, ut sit exiguum caput et siccum prope pelle ossibus adhaerente, aures breves et argutae, oculi magni, nares patulae, erecta cervix, coma densa et cauda, ungularum soliditate fixa rotunditas

Koń, aby łeb miał krótki i smukły, skórę niemalże do kości przylegającą, uszy krótkie i spiczaste, oczy niewielkie, chrapy szerokie, wysoki kłąb, grzywę gęstą i ogon, okrągłe i wysklepione kopyta.

Izydor z Sewilli (ok. 560 – 636 n.e.) – święty Kościoła katolickiego

opis: o idealnym rumaku.

źródło: Izydor z Sewilli, Etymologia

Cuiusvis hominis est errare: nullius nisi insipientis, in errore perseverare

Każdy człowiek może zbłądzić, [a] uparcie trwać przy błędzie tylko głupi

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales VI, 57, 12

Est modus in rebus, sunt certi denique fines, quos ultra citraque nequit consistere rectum

Jest miara we wszystkim i określone granice, przed którymi i za którymi nie może ostać słuszność

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Satire I, 1, 106-107

Est vetus atque probus centum qui perficit annos

Klasyk to ten, kto ukończy sto lat

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

opis: dzieło literackie nabywa wartości, jeśli jest szanowane przez kolejne pokolenia

źródło: Horacy, Listy II, 1, 39

Et in sole maculae

I na słońcu są plamy

opis: sentencja łacińska

Etiam latrones suis legibus parent

Także rozbójnicy są posłuszni swoim prawom

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

Ex cathedra

Z katedry

Ex malis eligere minima oportet

Trzeba wybierać mniejsze zło

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, De officiis 3, 1, 3

Ex nihilo nihil

Z niczego nic [nie powstaje]

Ex oriente lux

Ze wschodu przychodzi światło

Ex oriente lux, ex occidente lex

Światło [kultury] ze wschodu, prawa z zachodu

Exegi monumentum aere perennius

Postawiłem pomnik trwalszy od spiżu

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Pieśń III, 30

Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor

A kiedyś niech powstanie mściciel z naszych kości

opis: przekleństwo Dydony na stosie rzucone na Eneasza

źródło: Wergiliusz, Eneida, IV, 625

Experto credite

Niech z naszych kości narodzi się mściciel

Extra Ecclesiam nulla salus

Poza Kościołem nie ma zbawienia

Extremis malis extrema remedia

Na krańcowe zło krańcowe środki

opis: sentencja łacińska

F

Faber est quisque suae fortunae

Każdy jest kowalem własnego losu

Appiusz Klaudiusz (ok. 340 – 273 p.n.e.) – rzymski polityk i mąż stanu

Fabula docet

Bajka uczy

Fabulis non expletur venter

Bajkami żołądka nie napełnisz

Fac et extusa

Najpierw zrób, potem usprawiedliwiaj się

opis: sentencja łacińska

Fac et spera

Działaj i miej nadzieję

Fac fideli sis fidelis

Bądź wierny temu, kto wierny tobie

opis: sentencja łacińska

Fac te ipse felicem

Uczyń sam siebie szczęśliwym

Facil(e) omnes, cum valemus, recta consili(a) aegrotis damus

My wszyscy, kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo dajemy dobre rady chorym

Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Andria, 309

Facile dictu, difficile factu

Łatwo powiedzieć, trudo zrobić

Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus

Kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo nam przychodzi dawać chorym dobrerady

opis: sentencja łacińska

Facile remedium est ubertatis

Z nadmiarem łatwo sobie poradzić

opis: sentencja łacińska

Facilius est consolari afflictum, quam sustinere

Człowieka nieszczęśliwego łatwiej jest pocieszać niż mu pomóc

Facta est grando et ignis

Powstał grad i ogień

Facta loquuntur

Fakty krzyczą

opis: inaczej fakty mówią same za siebie

Facta notoria

Ogólnie znane fakty

Facta sunt verbis difficilora

Czyny są trudniejsze niż słowa

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Ad Quintum fratrem 1, 4, 5

Factum est

Stało się

Faecem bibat, qui vinum bibit

Kto pije wino, niech wypije osad (Kto nawarzył piwa, niech je wypije)

Faex civitias (Faex populi)

Męty państwowe (męty społeczne)

Fallaces enim sunt rerum species, quibus credidimus

Zdradliwe są bowiem pozory (wyobrażenia) rzeczy, w któreuwierzyliśmy (które uznaliśmy za prawdziwe)

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, O Pożytkach, IV.34

Fallaces sunt rerum species

Zdradliwe są pozory (wyobrażenia) rzeczy

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, O Pożytkach, IV 34

Fallite fallentes

Okłamujcie kłamiących

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Sztuka kochania, 1.645

Fama crescit eundo

Plotka rośnie rozchodząc się

Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta

Wergiliusz, Eneida

Fama nihil est celerius

Nic nie jest szybsze od plotki

opis: sentencja łacińska

Fames artium magistra

Niedostatek jest nauczycielem rzemiosła

opis: sentencja łacińska

Fames est optimus coquus

Głód jest najlepszym kucharzem

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988

Fas est et ab hoste doceri

Warto się uczyć i od wroga

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Metamorfozy, 4.428

Fascinatio nugacitatis

Urok błahości

Fata viam invenient

Przeznaczenie znajdzie drogę

opis: sentencja łacińska

Favete linguis!

Milczcie w skupieniu!

źródło: Cyceron, De divinatione (2, 83), Horacy, Carmina (3, 1, 2); Owidiusz, Fasti (2, 654), Seneka Młodszy, De vita beata (26, 7), Pliniusz Starszy, Naturalis historia (28, 3)

opis: słowa używane wobec tłumu przez kapłana na czas trwania ceremonii

Feci, quod potui, faciant meliora potentes

Zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej

opis: parafraza słów wypowiadanych przez konsulów rzymskich przy przekazywaniu urzędu następcy

Felix ille tamen corvo quoque rarior albo

Szczęśliwy ponieważ rzadszy od białego kruka.

Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny

źródło: Juwenalis, Satyry, VII 202

Felix, qui potuit rerum cognoscere causas

Szczęśliwy, kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy

Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta

źródło: Wergiliusz, Georgiki

Fervet olla, vivit amicitia

Garnek kipi, przyjaźń kwitnie

Festina lente!

Spiesz się powoli!

Oktawian August (63 p.n.e. – 14 n.e.) – pierwszy cesarz rzymski

opis: miał tak zwracać się Oktawian do wodzów, którzy podejmowali szybkie decyzje bez większej rozwagi. W jego odczuciu bowiem wódz dobry jest mądry a nie odważny

źródło: Swetoniusz, Oktawian August, 25

Fiat ius, et pereat mundus

Prawu musi się stać zadość, choćby świat miał zginąć

opis: sentencja łacińska

Fiat iustitia pereat mundus

Niech stanie się sprawiedliwość, choćby miał zginąć świat.

Fiat iustitia, et pereat mundus

Sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby świat miał zginąć

Fiat iustitia, ruat caelum

Sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby niebo miało runąć

opis: sentencja łacińska

Fide, sed cui, vide

Ufaj, ale bacz, komu ufasz

opis: sentencja łacińska

Fides punica

Wierność punicka

opis: niedotrzymywanie zobowiązań. Stereotyp jaki narodził się wśród rzymskich elit na temat Kartagińczyków (Punijczyków) po ciągu wojen punickich. W ten sposób Rzymianie chcieli umocnić swój wizerunek moralnego i honorowego narodu, w przeciwieństwie do Kartagińczyków, których uważano za prowodyrów konfliktów. Co ciekawe, tego typu stereotyp powstał także wobec Greków (Graeca fides).

Fido tibi, sed non credo

Ufam ci, ale nie wierzę

opis: sentencja łacińska

Finis coronat opus

Koniec wieńczy dzieło

opis: słowa przypisywane Owidiuszowi

Fortes fortuna adiuvat

Fortuna sprzyja silnym

Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Phormio, 203

Fortis cadere, cedere non potest

Mężny może paść, ale nie ustąpi

opis: sentencja łacińska

Fortis fortuna adiuvat

Śmiałym szczęście sprzyja

Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Phormio, 203

Fortuna caeca est

Los jest ślepy

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, De amicitia 15.54

Fortuna ipsa, quae dicitur caeca

Mówi się, że los jest ślepy

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Filipika XIII, 10. 5

opis: mowa przeciwko Markowi Antoniuszowi

Fortes fortuna adiuvat

Fortuna sprzyja silnym

Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Phormio, 203

Fraus latet in generalibus

W ogólnikach czai się oszustwo

Fungus una nocte nascitur

Grzyb wyrasta w ciągu jednej nocy, zło rośnie szybko

G

Galeatum sero dueli paenitet

Uzbrojonemu nie czas narzekać na wojnę

opis: sentencja łacińska

Galilaee, vicisit!

Galilejczyku, zwyciężyłeś!

Gallina scripsit

Kura nagryzmoliła

Plaut (ok. 250–184 p.n.e.) – komediopisarz rzymski

źródło: Plaut, Pseudolus, 30

Gallus in suo sterquilinio plurimum potest

Kogut tylko na swoim gnojowisku dużo może

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Gaudent praenomine molles auriculae

Jego delikatne uszy radują się imieniem (tytułem)

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Satyry

Gaudet tentamine virtus

Cnota raduje się, gdy jest wystawiona na próbę

opis: sentencja łacińska

Gaudi maeror comes

Towarzyszka radości – smutek

opis: sentencja łacińska

Gaudium magnum nuntio vobis

Obwieszczam wam wielką nowinę

Gemma gemmarum

Klejnot nad klejnotami

Genius loci

Geniusz miejsca

Gladiator in arena consilium capit

Gladiator decyduje dopiero na arenie

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

opis: inna wersja brzmi Gladiator in arena consilium capit

źródło: Seneka Młodszy, Epistulae Morales, 22

Gloria victis

Chwała zwyciężonym

Gloria virtuti resonat

Sława jest echem cnoty

opis: sentencja łacińska

Gradiam

Krok po kroku

Graecum est, non legitur

To po grecku, nie można przeczytać.

Grande mortalis aevi spatium

Wielka część ludzkiego życia

źródło: Tacyt, De vita et moribus Iulii Agricolae, III

Granum salis

Szczypta soli

Grata novitas [est]

Miła [jest] nowość

Gratia gratiam parti

Uprzejmość rodzi uprzejmość

opis: sentencja łacińska

Gratia vobis et pax

Łaska wam i pokój

Graves amicitiae principum

Złowieszcza przyjaźń książąt

Graviora manent

Najgorsze dopiero nadejdzie

Gravissimum est imperium consuetudinis

Najpotężniejsza jest władza przyzwyczajenia

Publiusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski

Gutta cavat lapidemo

Kropla drąży skałę

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Epistulae ex Ponto IV, 10, 5–6

Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo

Kropla drąży skałę nie siłą, lecz często padając

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Epistulae ex Ponto IV, 10, 5–6

H

Habent sua fata libelli

I książki mają swoje losy

Terentianus (III wiek n.e.) – rzymski pisarz i gramatyk

źródło: Terentianus, De litteris, De syllabis, De Metris, 1286

Habita fides ipsam plerumque fidem obligat

Okazane zaufanie zobowiązuje zwykle do wzajemnej ufności

Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk

źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia Miasta, XXII 22

Tecum habita: noris quam sit tibi curta supellex

Wniknij w siebie: zrozum jak marnie jesteś stworzony

Persjusz (34 – 62 n.e.) – poeta i satyryk rzymski

źródło: Persjusz, Satyry, 23

Hac urget lupus hac canis

Z jednej strony grozi wilk, a z drugiej pies

opis: inaczej „między młotem a kowadłem”

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Flacci Opera, 63-64

Haec est fides

Oto wierność

Haec habui dicere

To właśnie chciałem powiedzieć

Haec hactenus!

Wystarczy już o tym!

Haec lex valet in omnes

To prawo dotyczy wszystkich

opis: paremia prawnicza

Haec res tibi cordi sit!

Miej tę sprawę na sercu!

opis: sentencja łacińska

Haec Sibyllae foliis obscuriora

To mniej zrozumiałe od wyroczni Sybilli

opis: sentencja łacińska

Hanc personam induisti, agenda est

Podjąłeś się tej roli: musi być odegrana

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

opis: Seneka nawiązuje tutaj do nałożenia na siebie dyscypliny i nie korzystania z korzyści materialnych

źródło: Seneka Młodszy, De Beneficiis, 2.17.2

Hannibal ad portas!

Hannibal u bram!

Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk

źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, XXIII 16

Haud equidem tali me dignor honore

Co do mnie, nie czuję się godna takiego zaszczytu

opis: bogini Wenus do Eneasza

źródło: Wergiliusz, Eneida, I 335-371

Haud ignota loqur

Nie mówię rzeczy nieznanych

źródło: Wirgiliusz, Eneida, 2.91

Hic Rhodos, hic salta!

Tu Rodos, tu skacz!

Ezop (VI wiek p.n.e.) – grecki bajkopisarz

opis: dosłownie, pokaż co umiesz, zaryzykuj!

źródło: Ezop, Samochwał

Hic sunt leones

Tu są lwy

opis: sentencja łacińska służąca do oznaczania obszarów nieznanych

Historia est Magistra Vitae

Historia nauczycielką życia

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, De Oratore, II, 36

Historia vitae magistra (est)

Historia nauczycielką życia

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, De Oratore, II, 36

Hoc erit post me, quod ante me fuit

To samo będzie po mnie, co przede mną było

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epistulae Morales ad Lucilium, LIV

Hodie mihi, cras tibi

Dziś mi, jutro tobie

Homini mendaci, etiamsi vera dicit, nemo credit

Nikt nie wierzy kłamcy, choćby mówił prawdę

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

Hominis est errare, insipientis in errore perseverare

Rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie

Hominis est propria veri inquisitio atque investigatio

Jest właściwe człowiekowi szukanie i badanie prawdy

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozofBłądzenie jest rzeczą ludzką, ale dobrowolne trwanie w błędzie jest rzeczą diabelską

źródło: Cyceron, De officiis, I 13

Hominum causa omne ius constitutum sit

Wszelkie prawo winno być stanowione dla ludzi

opis: paremia prawnicza

Homo doctus in se semper divitias habet

Człowiek wykształcony bogactwo ma zawsze ze sobą

Fedrus (ok. 15 p.n.e. – 50 n.e.) – poeta rzymski

źródło: Fedrus, Bajka, VI, bajka 22, wiersz 1

Homo est animal sociale

Człowiek jest zwierzęciem towarzyskim

opis: ponoć tych słów miał użyć Arystoteles

Homo homini consulere debet

Człowiek człowiekowi powinien pomagać

opis: sentencja łacińska

Homo homini deus est

Człowiek człowiekowi bogiem

Homo homini lupus est

Człowiek człowiekowi wilkiem

Homo improbus beatus non est

Człowiek nieuczciwy nie jest szczęśliwy

opis: sentencja łacińska

Homo res sacra homini

Człowiek dla człowieka świętością

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, XCV, 33

Homo sum, humani nihil a me alienum puto

Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce

Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski

opis: użyte z ironią, stało się w czasie renesansu niezwykle popularnym hasłem

źródło: Terencjusz, Heautontimorumenos, 1, 1, 25

Homo sum, humani nihil alienum a me esse puto

Człowiekiem jestem i sądzę, że nic, co ludzkie, nie jest mi obce

Homo sum, humani nil a me alienum puto

Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce

Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Heauton timorumenos

Homo totiens moritur, quotiens amittit suos

Człowiek tyle razy umiera, ile razy traci swych bliskich

Publiusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Publiusz Syrus, Sententiae, H 13

Honesta fama melior pecunia

Szczera opinia lepsza niż pieniądze

Publiusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Publiusz Syrus, Sententiae, 108

Honesta res est laeta paupertas

Szacowna to rzecz pogodne ubóstwo

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

opis: Seneka Młodszy, cytując Epikura

źródło: Seneka Młodszy, Listy, 2, 6

Honores mutant mores

Zaszczyty zmieniają obyczaje

opis: sentencja łacińska

Honores saepe mutant mores, raro in meliores

Zaszczyty często zmieniają obyczaje, rzadko na lepsze

opis: sentencja łacińska

Honos habet onus

Zaszczyt pociąga za sobą obowiązki

Marek Terencjusz Warron (116-27 p.n.e.) – uczony i pisarz rzymski

źródło: Warron, De lingua Latina 5, 73

Horribile dictu

Strach powiedzieć

Horror vacui

Natura nie znosi próżni

Arystoteles (384-322 p.n.e.) – filozof grecki

Hortus siccus

Zbiór zasuszonych roślin

Hospes hospiti sacer

Gość to świętość dla gospodarza

opis: sentencja łacińska

Hospes, hostis

Każdy obcy to wróg

opis: sentencja łacińska

Hosti pectus, cor amico

Pierś dla wroga, serce dla przyjaciela

Humana non sunt turpia

Co ludzkie, nie hańbi

I

Iactantius maerent, qui minus dolent

Wyrażają swój ból bardziej okazale ci, którzy mniej cierpią

opis: sentencja łacińska

Iam fama nimium fecit

Plotka już uczyniła zbyt wiele [jeszcze dodała ponadto]

Iam lucis orto sidere…

Gdy już zajaśniała…

Id est luce clarius

To jest jaśniejsze od światła

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Tusculanae Disputationes, I

Idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est

W końcu mocna przyjaźń polega na tym, żeby chcieć tego samego oraz tego samego nie chcieć

opis: słowa Lucjusza Sergiusza Katyliny zachęcającego swoich stronników do zamachu stanu.

źródło: Salustiusz, De coniuratione Catilinae, XX 4

Ignava ratio

Gnuśne rozumowanie

Ignavia corpus hebetat, labor firmat

Nieróbstwo osłabia ciało, a praca je krzepi

opis: sentencja łacińska

Ignavis semper feriae

Leniwym zawsze dni wolne

opis: sentencja łacińska

Ignis non exstinguitur igne

Ognia nie gasi się ogniem

opis: sentencja łacińska

Ignis sanat

Ogień leczy

Ignis, mare, mulier – tria mala

Ogień, morze, kobieta – trzy nieszczęścia

Menander (342 p.n.e.–291 p.n.e.) – starożytny poeta grecki

źródło: Menader, Sententiae, 323

Ignoramus et ignorabimus

Nie wiemy i nie będziemy wiedzieć

Ignorantia iuris nocet

Nieznajomość prawa szkodzi

źródło: Digesta Iustiniani (D.22.6.9 pr.)

Ignorantia legis excusat neminem

Nieznajomość prawa nikogo nie tłumaczy

opis: rzymska maksyma prawnicza

Ignoti nulla cupido

Nieznane nie nęci

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Ars amatoria, III, 397

Imago animi vultus est

Twarz jest obrazem duszy

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, De Oratore

Impares nascimur, pares morimur

Rodzimy się nierówni, umieramy równi

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Imperare sibi maximum imperium est

Rządzić sobą jest największą władzą

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epistulae Morales, 113

Impossibilium nulla obligatio est

Nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych

opis: sentencja z prawa rzymskiego mówiąca jasno, że dobre prawo nie wymaga rzeczy niemożliwych

In Bellonae hortis nascuntur semina mortis

W ogrodach Bellony (wojny) rodzą się nasiona śmierci

opis: sentencja łacińska

In cauda venenum

W ogonie kryje się jad

opis: na końcu mowy umieszczone są zarzuty / złośliwości

In dubio pro reo

Wątpliwości przemawiają za oskarżonym

opis: paremia prawnicza

In flammam flammas, in mare fundis aquas

W ogniu płomienie, do morza leją się wody

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Nasonis opera omnia

In hoc signo vinces

Pod tym znakiem zwyciężysz

źródło: Laktancjusz, O śmierci prześladowców, 44

opis: słowa, jakie miał usłyszeć Konstantyn I, przed bitwą przy Moście Mulwijskim w 312 roku n.e., z Maksencjuszem

In labore virtus et vita

W pracy cnota i życie

opis: sentencja łacińska

In magnis et voluisse sat est

W rzeczach wielkich wystarczy chcieć

Propercjusz (ok. 50 – ok. 15 p.n.e.) – poeta rzymski

In medio stat veritas

Prawda leży pośrodku

opis: sentencja łacińska

In nova fert animus mutatas dicere formas corpora

Bierze chęć opiewać postacie zmienione w nowe ciała

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Metamorfozy I, 1–2a

In tranquillo quilibet gubernator

W czasach spokojnych każdy może rządzić

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Listy, LXXXV

In vino veritas

W winie prawda

In vino veritas, in aqua sanitas

W winie prawda, w wodzie zdrowie

opis: autorstwo przypisuje się poecie greckiemu, Alkajosowi z Mityleny (VII-VI wiek p.n.e.). Cytat odnośni się do faktu, że wino (alkohol) powoduje u ludzi chęć mówienia prawdy, bycia szczerym.

źródło: Erazm z Rotterdamu, Adagia, I.VII.17

In vita mors certa est

W życiu śmierć jest pewna

opis: sentencja łacińska

Infra dignitatem meam

Poniżej mojej godności

opis: sentencja łacińska

Inter arma silent leges

W czasie wojny milczą prawa

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Pro Milone, IV 11

Inter arma silent Musae

Wśród oręża milczą muzy

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Pro Milone

Inter malleum et incudem

Między młotem a kowadłem

opis: sentencja łacińska

Inter pedes puellarum est voluptas puerorum

Przyjemność chłopców znajduje się między nogami dziewcząt

opis: sentencja łacińska

Intus intus est Equus Troianus

Wewnątrz wewnątrz jest Koń Trojański

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Pro P. Sulla Oratio, 78

Invidia gloriae umbra est

Zazdrość jest cieniem sławy

opis: sentencja łacińska

Invitum qui servat, idem facit occidenti

Kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak jakby go zabijał

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Ars Poetica, 467

Ipsa sua melior fama

Lepszy od swojej reputacji

opis: sentencja łacińska

Ira est saepe causa iniurae

Gniew jest często przyczyną niesprawiedliwości

opis: sentencja łacińska

Ira furor brevis est

Gniew jest chwilowym szaleństwem

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Listy

Ira sine viribus vana est

Gniew nie poparty siłą jest próżny

Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk

źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, XXXV

Is fecit, cui prodest

Ten jest winien, komu to przynosi korzyść

opis: paremia prawnicza

Ite, missa est

Idźcie, ofiara spełniona

Iucundi peracti labores

Miłe są trudy zakończone

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

Iurare in verba magistri

Przysięgać na słowa nauczyciela (ślepo wierzyć, uznawać autorytet nauczyciela za argument ostateczny)

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

Iusiurandum patri datum usque ad hanc diem ita servavi

Przysięgi danej ojcu aż po dziś dzień w taki sposób dotrzymałem

Hannibal (247-183 p.n.e.) – kartagiński wódz

źródło: Korneliusz Nepos, Żywoty wybitnych mężów. Wstęp, komentarz i redakcja Lidia Winniczuk, Warszawa 1974.

Iustitia civitatis fundamentum

Sprawiedliwość jest fundamentem państwa

opis: sentencja łacińska

Iustitias vestras iudicabo

Sprawiedliwość waszą sądzić będę

L

Laetificat stultum grandis promissio multum

Wielka obietnica ogromnie głupca cieszy

opis: sentencja łacińska

Lapis inferalis

Kamień piekielny

Lapis philosophorum

Kamień filozoficzny

Lapsus calami

Błąd w piśmie

Latrante uno latrat statim et alter canis

Gdy jeden pies zaszczeka, drugi natychmiast wtóruje

opis: łacińskie przysłowie

Laudant, quod non intellegunt

Chwalą to, czego nie rozumieją

opis: sentencja łacińska

Laus alit artes

Pochwała karmi sztukę

opis: Seneka, cytując Enniusza

Lavare manus

Umywać ręce

opis: sentencja łacińska

Legant prius et postea despiciant

Niech najpierw przeczytają, a potem lekceważą

opis: sentencja łacińska

Legem nocens veretur fortunam innocens

Przestępca boi się prawa, niewinny – losu

Publiusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae, 299

Legere et non intellegere neglegere est

Czytać i nie rozumieć jest zaniedbaniem

źródło: Cato, Monostichs

Leges ab omnibus intellegi debant

Ustawy powinny być zrozumiałe przez wszystkich

opis: paremia prawnicza

Leges barbarorum

Prawa barbarzyńców

Lenior et melior fis accedente senecta

Zbliżając się do starości stajemy się łagodniejsi i lepsi

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Listy 2, 211

Lex neminem cogit ad impossibila

Prawo nie zmusza do rzeczy niemożliwych

opis: paremia prawnicza

Lex retro non agit

Prawo nie działa wstecz

opis: paremia prawnicza sformułowana na podstawie źródeł prawa rzymskiego

Liber is est existimandus, qui nulli turpitudini servit

Za człowieka wolnego trzeba uważać tego, kto nie służy żadnej niegodnej sprawie

źródło: Rhetorica ad Herennium, IV, 17, 24

Libri amici, libri magistri

Książki przyjaciółmi, książki nauczycielami

opis: sentencja łacińska

Littera docet, littera nocet

Litera uczy, litera szkodzi

opis: sentencja łacińska

Littera scripta manet

Słowo zapisane pozostaje

opis: sentencja łacińska

Litterae non erubescunt

Pismo się nie rumieni

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Ad Familiares, V 12

Longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla

Długa jest droga przez nakazy, krótka i skuteczna przez przykłady

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Luna exoriens

Księżyc w nowiu

Lupus in fabula

O wilku mowa, a wilk tuż

Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Adelphoe

M

Macte animo iuvenis! Medios paret ire per enses nudaque pro cares opponere pectore muris

Odwagi młodzieńcze! Trzeba być gotowym iść na obnażone miecze i wystawiać obnażoną pierś za najbliższych

Publiusz Papiniusz Stacjusz (ok. 45-96 n.e.) – poeta rzymski

źródło: Stacjusz, Tebaida, VII, 280-281

opis: w trakcie walki Polinika z Eteoklesem o Teby

Magna di curant, parva neglegunt

O wielkie rzeczy bogowie się troszczą, o małe nie dbają

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, De Natura Deorum

Magna otia caeli

Wielka jest obojętność nieba

Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny

źródło: Juwenalis, Satyry, 6, 394

Magna petis…

Żądasz [zbyt] wielkich rzeczy…

opis: sentencja łacińska

Magnam rem puta unum hominem agere

Za wielką rzecz uważaj odgrywanie jednej roli

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

opis: Być zawsze sobą

źródło: Seneka Młodszy, Listy, 120

Magne res est amor

Wielka to rzecz – miłość

opis: sentencja łacińska

Magnorum non est laus sed admiratio

Wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić

opis: sentencja łacińska

Magnum opus

Wielkie dzieło

Magnum vectigal est parsimonia

Wielkim dochodem jest oszczędność

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Paradoxa 6/3:49

Magnus gubernator et scisso navigat velo

Wielki sternik płynie nawet z poszarpanym żaglem

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Magnus ille, qui in divitiis pauper est

Wielki ten, kto będąc bogatym, żyje jak ubogi.

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Magnus in minimus

Wielki [człowiek] w małych [sprawach]

opis: sentencja łacińska

Maior e longinquo reverentia

Większy szacunek z daleka

opis: odnośnie rządów i majestatu cesarza Tyberiusza (14-37 n.e.), który preferował rządzić Imperium ze stolicy, niżeli np. udawać się osobiście do poszczególnych armii. Wszelkie bunty wolał, by łagodzili jego synowie Druzus Młodszy (rodzony) i Germanik (adoptowany).

źródło: Tacyt, Roczniki, I 47

Mala herba cito crescit

Złe ziele szybko rośnie

opis: sentencja łacińska

Malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est

Źle jest żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia

opis: cytując za Epikurem

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Manifesta non egent probatione

Oczywiste nie wymaga dowodu

opis: paremia prawnicza

Manus manum lavat

Ręka rękę myje

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Apocolocyntosis 9, 5

Mater semper certa est

Matka jest zawsze pewna

opis: paremia prawnicza

Maximae fortunae minime crede!

Największemu szczęściu wierz najmniej!

opis: sentencja łacińska

Me nemo ministro fur erit, atque ideo nulli comes exeo

Nie będę pomocnikiem złodzieja i dlatego żaden namiestnik nie weźmie mnie do swojej służby

Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny

źródło: Juwenalis, Satyra, III 46

Mea culpa

Moja wina

Medice, cura te ipsum

Lekarzu, lecz się sam

Medicina soror philosophiae

Medycyna siostrą filozofii

Tertulian (ok.155 – 240 n.e.) – teolog rzymski, gorliwy wyznawca chrześcijaństwa

źródło: Tertulian, De Anima, 2

Medicus curat, natura sanat

Lekarz leczy, natura uzdrawia

Hipokrates (460–377 p.n.e.) – lekarz grecki

Medio tutissimus ibis

Najbezpieczniej jest chodzić środkiem

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Metamorfozy II 137

opis: środkowa ścieżka, daleka od skrajności, jest najbezpieczniejsza

Mel in ore, fel in corde

Miód w ustach, żółć w sercu

opis: sentencja łacińska

Meliores, prudentiores, constantiores nos tempus diesque facit

Czas czyni nas lepszymi, roztropniejszymi i bardziej statecznymi

Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk

źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia Miasta, XXII, 12

Melioribus annis

W lepszych czasach

Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta

źródło: Wergiliusz, Eneida VI, 649

Memento mori

Pamiętaj o śmierci

Memento te hominem esse

Pamiętaj, że jesteś człowiekiem

opis: słowa jakie miał wymawiać niewolnik stojący za triumfującym wodzem na rydwanie. Inna wersja sentencji to: Hominem te memento!

Memini tui, memento mei

Pamiętam o tobie, pamiętaj o mnie

Memini tui, memento mei

Pamiętam o tobie, pamietaj o mnie

opis: sentencja łacińska

Meminisse iuvabit

Pamiętaj, że umrzesz.

Memoria minuitur nisi exercetur

Pamięć maleje jeśli się jej nie ćwiczy

opis: sentencja łacińska

Mens et manus

Umysł i ręka

Mens sana in corpore sano

W zdrowym ciele zdrowy duch

Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny

źródło: Juwenalis, Satyra X, 10.356-64

Mente et malleo

Myślą i młotem

Modus vivendi

Sposób życia

Mors certa, hora incerta

Śmierć jest człowiekowi pewna, ale jej godzina nieznana

opis: sentencja łacińska

Mors est quies viatoris, finis est omnis laboris

Śmierć jest spoczynkiem podróżnego, jest kresem mozołu wszelkiego

opis: sentencja łacińska

Mors malum non est, sola ius aequum generis humanis

Śmierć nie jest złem, a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Mors meta malorum

Śmierć kresem cierpień

opis: sentencja łacińska

Mors omnia iura solvit

Śmierć znosi wszystkie prawa

opis: paremia prawnicza

Mortui sunt, ut liberi vivamus

Umarli, byśmy mogli żyć jako wolni ludzie

opis: sentencja łacińska

Multi multa sciunt, nemo omnia

Liczni ludzie wiele wiedzą, wszystkiego nie wie nikt

opis: sentencja łacińska

Multum, non multa

Niewiele, ale gruntownie

opis: sentencja łacińska

Mundi est propria virtus

Cnota jest właściwością świata

opis: Cyceron, cytując Chryzypa – ateńskiego myśliciela

źródło: Cyceron, De natura deorum, II 37

Mundus vult decipi, ergo decipiatur

Świat chce być oszukiwany, niechże więc będzie

opis: istnieją podejrzenia, że autorem sentencji był sam Gajusz Petroniusz. Nie zachowały się jednak żadne dowody na to w jego pracach.

Muros erigunt, mores neglegunt

Wznoszą mury, a lekceważą obyczaje

opis: sentencja łacińska

Mutato nomine de te fabula narratur

O tobie ta bajka mówi, choć pod zmienionym imieniem

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Satyry

N

Natura aliud alii iter ostendit

Natura pokazuje różnym inną drogę

Salustiusz (86-35 p.n.e.) – historiograf i pisarz rzymski

źródło: Salustiusz, Bellum Catilinae, 2

Naturae lusus

Wybryk natury

opis: sformułowanie łacińskie

Naturalia non sunt turpia

Rzeczy przyrodzone nie są obrzydliwe

opis: sentencja łacińska

Naturam mutare difficile est

Trudno jest zmienić naturę

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Navigare necesse est, vivere non est necesse

Żeglowanie jest koniecznością, życie nie jest koniecznością

Pompejusz Wielki (106-48 p.n.e.) – wódz i polityk rzymski

opis: gdy Rzym przeżywał kryzys żywnościowy na czele dostaw zboża do Rzymu stanął Pompejusz. Gdy próbował odbić od brzegu z dostawą, na morzu rozpętał się sztorm. Załoga była na tyle wystraszona, że bała się wypłynąć na szerokie morze. Wówczas tymi słowami Pompejusz udowodnić miał swoje poświecenie dla ratowania głodujących mas rzymskich.

źródło: Plutarch, Pompejusz, 50

Ne puero gladium

Nie dawaj dziecku miecza do ręki

opis: sentencja łacińska

Ne quid nimis

Nic ponad miarę

Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Dziewczyna z Andros, 61

Ne sutor supra crepidam iudicet

Niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej trzewika

Pliniusz Starszy (23 – 79 n.e.) – pisarz i uczony

Nec Caesar supra grammaticos

Nawet Cezar musi poddać się regułom gramatyki

Swetoniusz (ok. 69 – po 122 n.e.) – historyk rzymski

źródło: Swetoniusz, De grammaticis, XXII

Nec Hercules contra plures

I Herkules nie pomoże kiedy ludzi całe morze

opis: sformułowanie łacińskie

Nec locus ubi Troia

Nie ma śladu, gdzie była Troja

opis: sentencja łacińska

Nec nos ambitio, nec amor nos tangit habendi

Nie kieruje nami ani pragnienie zaszczytów, ani posiadania

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Ars Amatoria, 540

Nec tecum possum vivere, nec sine te

Nie mogę żyć z tobą ani bez ciebie

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owdiusz, Amores, III, XI

Nec temere, nec timide

Bez zuchwałości, ale i bez lęku

opis: sentencja łacińska

Necesse est multos timeat quem multi timent

Wielu musi się bać ten, kogo wielu się boi

Decimus Laberius (ok. 105 – 43 p.n.e.) – ekwita i pisarz rzymski

Nemo accusare se debet

Nikt nie musi oskarżać samego siebie

opis: paremia prawnicza

Nemo ante mortem beatus

Nikogo nie można nazwać szczęśliwym przed śmiercią

źródło: Owidiusz, Metamorfozy, 3, 136

opis: ze słów Solona

Nemo est casu bonus

Nikt nie jest dobry przez przypadek

opis: sentencja łacińska

Nemo ignavia immortalis factus est

Nikt nie stał się nieśmiertelny poprzez gnuśność

Salustiusz (86-35 p.n.e.) – historiograf i pisarz rzymski

źródło: Salustiusz, Wojna z Jugurtą, C. LXXXV 48

Nemo iudex in propria causa

Nikt nie jest odpowiednim sędzią w własnej sprawie

opis: paremia prawnicza

Nemo patiens, nisi sapiens

Nikt nie jest mądry, jeśli nie jest cierpliwy

opis: sentencja łacińska

Nemo propheta in patria sua

Nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie

opis: sentencja łacińska

Nemo regere potest nisi qui et regi

Tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym władzy

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Dialogi, 4.15.5

Nemo sapiens nisi patiens

Nie jest mądry, kto nie jest cierpliwy

opis: sentencja łacińska

Nemo scit, ubi calceus urat, nisi qui eum portat

Tylko ten wie, gdzie go trzewik ciśnie, kto go nosi

opis: sentencja łacińska

Nemo sibi nascitur

Nikt nie rodzi się tylko dla siebie

opis: sentencja łacińska

Nemo sine vitiis est

Nikt nie jest bez wad

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Satyry 1, 3, 68

Nemo tenetur ad impossibile

Nikt nie może być zmuszony do rzeczy niemożliwych

opis: sentencja łacińska

Nemo timendo ad summum pervenit locum

Nikt nie doszedł do celu poprzez strach

Publiusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Publiusz Syrus, Sententiae, 471

Nemo usque ad mortem beatus mansit

Nikt aż do śmierci nie był szczęśliwy

opis: sentencja łacińska

Neque ignorare medicum oportet quae sit aegri natura

Trzeba, aby lekarz wiedział dobrze, jaka jest natura chorego

Celsus (ok. 25 p.n.e. – 50 n.e.)- rzymski lekarz

Celsus, De Medicina, 53

Nervus belli pecunia

Pieniądz jest nerwem wojny

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Filipiki, V, ii, 5

Nihil citius arescit quam lacrimae

Nic nie wysycha szybciej niż łzy

opis: sentencja łacińska

Nihil citius senescit quam gratta

Nic nie starzeje się szybciej niż wdzięczność

opis: sentencja łacińska

Nihil consensui tam contrarium est, quam vis atque metus

Nic nie jest tak bardzo przeciwne zgodzie jak siła i strach

opis: sentencja łacińska

Nihil est ab omni parte beatum

Nie ma całkowitego szczęścia

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Pieśni

Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu

Nie ma nic w umyśle, czego by przedtem w zmysłach nie było

źródło: Arystoteles, O duszy

Nihil est tam angusti animi quam amare divitias

Nic tak nie świadczy o małostkowości jak umiłowanie bogactwa

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, De Officiis, 68

Nihil fit sine causa

Nic nie dzieje się bez powodu

opis: sentencja łacińska

Nihil homini certum est

Nic człowiekowi nie jest pewne

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Tristia 5, 5, 27o

Nihil enim lacrima citius arescit

Nic nie wysycha szybciej niż łza

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Ad Herrenium 2 31:50

Nihil novi sub sole

Nic nowego pod słońcem

opis: sentencja łacińska

Nihil obstat

Nic nie stoi na przeszkodzie

Nihil sequitur geminis ex particularibus unquam

Nic nie wypływa nigdy z dwóch jednakowych przypadków

opis: sentencja łacińska ukazująca zasadę z dziedziny logiki

Nil admirari

Nie należy dziwić się niczemu

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Listy, 1, 6, 1

Nil desperandum!

Nie rozpaczać!

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Pieśń I 7

opis: „Nie rozpaczać! Teukr wodzem i Teukr wróżbitą wam będzie” (Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro)

Nil melius (est) quam cum ratione tacere

Nie ma nic lepszego nad rozsądne milczenie

opis: sentencja łacińska

Nil mirari, nil indignari, sed intellegere

Nie dziwić się, nie oburzać, lecz zrozumieć

Nil mortalibus ardui est

Nic dla człowieka nazbyt strome

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Pieśni 1, 3, 37

Nil nisi bene

Mów dobrze albo wcale

opis: sentencja łacińska

Niminum civiles viles

Zbyt grzeczni bywają ordynarni

opis: sentencja łacińska

Noli turbare circulos meos

Nie zamazuj moich kół

Archmiedes (ok. 287–212 p.n.e.) – grecki naukowiec i inżynier

opis: do żołnierza rzymskiego, który zbliżał się, aby go zabić; nie posiadamy jednak dowodu na to, żeby Archimedes własnie użył tych słów. Waleriusz Maksymus wspomina słowa Noli, obsecro, istum disturbare („Błagam Cię, nie niszcz tego [piasku]”) odnośnie narysowanych figur na piachu.

źródło: Waleriusz Maksymus, Facta et dicta memorabilia, VIII.7

Nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt

Kiedy chcesz, odmawiają, kiedy nie chcesz, pragną

Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski

Nomen omen

Nazwisko [stanowi] wróżbę

Nomina stultorum semper parietibus haerent

Imiona głupców zawsze wypisane są na murach

opis: autor nieznany; inaczej też: Nomina stultorum scribuntur ubique locorum

Nomina sunt consequentia rerum

Nazwy są wynikiem istnienia rzeczy

opis: paremia prawnicza z podręcznika prawa rzymskiego Justyniana I

źródło: Institutiones, II, 7, 3

Nomina sunt odiosa

Nazwiska są nienawistne. Nie należy wymieniać nazwisk

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

Nomquam periculum sine periculo vincitur

Niebezpieczeństwo nigdy nie zostanie pokonane bez ryzyka

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Proverbia Senecae R.368

Non bis in idem

Nikogo nie karać dwukrotnie za to samo

opis: paremia prawnicza. Dosłownie zrozumieć to można, jako że nie można orzekać dwa razy w tej samej sprawie.

Non est beatus, esse se qui non putat

Nie jest szczęśliwy, kto się za szczęśliwego nie uważa

opis: słowa Publiliusza Syrusa

źródło: Seneka Młodszy, Listy 9, 21

Non est viri timere sudorem

Nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epistles, 31.7

Non mortem timemus, sed cogitationem mortis

Nie śmierci się boimy, lecz myśli o śmierci

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Listy moralne 30.17-18

Non nova, sed novae

Rzecz nie nowa, lecz podana w sposób nowy

Non omne quod nitet aurum est

Nie wszystko, co się świeci jest złotem

opis: sentencja łacińska

Non omnia possumus omnes

Nie wszyscy możemy wszystko

opis: słowa poety rzymskiego Lucyliusza cytowane przez Makrobiusza w Saturnaliach

Non omnis moriar

Nie wszystek umrę

Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est

Nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten, kto pragnie więcej

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Listy, II 6

Non scholae, sed vitae discimus

Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia

opis: sentencja łacińska będąca mottem wielu szkół. Co ciekawe, jest ona odwróceniem słów Seneki Młodszego: „Nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły”.

Non sum qualis eram

Nie jestem tym kim byłem

Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire

Znać łacinę nie jest tak chwalebnym, jak haniebnym jest jej nie znać

opis: sentencja łacińska

Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum

Nie szata zdobi człowieka, lecz człowiek szatę

Non vini vi no, sed vi no aquae

Nie żegluję siłą wina, lecz wody

opis: sentencja łacińska

Non vitae, sed scholae discimus

Nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, Epistula CVI

Non, ut edam, vivo sed ut vivam, edo

Nie po to żyję, by jeść, lecz po to jem, aby żyć

Nosce te ipsum!

Poznaj samego siebie

opis: maksyma wyryta po grecku na frontonie świątyni Apollina w Delfach, głoszona potem przez filozofa Sokratesa; tutaj zapisana w łacinie

źródło: Pauzaniasz, Wędrówki po Helladzie, 10.24

Nulla aetas ad discendum sera

Żaden wiek nie jest do nauki zbyt późny

opis: sentencja łacińska

Nulla dies sine linea

Ani dnia bez kreski

opis: Pliniusz Starszy w swoim dziele Historia naturalna przekazuje łacińską wersję powiedzenia. Słowa te miał wypowiedzieć grecki malarz Apelles (IV wiek p.n.e.)

Nulla est medicina sine lingua Latina

Żadna jest medycyna bez języka łacina

Nulla invidia sine amore

Nie ma zazdrości bez miłości

opis: sentencja łacińska

Nulla poena sine lege

Nie ma kary bez uzasadnienia prawnego

Nulla regula sine exceptione

Nie ma reguły bez wyjątku

opis: sentencja łacińska

Nulla res tam necessaria est quam medicina

Żadna rzecz nie jest tak niezbędna, jak medycyna

Kwintylian (ok. 35 – ok. 96 n.e.) – rzymski retor i pedagog w dziedzinie teorii wymowy.

Nulla vis maior pietate vera est

Nie ma większej siły niż prawdziwa miłość

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Tyestes, 549

Nullum crimen sine culpa

Nie ma przestępstwa bez winy

opis: paremia prawnicza

Nullum crimen sine lege

Nie ma zbrodni bez uzasadnienia prawnego

opis: paremia prawnicza

Nullum est iam dictum, quod non sit dictum prius

Nie ma takiej rzeczy powiedzianej, która nie zostałaby już powiedziana wcześniej

Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Eunuch, 40

Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit

Nie było wielkiego geniusza bez domieszki szaleństwa

opis: takich słów miał ponoć użyć Arystoteles

źródło: Seneka Młodszy, De tranquillitate animi 17.10

Nunc est bibendum!

Pora pić!

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

opis: poeta rzymski okresu „augustowskiego” tymi słowami podkreślał koniec wojny domowej i radość w związku z końcem walk. Utwór powstał po zwycięstwie Oktawiana nad Antoniuszem i Kleopatrą (bitwa pod Akcjum, 31 r. p.n.e.).

źródło: Horacy, Carmina 1.37

Nunquam retrorsus

Nigdy wstecz

Nuptus uxori suae

Wydany za swoją żonę

opis: o pantoflarzu

O

O fortunatam natam me consule Romam

O szczęśliwy Rzymie, zrodzony za mojego konsulatu

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

opis: Cyceron, z racji że nikt nie opisał jego osiągnięć roku 63 p.n.e. i dekonspiracji sprzysiężenia Katyliny, napisał w roku 60 p.n.e. De consulatu suo („O swoim konsulacie”), gdzie sam ukazuje swoją osobę w sposób pompatyczny i wywyższający. Juwenalis pozwolił sobie zadrwić z jego własnych słów i je zacytować w swoich „Satyrach”.

źródło: Juwenalis, Satyry, 10, 122

O imitatores, servum pecus

O naśladowcy, trzodo niewolników

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Listy 59

O spectaculum miserum et acerbum!

O widowisko nędzne i przykre

O tempora! O mores!

O czasy! O obyczaje!

Ob turpem causam

Z wsydliwego powodu

Obest plerumque iss, qui discere volunt, auctoritas eorum, qui docent

Powaga tych, którzy uczą, staje się przeszkodą dla tych, którzy chcą się uczyć

opis: sentencja łacińska

Obiectum quaestionis

Przedmiot rozważania

Obiit in Christo

Zmarł w Chrystusie

Obligatio impossibilium

Obowiązek (zobowiązanie), którego nie można wypełnić

Obligatio sub fide nobili

Zobowiązany pod słowem honoru

opis: sentencja łacińska

Oblivio signum neglegentiae

Zapomnienie jest objawem lekceważenia

opis: sentencja łacińska

Oboedientia mater felicitatis

Posłuszeństwo jest matką szczęścia

opis: sentencja łacińska

Obscura persona

Niejasny (wątpliwy) człowiek

opis: zwrot łaciński

Obscuratus est sol et aer

Zaćmiło się słońce i powietrze

Obscurum per obscurius

[Tłumaczyć] rzecz niezrozumiałą przez jeszcze mniej zrozumiałą

Obsequium amicos, veritas odium parit

Uległość tworzy przyjaźń, prawda rodzi nienawiść

Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Andria, Akt I, scena I, 41

Obsequio retinentur amici

Uległość zatrzymuje przyjaciół

opis: sentencja łacińska

Obsequium amicos, veritas odium parit

Schlebianie przysparza przyjaciół, prawda rodzi nienawiść

Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Andria, Akt I, scena I, 41

Occasio furem facit

Okazja czyni złodzieja

opis: sentencja łacińska

Occidit, occidit spes omnis…

Upadła, upadła wszelka nadzieja…

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Carmen, 4.4.69–72

opis: takimi słowami miał podsumować swoją sytuację Hannibal, gdy dostarczono mu odciętą głowę Hazdrubala – młodszego brata Hannibala – po klęsce nad Metaurusem (207 p.n.e.). Wódz kartagiński miał potraktować to jako odwrócenie się od niego fortuny.

Occupatio terrae nullius

Zawłaszczenie ziemi niczyjej

Occurrunt homines, nequeunt occurrere montes

Spotykają się ludzie, a góra z górą się nie spotka

opis: sentencja łacińska, mówiąca, że ludzie mogą się ze sobą spotkać niespodziewanie po dłuższym niewidzeniu

Oculi plus vident quam oculus

Oczy widzą więcej niż oko

opis: sentencja łacińska

Oculum pro oculo, dentem pro dente

Oko za oko, ząb za ząb

źródło: Księga Wyjścia, 21, 24

Oderint, dum metuant

Niech nienawidzą, byleby się bali

Kaligula (12 – 41 n.e.) – cesarz w latach 37 – 41 n.e.

opis: według Swetoniusza było to ulubione powiedzenie cesarza Kaliguli

źródło: Swetoniusz, Kaligula, 30

Odi et amo

Nienawidzę i kocham

Katullus (ok. 84 – ok. 54 p.n.e.) – rzymski poeta

opis: słowa te autor kieruje, podobnie jak w wielu innych swoich dziełach, do niejakiej Lesbii, którą była zapewne Klodia – siostra trybuna Klodiusza – jego nieszczęśliwa miłość.

źródło: Katullus, Pieśń 85

Odi profanum vulgus et arceo

Nienawidzę nieoświeconego tłumu i unikam go

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Pieśni

Officium officio provocatur

Grzeczność jest powodowana grzecznością

opis: sentencja łacińska

Post coitum omne animal triste est sive gallus et mulier

Każde stworzenie jest smutne po obcowaniu, zarówno kogut, jak i kobieta

Galen (ok. 130 – 200 n.e.) – rzymski lekarz

źródło: Alfred Charles Kinsey, Sexual Behavior in the Human Female, 1998

Omne ignotum pro magnifico

Wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe

Tacyt (55 – 120 n.e.) – historyk

źródło: Tacyt, Żywot Juliusza Agrykoli

Omne trinum perfectum

Wszystko co potrójne jest doskonałe

opis: sentencja łacińska

Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt

Wszyscy życzą sobie zdrowia, ale często robią to, co zdrowiu szkodzi

opis: sentencja łacińska

Omnia mea mecum porto

Wszystko, co posiadam, noszę ze sobą

Bias z Prieny (VI-V wiek p.n.e.) – filozof grecki

opis: Cyceron przypisuje te słowa Briasowi

źródło: Cyceron, Paradoxa Stoicorum I, 8

Omnia mundi creatura, quasi liber et pictura, nobis est in speculum

Każde na ziemi stworzenie, niczym księga i obraz, jest dla nas odbiciem

opis: sentencja łacińska

Omnia orta occidunt et aucta senescunt

Wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło, starzeje się

Salustiusz (86-35 p.n.e.) – historiograf i pisarz rzymski

źródło: Salustiusz, Bellum Iugurthinum, 2

Omnia subiecta sunt naturae

Wszystko podlega naturze

Demokryt z Abdery (ok. 460-370 p.n.e.) – grecki filozof

Omnia vincit amor et nos cedamus amori

Miłość wszystko zwycięża więc i my się jej poddajmy

Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta

źródło: Wergiliusz, Eklogi, 10.69

Omnis ars naturae imitatio est

Wszelka sztuka jest naśladowaniem natury

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Omnium artium medicina nobilissima est

Ze wszystkich sztuk medycyna jest najszlachetniejsza

Hipokrates (460–377 p.n.e.) – lekarz grecki

Optimum medicamentum quies est

Najlepszym lekarstwem jest spokój

opis: sentencja łacińska

Ora et labora

Módl się i pracuj

Otia post negotia

Odpoczynek po pracy

opis: sentencja łacińska

Otium post negotium

Odpoczynek po pracy

opis: sentencja łacińska

Otium pulvinar satanae

Nieróbstwo to łoże szatana

Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura

Życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

P

Pacem in terris

Pokój na ziemi

Pacta clara, boni amici

[Gdy] układy są jasne, [są] dobrzy przyjaciele

Pacta sunt servanda

Należy przestrzegać umów

opis: paremia prawnicza

Panem et circenses

Chleba i igrzysk

Panem nostrum cotidianum

Chleba naszego powszedniego

Parcere subiectis et debellare superbos

Oszczędzać zwyciężonych, a dumnych poskramiać

Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta

źródło: Wergiliusz, Eneida, VI, 853

Parcus assidet insano

Skąpiec bliski szalonemu

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

Pareatis!

Bądźcie posłuszni!

Parentes carissimus habere debemus

Rodziców, za najdroższych mieć musimy

opis: sentencja łacińska

Pares cum paribus congregantur

Równi szukają towarzystwa równych

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, De Senectute, III

Pares cum paribus facillime congregnatur

Równi z równymi łączą się najlepiej

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, De Senectute, III

Parieti loqueris

Mówisz do ściany

opis: sentencja łacińska

Parva domus, parva cura

Mały dom, mała troska

opis: sentencja łacińska

Parvis componere magna

Porównywać wielkie rzeczy z małymi

Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta

źródło: Wergiliusz, Eclogues, I 23

Pater semper incertus

Ojciec zawsze (jest) niepewny

opis: zasada rzymskiego prawa mówiąca, że łatwiej jest ustalić macierzyństwo niż ojcostwo

Pauperrimi non semper misserimi

Najubożsi nie zawsze najbardziej nieszczęśliwi

opis: sentencja łacińska

Pax melior est quam iustissimum bellum

Pokój jest lepszy od najsłuszniejszej wojny

Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk

Pecunia non olet

Pieniądze nie śmierdzą

opis: do syna, Tytusa, który mu uczynił zarzut z opodatkowania latryn publicznych; wspomina o tym Swetoniusz i Kasjusz Dion

Wespazjan (9 – 79 n.e.) – cesarz w latach 69 – 79 n.e.

źródło: Swetoniusz, Boski Wespazjan 23

Pecuniae imperare non servire oportet

Pieniądzom należy rozkazywać, a nie służyć

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, De institutione morum, 59

Penelopen ipsam, persta modo, tempore vinces

Penelopę samą zdobędziesz, wytrwaj tylko

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Ars Amatoria – Liber I

Per aspera ad astra

Przez cierpienie do gwiazd

opis: sentencja łacińska

Per continuitatem

Z racji ciągłości

Per fas et nefas

Prawem i bezprawiem

Per inductionem

Przez wnioskowanie

Per procura

W imieniu kogoś

Per scientiam ad salutem aegroti

Przez wiedzę do zdrowia chorego

opis: sentencja łacińska

Pereant qui ante nos nostra dixerunt

Niech przepadną ci, którzy nasze powiedzieli przed nami

opis: sentencja łacińska, o autorstwie cytatów

Pereat mundus, fiat iustitia

Niech zginie świat, byle było sprawiedliwie

Perfer et obdura, dolor hic tibi proderit olim

Znoś i wytrwaj; ból ten przyda ci się kiedyś

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

Periculum in mora

Niebezpieczeństwo w zwłoce

źródło: Tytus Liwiusz, Ab urbe condite

Persona non grata

Osoba niechciana

Pictura est laicorum litteratura

Malarstwo jest literaturą ludzi prostych

opis: sentencja łacińska

Piscem natare doces

Rybę uczysz pływać

opis: według Erazma z Rotterdamu sformułowania po raz pierwszy użyć miał Diogenianus w „Adagia”

Plenus venter non studet libenter!

Pełen brzuch nie uczy się chętnie!

opis: sentencja łacińska

Plures crapula quam gladius perdidit

Pijaństwo gubi gorzej od miecza

opis: sentencja łacińska

Plus dat, qui in tempore dat

Dwa razy daje, kto prędko daje

opis: sentencja łacińska

Poetae nascuntur, oratores fiunt

Poeci rodzą się, mówcą można zostać

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Pro Archia 8

Post cenam non stare sed mille passus meare

Po obiedzie nie stój, lecz przejdź tysiąc kroków

opis: sentencja łacińska

Post hoc non est propter hoc

Potem nie znaczy dlatego

Post mortem est nulla voluptas

Po śmierci nie ma już przyjemności

opis: maksyma epikurejczyków

Potius mori quam foedari

Prędzej śmierć niż pohańbienie

opis: sentencja łacińska

Potius sero quam numquam

Lepiej późno niż wcale

Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk

źródło: Tytus Liwiusz, Ab Urbe condita 4.2

Praeclarum est latinae scire

Chwalebne jest znać łacinę

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Brutus, 37, 140

Praemonitus, praemunitus

Ostrzeżony – uzbrojony

Praesente medico nihil nocet

W obecności lekarza nic nie szkodzi

opis: sentencja łacińska

Praeterita mutare nemo potest

Nikt nie może zmienić przeszłości

opis: sentencja łacińska

Praevenire melius est quam praeveniri

Lepiej jest wyprzedzać niż być wyprzedzanym

Enniusz (239-169 p.n.e.) – poeta rzymski

Prima facie

Na pierwszy rzut oka

Primum non nocere

Po pierwsze nie szkodzić

Hipokrates (ok. 460 – ok. 370 p.n.e.) – lekarz grecki

opis: autorstwo jest podważane

Primum vivere, deinde philosophari

Najpierw żyć, potem filozofować

opis: sentencja łacińska

Primus in orbe deos fecit timor

Bogów na świecie najpierw stworzył strach

Publiusz Papiniusz Stacjusz (ok. 45-96 n.e.) – poeta rzymski

źródło: Publiusz Papiniusz Stacjusz, Tebaida, 661

Primus inter pares

Pierwszy między równymi

Principiis obsta; sero medicina paratur

Przeciwdziałaj początkom, za późno przygotowywane jest lekarstwo

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Remedia amoris, 91-92

Prior tempore, potior iure

Pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa

opis: paremia prawnicza

Prius quam exuaudias

Nie sądź zanim nie wysłuchasz

Pro captu lectoris habent sua fata libelli

Los książek zależy od pojętności czytelników

Terentianus Maurus (III wiek n.e.) – rzymski gramatyk i pisarz

źródło: Terentianus Maurus, De litteris, de syllabis, de metris, 1, 1286

Pro domo sua

W obronie mojego domu

opis: paremia prawnicza

Pro rege saepe, pro patria semper

Dla króla często, dla ojczyzny zawsze

Probitas laudatur et alget

Uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna

Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny

źródło: Juwenalis, Satyry, 1, 74

Proprium humani ingenii est odisse quem laeseris

Właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić tego, kogo się obraziło

Tacyt (55 – 120 n.e.) – historyk

źródło: Tacyt, Żywot Juliusza Agrykoli, 42

Pulvis et umbra sumus

Jesteśmy pyłem i cieniem

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

Q

Quae finxere, timent…

Co sobie wytworzyli [w wyobraźni], tego się boją…

Lukan (39 – 65 n.e.) – poeta rzymski

źródło: Lukan, Farsalia I 484

Quae nocent, docent

To, co szkodzi, uczy

opis: sentencja łacińska

Quae non sunt prohibita permissa intelleguntur

To, co jawnie nie zakazane, wydaje się, że jest dozwolone

Quae peccamus iuvenes, ea luimus senas

Za grzech młodości płacimy na starość

opis: sentencja łacińska

Quae potui, feci, faciant meliora potentes

Co mogłem, zrobiłem, niechaj lepiej zrobią ci, którzy mogą

opis: sentencja łacińska

Quae tua sunt, tibi habe; quae mea sunt, redde mihi

To, co twoje sobie zachowaj; to, co moje, oddaj mi

Marcjalis (ok. 40 – ok. 102-104 n.e) – poeta rzymski

źródło: Marcjalis, Epigramaty, 15-6

Quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova

To co teraz jest stare, kiedyś było nowe

Kwintylian (35 – 95 n.e.) – sławny retor i pedagog w dziedzinie teorii wymowy

Quae volumus, ea credimus libenter, at quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus

Wierzymy chętnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy się, że nasze uczucia podzielają inni

Gajusz Juliusz Cezar (100 – 44 p.n.e.) – polityk, wódz, dyktator i pisarz

Quaecumque vultis, ut faciant vobis homines et vos facite eis

[Wszystko] co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie

Quaedam sunt, quae nocere non possint…

Są pewne siły, które nie mogą szkodzić…

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, De Ira, 27

Quaelibet vulpus caudem suam laudat

Każdy lis swój ogon chwali

Ezop (VI wiek p.n.e.) – grecki bajkopisarz

źródło: Ezop, Bajki

Quaere peregrinum!

Szukaj obcego!

Quaerite et invenietis

Szukajcie a znajdziecie

Qualis artifex pereo!

Jakiż artysta ginie we mnie

Neron (37-68 n.e.) – cesarz rzymski

opis: rzekome ostatnie słowa Nerona przed samobójstwem

źródło: Swetoniusz, Neron, 49

Qualis pater, talis filius

Jaki ojciec, taki syn

opis: sentencja łacińska

Qualis rex, talis grex

Jaki król, taka trzoda

Qualis vir, talis oratio

Jaki mąż, taka mowa

Quem di diligunt, adolescens moritur

Wybrańcy bogów umierają młodo

opis: Plaut, cytując za Menandrem

Quem Iuppiter vult perdere, dementat prius

Kogo Jowisz chce zgubić, temu najpierw rozum odbiera

Eurypides (ok. 480-406 p.n.e.) – grecki dramatopisarz

Qui asinum non potest, stratum caedit

Kto nie może bić osła, bije worek

Gajusz Petroniusz (27 – 66 n.e.) – pisarz, poeta, filozof i polityk

źródło: Petroniusz, Satyrikon, 45

Qui bibit, dormit; qui dormit, non peccat; qui non peccat, sanctus est; ergo: qui bibit, sanctus est

Kto pije – ten śpi, kto śpi – nie grzeszy, kto nie grzeszy – jest święty, a więc: kto pije – jest święty

Qui gladio ferit, gladio perit

Kto mieczem wojuje, od miecza ginie

opis: sentencja łacińska

Qui hic minxerit aut cacaverit, habeat deos superos et inferos iratos !

–

Qui parentem meum [interfecer]un[t eo]s in exilium expuli iudiciis legitimis ultus eorum [fa]cin[us, e]t postea bellum inferentis rei publicae vici b[is a]cie.

Wygnałem zabójców ojca mego, stawiając ich przed przedtem przed sądem, potem zaś, gdy wypowiedzieli wojnę Republice, dwukrotnie pokonałem ich w bitwie.

Oktawian August (63 p.n.e. – 14 n.e.) – pierwszy cesarz rzymski

źródło: Res Gestae divi Augusti

Qui potest mortem metuens esse non miser?

Kto, myśląc o śmierci, może być szczęśliwy?

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Tusculanarum quaestionum libri quinque

Qui pro quo

Zabawne nieporozumienie wynikające z wzięcia kogośza inną osobę lub niezrozumienia czyichś słów

Qui rogat, non errat

Kto pyta, nie błądzi

Qui scribit, bis legit

Kto pisze, dwa razy się uczy

opis: sentencja łacińska

Qui tacet, consentire videtur

Kto milczy, ten zdaje się zezwalać

opis: paremia prawnicza

Quia nominor leo

Bo się nazywam lew

Quid opus est verbis?

Na co tu słowa?

Quid pro quo

Coś za coś

opis: sentencja łacińska, określająca w handlu zasady barteru

Quid rei est?

W czym rzecz?

Quid enim stultius quam incerta pro certis habere, falsa pro veris?

Cóż jest głupsze niż uważać rzeczy niepewne za pewne?

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, De Senectute, 68

Quid vesper ferat, incertum est

Nie wiadomo, co przyniesie wieczór

Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk

źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia Miasta, 45.8.6

Quidquid agis, prudenter agas et respice finem

Cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i przewiduj koniec

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

Quidquid discis, tibi discis

Czegokolwiek się uczysz, rozwijasz się

opis: sentencja łacińska

Quidquid Latine dictum sit, altum videtur

Cokolwiek powiesz po łacinie, brzmi mądrze

opis: sentencja łacińska

Quiescere iuventus nescit

Młodzież nie może trwać w spokoju

Quintili Vare, legiones redde

Kwintyliuszu Warusie, oddaj mi moje legiony!

Quis fallere possit amantem

Któż zdoła oszukać tego, kto kocha

Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta

źródło: Wergiliusz, Eneida IV, 296

Quod discis, tibi discis

Czego się uczysz, dla siebie się uczysz

Gajusz Petroniusz (27 – 66 n.e.) – pisarz, poeta, filozof i polityk

źródło: Gajusz Petroniusz, Satyricon, 46.8

Quod felix, faustum fortunatumque sit

Oby to było szczęśliwe, sprzyjające i pomyślne

Quod licet Iovi, non licet bovi

Co wolno Jowiszowi, nie wolno wołowi

źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1997

Quod licet Iovis, non licet bovis

–

Quod me nutrit me destruit

To co mnie żywi zabija mnie

Quod medicina aliis, aliis est acre venenum

Co dla jednych jest lekarstwem, dla innych jest strasznątrucizną

Quod non est licitum necessitas facit licitum

Konieczność robi z czynu niedozwolonego czyndozwolony

Quod scimus gutta est, ignoramus mare

To, co wiemy, jest kroplą, a to, czego nie wiemy morzem

Quod sequitur, specta

Patrz co z tego wyniknie, patrz co nastąpi

Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris

Nie czyń drugiemu, co Tobie niemiłe

Quod verum est, meum est

Co jest prawdziwe, jest też moje

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epistulae I. xii, 11

Quos Iuppiter perdere vult, dementat prius

Kogo Jowisz chce zgubić, temu wpierw rozum odbiera

Menander (342 p.n.e.–291 p.n.e.) – starożytny poeta grecki

opis: zapewne późniejszy wariant stwierdzenia „Ukochani przez bogów umierają młodo” – zachowany za pośrednictwem Plauta, z „Dwukrotnego oszusta” greckiego autora.

Quot capita, tot sententiae

Ile głów, tyle zdań

opis: fraza przypisywana rzymskiemu komediopisarzowi Terencjuszowi

Quot homines, tot sententiae

Ile ludzi, tyle opinii

opis: sentencja łacińska

Quousque tandem abutere Catillina, patientia nostra

Jak długo jeszcze nadużywać będziesz, Katylino, naszej cierpliwości

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

opis: początek mowy Cycerona w senacie, w której to polityk ujawnił spisek mający na celu obalenie ustroju republiki

źródło: Cyceron, In Catilinam I

R

Rapienda rebus in malis praeceps via (e)st

W nieszczęściu należy obierać drogę ryzykowną

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Agamemnon, I 54

Raptus puellae

Porwanie dziewicy

Raram fecit mixturam cum sapientia forma

Piękność rzadko idzie w parze z mądrością

Gajusz Petroniusz (27 – 66 n.e.) – pisarz, poeta, filozof i polityk

źródło: Gajusz Petroniusz, Satyricon, 94.1

Rari quippe boni: numera, vix sunt totidem, quot Thebarum portae, vel divitis ostia Nili

Zacnych na świecie niewielu, dobrzy ludzie [to] rzadkość: ot, tylu, ile bram w Tebach albo ujść Nilu!

Ratio (…) nihil aliud est quam in corpus humanum pars divini spiritus mersa

Rozum (…) nie jest niczym innym, jak zasadzoną w ludzkim ciele cząstką ducha boskiego

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, VII

Ratio (legis) est anima legis

Uzasadnienie (ustawy) jest duszą ustawy

opis: paremia prawnicza

Ratio discessit

Zdrowy rozsądek odszedł

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Pars prima sive Opera philosophica, XVII

Ratio dubitandi

Podstawa do wyrażenia wątpliwości

Rationale animal es

Jesteś istotą rozumną

Rationale animal est homo

Człowiek jest istotą rozumną

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Rationale enim animal est homo

Człowiek bowiem jest istotą rozumną

Re bena gesta

Dobrze wykonawszy pracę

opis: sentencja łacińska

Rebus dictantibus

Według potrzeb rzeczy

Rebus in adversis melius sperare memento

W trudnych warunkach miej nadzieję na lepsze

opis: sentencja łacińska

Rebus in angustis facile (e)st contemnere vitam

Będąc w nieszczęściu, nietrudno pogardzać życiem

Marcjalis (ok. 40 – ok. 102-104 n.e) – poeta rzymski

źródło: Marcjalis, Epigramy 11.56.1–4, 15–16

Rebus sic stantibus

W takim stanie rzeczy

Rediit ad plures

Dołączył do licznych, do większości

Rem tene, verba sequentur

Rzecz trzymaj (trzymaj się tematu), słowa nadążą zanim

Katon Starszy (234 – 149 p.n.e.) – mówca, polityk, pisarz

Repetitio est mater studiorum

Powtarzanie jest matką nauk

opis: sentencja łacińska

Requiescat in pace

Niech spoczywa w pokoju

Requiescat in pice

Niech spoczywa w smole

Res iudicata pro veritate habetur

Sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą

opis: paremia prawnicza

Res publica mihi carior est quam vita mea

Republika jest mi droższa od mojego życia

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

Res sacra miser

Nieszczęśliwy jest rzeczą świętą

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epigramy, 1V, 9

Res severa est verum gaudium

Prawdziwa radość jest rzeczą poważną

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales, 23, 4

Respice finem

Patrz końca

Respiciens post te, hominem memento te; cave, ne cadas

Oglądając się za siebie, pomnij, iżeś człowiekiem; strzeż się, iżbyś nie upadł

opis: w trakcie triumfu niewolnik mówił te słowa do przejeżdżającego przez miasto zwycięskiego rzymskiego wodza.

Ridentem dicere verum

Z uśmiechem mówić prawdę

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Satyry

Risu inepto res ineptior nulla est

Nie ma nic mniej stosownego od śmiechu nie w porę

Risum teneatis, amici?

Czyżbyście się mogli powstrzymać od śmiechu, przyjaciele?

Rixari de asini umbra

Spierać się o cień osła (o rzecz błahą)

Romanus sedendo vincit

Rzymianin siedząc zwycięża

opis: maksyma odnosząca się do stylu walki dyktatora Fabiusza – wyczekiwania rywala i prowadzenia wojny na wyczerpanie. Wcześniej armia rzymska poniosła poważną klęskę nad Jeziorem Trazymeńskim w 217 roku p.n.e.

Kwintus Fabiusz Maksimus (ok. 280 – 203 p.n.e.) – rzymski wódz i polityk, który w drugiej wojnie punickiej przyjął strategię unikania starcia z Hannibalem.

Rosa pulchra est

Róża jest piękna

S

Sacculus plenus aranearum

Sakiewka pełna jest pająków

Katullus (ok. 84 – ok. 54 p.n.e.) – rzymski poeta

opis: biedny gospodarz zaprasza na ucztę gościa, nie mając grosza w sakiewce i oczekując darów od niejakiego Fabullusa

źródło: Katullus, Carmen 13

Sacer esto!

Niech będzie poświęcony bogom!

Sacer nepotibus cruor

Krew przeklęta dla potomnych

Sacra celerius absolvenda

Obrzędy trzeba szybciej kończyć

opis: sentencja łacińska

Sacra populi lingua est

Język ludu jest święty

Seneka Starszy (ok. 55 p.n.e. – ok. 44 n.e.) – retoryk rzymski

źródło: Seneka Starszy, Controversiae 1, 1, 10

Sacra profanis [secernere; discernere]

[Oddzielić] sprawy święte od świeckich

Saeculi, non hominis virtus

Dostojność wieku, a nie człowieka

opis: sentencja łacińska

Saeculi vitia, non hominis

Ułomność epoki, a nie ludzi

opis: sentencja łacińska

Saeculorum novus nascitur ordo

Rodzi się nowy porządek wieków

Saepe enim causa moriendi est timide mori

Często przyczyną śmierci jest lęk przed śmiercią

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, De tranquillitate animi, XI 4

Saepe (e)st etiam sub palliolo sordido sapientia

Często pod brudnym płaszczem jest (skrywa się) mądrość

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Tusculanae disputationes 3, 23, 56

Saepe morborum gravium exitus incerti sunt

Jak się zakończy ciężka choroba jest często niepewne

opis: mimo ciężkiej choroby można wyzdrowieć

Saepe stilum vertas, iterum quae digna legi sint, scirpturus, neque t(e), ut miretur turba labores, contentus paucis lectoribus…

Często odwracaj rylec [poprawiaj, zamazuj błędy], jeśli chcesz pisać rzeczy godne powtórnego czytania. Nie trudź się dla sławy u tłumu, ale pracuj, zadowalając się nielicznymi czytelnikami…

opis: sentencja łacińska

Saluta libenter!

Pozdrów chętnie!

Salus aegroti suprema lex esto

Zdrowie chorego niech będzie najwyższym prawem

opis: sentencja łacińska

Salus rei publicae suprema lex (esto)

Dobro republiki (niech będzie) najwyższym prawem

źródło: Cyceron, De Leg., IV

Sapere aude

Miej odwagę być mądrym

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Epistulae 1,2

Sapere auso

Temu, który odważył się być mądrym

opis: nazwa medalu

Scio, me nihil scire

Wiem, że nic nie wiem

opis: sentencja przypisywana Sokratesowi

Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus

Lecz tymczasem ucieka, ucieka niepowetowany czas

Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta

źródło: Wergiliusz, Georgiki, III 284

Senatores boni viri, senatus mala bestia

Senatorowie są dobrymi mężami, senat zaś to złe zwierzę

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

opis: senatorowie samodzielnie mogą kierować się rozsądkiem, jednak działając razem oddają się koprucji i przestępstwom

Seniores priores

Starsi mają pierwszeństwo

Sibi omino similis

–

Sic luceat lux

Tak niech świeci (wasze) światło

Sic transit gloria mundi

Tak przemija chwała świata

Si dis placet

Jeśli bogom się podoba

Si fueris Romae, Romano vivito more

Będąc w Rzymie, czyń jak Rzymianie

Ambroży z Mediolanu (ok. 340–397 n.e.) – biskup Mediolanu

Simila similibus curantur

Podobne leczy się podobnym

Similis simili gaudet

Podobne cieszy się podobnem

Arystoteles (384-322 p.n.e.) – filozof grecki

opis: osoby posiadające jednakowe cechy charakteru lub dążących do tego samego celu wyrażają ku sobie skłonność

Sine ira et studio

Bez gniewu i pasji

Tacyt (55 – 120 n.e.) – historyk

opis: pierwsze słowa zapewniające o obiektywizmie autora

źródło: Tacyt, Roczniki

Sine labore non est panis in ore

Bez pracy nie ma chleba w ustach

opis: sentencja łacińska

Si tacuisses, philosophus mansisses

Gdybyś milczał, byłbyś filozofem

opis: sentencja łacińska

Sit tibi terra levis

Niech ci ziemia lekką będzie

Si vis pacem, para iustitiam

Chcesz pokoju, czyń sprawiedliwość

opis: rzymska paremia prawnicza

Si vis pacem, para bellum

Jeśli chcesz pokoju, przygotuj się do wojny

Flawiusz Wegecjusz (IV wiek n.e.) – rzymski historyk i pisarz

źródło: Wegecjusz, De Re Militari, III

Sola ratio perfecta beatum facit

Tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Listy, 71.76

Spemque metumque inter dubii

Wahając się między nadzieją i trwogą

Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta

źródło: Wergiliusz, Eneida, 1, 218

Status quo ante bellum

Stan, który był przed wojną

Stultum facit fortuna, quem perdere vult

Kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni

Publiusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae

Suae quisque fortunae faber est

Każdy jest kowalem swojego losu

Appiusz Klaudiusz (ok. 340 – 273 p.n.e.) – rzymski polityk i mąż stanu

źródło: Salustiusz, Epistulae ad Caesarem senem I.i.2

Sursum corda!

W górę serca!

Suum cuiquae [placet]

Każdemu [podoba się] swoje

opis: sentencja łacińska

Sub utraque specie

Pod obiema postaciami (chleba i wina)

Suae quisque fortunae faber

Każdy jest kowalem własnego losu

Summum ius, summa iniuria

Najwyższe prawo to najwyższa niesprawiedliwość

opis: sentencja łacińska

Sunt lacrimae rerum

Nawet rzeczy płaczą, oto łzy dla naszych nieszczęść

Superflua non nocent

Nadmiar nie szkodzi

Sus Minervam docet

Świnia poucza Minerwę (boginię mądrości; ignorant poucza świadomego rzeczy)

Plutarch z Cheronei (ok. 50 – ok. 125 n.e.) – pisarz i historyk grecki

Sustine et abstine

Cierp i panuj nad sobą

T

Tabellae defixionis

Tabliczka zaklęć

Tabula in naufragio

Deska w katastrofie morskiej (Ostatnia deska ratunku)

Tabula rasa

Niezapisana tablica

Tabula rasa et plana et polita

Czysta tablica, płaska i gładka

Tace, sed memento!

Milcz, ale pamiętaj!

Tacet, sed loquitur

Milczy, ale mówi

Tacito consensu

Za milczącą zgodą

Tam deest avaro quod habet, quam quod non habet

Chciwemu tak samo mało jest tego, co ma, jak i tego, czego nie ma

Publiusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Publiusz Syrus, Sententiae 694

Tam mulam (e)st habere nummos, non habere quam malum (e)st

Równie źle jest, kiedy się ma pieniądze, jak i kiedy się ich nie ma

Tandem bono causa triumphat

Wreszcie słuszna sprawa zwyciężyła

Tanta animorum imbecillitas est, ubi ratio discessit

Tak wielka jest słabość umysłu, gdy ktoś utraci zdrowy rozsądek

opis: sentencja łacińska

Tanta vis probitatis est, ut eam (…) in hoste etiam diligamus

Taka jest siła uczciwości, że szanujemy ją nawet u przeciwnika

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Laelius de amicitia, 29

Tanti est, quantum habet

Tyle wart, ile ma

Tantum doluerunt, quantum doloribus se inseruerunt

Tyle doznają boleści, ile się im poddają

Tantum possumus, quantum scimus

Tyle możemy, ile umiemy

Tantum scimus, quantum memoria tenemus

Tyle wiemy, ile pamiętamy

opis: sentencja łacińska

Tarde venientibus ossa

Kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi (dosłownie „spóźnionym (dostają się) kości”)

Tempora labuntur tacitisque senescimus annis

Czas upływa, a my starzejemy się wraz z cicho upływającymi latami

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Fasti, VI 771

Tempora mutantur et nos mutamus in illis

Czasy się zmieniają i my się zmieniamy wraz z nimi

Tempora si fuerint nubila, solus eris

Jeśli czasy będą chmurne, będziesz sam

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Tristia, I, 9, 5–6

Teneo te, Africa

Mam cię, Afryko!

Gajusz Juliusz Cezar (100 – 44 p.n.e.) – polityk, wódz, dyktator i pisarz

opis: słowa te miał wypowiedzieć Cezar w momencie schodzenia z łodzi i niefortunnego upadku na ziemię, po przybyciu do brzegów Afryki. W ten sposób Cezar chciał odwrócić zły omen i uniknąć ośmieszenia się na oczach żołnierzy. Miało to miejsce w trakcie kampanii przeciwko Katonowi i Scypionowi w roku 46 p.n.e.

źródło: Swetoniusz, Juliusz Cezar, 59

Tertium non datur

Trzeciej (możliwości) nie ma

Tertius gaudens

Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta (dosłownie „trzeci się cieszy”)

Testis unus, testis nullus

Jeden świadek, żaden świadek

Tibi persuade esse te mihi carissimum

Przekonaj siebie, że ty jesteś mi najdroższy

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

Timeo Danaos et dona ferentes

Obawiam się Greków, nawet gdy niosą dary

Tolle pecuniam, bella sustuleris

Usuń pieniądze, usuniesz wojnę

Tota vita discendum est mori

Przez całe życie trzeba się uczyć umierać

Trahimur omnes studio laudis

Wszyscy pragniemy sławy

Trahit sua quemque voluptas

Każdy ulega swoim namiętnościom

Transire suum pectus mundoque potiri

Wznieść się ponad granice ludzkich możliwości iprzewodzić światu

Tres faciunt collegium

Trzy osoby czynią zgromadzenie

Tres faciunt collegium

Co trzy głowy to nie jedna (dosłownie „trzech tworzy zespół”)

Tu dices

Ty tak powiesz

Tu mihi carissimus es

Jesteś mi najdroższy

Tu quoque, Brute?

Ty także, Brutusie?

Tu quoque, mi fili?

Ty także, mój synu?

Tua res agitur, paries cum proximus ardet

O ciebie chodzi, gdy płonie dom sąsiada

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Listy, I 18, 84

Tuta timens

Bojąc się (nawet) rzeczy bezpiecznych

U

Uberrima fide

W najbardziej uczciwy sposób

Ubi amici, ibi opes

Gdzie przyjaciele, tam bogactwa

Ibi patria, ubi bene

Tam ojczyzna, gdzie dobrze

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Tusculanae Disputationes V, 108

Ubi concordia, ibi victoria

Gdzie zgoda, tam zwycięstwo

Ubi deest peplum, non est perfectum gaudium

Gdzie brak stroju, radość niepełna

opis: sentencja łacińska

Ubi dubium, ibi libertas

Gdzie zwątpienie, tam wolność

Ubi emolumentum, ibi onus

Gdzie prawa (przywileje), tam i obowiązki

Ubi est confessio, ibi est remissio

Gdzie jest przyznanie się, tam jest przebaczenie

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, Proverbia Senecae, 94

Ubi ius, ibi onus

Gdzie prawo, tam obowiązek

opis: rzymska paremia prawnicza

Ubi ius, ibi societas

Gdzie prawo, tam i społeczeństwo.

opis: paremia prawnicza

Ubi lex, ibi poena

Gdzie prawo, tam kara

opis: paremia prawnicza

Ubi mel, ibi apes

Gdzie miód, tam pszczoły

opis: sentencja łacińska

Ubi nihil est, Caesar iure suo excidit

Gdzie nie ma niczego, tam cesarz traci swe prawa

Ubi onus, ibi sonus

Gdzie ciężar, tam jęk

Ubi periculum, ibi lex

Gdzie niebazpieczeństwo, tam prawo

Ubi rerum testimonia adsunt, quid opus est verbis?

Tam, gdzie sprawa sama za siebie mówi, po co słowa?

opis: praemia prawnicza

Ubi societas, ibi ius

Gdzie społeczeństwo, tam prawo

opis: praemia prawnicza

Ubi solitudinem faciunt, pacem appellant

Robią pustynię (z kraju) i nazywają to pokojem

Ubi timor, ibi pudor

Gdzie strach, tam i wsyd

Ubi tu Caius, ibi ego Caia

Gdzie ty – Gajusz, tam ja – Gaja

opis: przysięga małżeńska składana przez rzymską małżonkę

Ubi velis, nolunt; ubi nolis, volunt

Kiedy chcesz, nie chcą; kiedy nie chcesz, chcą

Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Eunuchus, IV 8, v 43

Ubi vita, ibi poesis

Gdzie życie, tam i poezja

opis: sentencja łacińska

Ubicumque dulce est, ibi et acidum invenies

Gdzie jest słodycz, tam i gorycz znajdziesz

Gajusz Petroniusz (27 – 66 n.e.) – pisarz, poeta, filozof i polityk

Ubicumque homo est, ibi beneficii locus est

Gdzie człowiek jest, tam i okazja do wyświadczenia dobrodziejstw

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Emily R. Wilson, The Greatest Empire: A Life of Seneca

Ultima cena

Ostatnia Wieczerza

Ultio doloris confessio est

Zemsta jest przyznaniem się do cierpienia

Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

źródło: Seneka Młodszy, De Ira, III, 5

Ultra posse nemo obligatur

Nikt nie jest zobowiązany zrobić więcej niż może

opis: wyrażenie znajduje się najobszerniejszej z trzech części wielkiej kompilacji prawa rzymskiego Justyniana I, „Digesta Justyniana”

Unguibus et rostro

Ze wszystkich sił (dosłownie „szponami i dziobem”)

Uno ictu

Jednym ciosem

Unum castigabis, centum emendabis

Jednego zganisz, a stu naprawisz

Unus pro multis

Jeden za wszystkich

Unus pro omnibus, omnes pro uno

Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego

Urbi et Orbi

Miastu (Rzymowi) i światu

Usus est tyrannus

Zwyczaj jest tyranem

opis: sentencja łacińska

Usus magister est opimus

Praktyka jest najlepszym nauczycielem

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, Pro Rabirio Postumo IV 9

Ut ameris, amabilis esto

Jeśli chcesz być kochany, bądź godny miłości

opis: sentencja łacińska

Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas

Chociaż brakuje sił, trzeba pochwalać chęci

Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

źródło: Owidiusz, Epistulae Ex Ponto III 4, 79

Ut pictura poesis

Poezja jest jak obraz

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Sztuka poetycka

Ut salutus, ita salutaris

Jak pozdrowisz, tak zostaniesz pozdrowiony

opis: sentencja łacińska

Ut sementem feceris, ita metes

Jak posiejesz, tak zbierzesz

Ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis

Abyś był lekki w nocy, krótko jedz

Utile cum dulci mixtum

Przyjemne z pożytecznym

Utinam falsus vates sim

Obym był fałszywym prorokiem

V

Vacuum horrendum

Pustka powodująca przerażenie

Vade in pace

Idź w pokoju

Vade mecum

Chodź ze mną.

Vae misero mihi

Biada mi nieszczęsnemu!

Vae victis!

Biada zwyciężonym!

Vale et me ama

Żegnaj i kochaj mnie

Varietas delectat

Zmienność sprawia przyjemność

opis: reguła retoryki nakazująca urozmaicać tok przemówienia, żeby zapobiec jego monotonii

źródło: Rhetorica ad Herennium III, 12

Varium et mutabile semper femina

Kobieta zawsze niestała i zmienna

Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta

źródło: Wergiliusz, Eneida IV, 569–570

Veni, vidi, vici

Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem

Gajusz Juliusz Cezar (100 – 44 p.n.e.) – polityk, wódz, dyktator i pisarz

opis: słowa te padły po szybkim zwycięstwie nad królem Pontu. W 47 roku p.n.e. król Pontu Farnakes II rzucił wyzwanie Rzymowi. Sprawę rozstrzygnął Cezar podczas błyskawicznej kampanii zakończonej zwycięską bitwą pod Zelą (47 p.n.e.).

źródło: Swetoniusz, Boski Juliusz, 37

Velocius quam asparagi conquantur

Szybciej niż się gotują szparagi

opis: Oktawian mawiał tak, aby zobrazować szybkie wykonanie

źródło: Swetoniusz, Boski August 87

Venter non habet aures

Brzuch nie ma uszu

Ventis verba das

Puszczasz słowa na wiatr

Verba docent, exempla trahunt

Słowa uczą, przykłady potwierdzają

Verba et voces praetereaque nihil

Słowa i słowa, nic ponadto

Verba sint temporis, aeterno silentio

Słowa przynależą do czasu, milczenie do wieczności

Verba volant, scripta manent

Słowa ulatują, pisma pozostają

Verbum sapienti sat

Słowo mądremu wystarczy

opis: sentencja łacińska

Verbum nobile debet esse stabile

Słowo szlachetne powinno być stałe

Vercundia omnium virtutum custos est

Skromność jest strażnikiem wszystkich cnót

Veritas odium parit, obsequium amicos

Prawda rodzi nienawiść, ustępliwość przyjaciół

Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski

źródło: Terencjusz, Dziewczyna z Andros

Versio interlinearis

Treść między wierszami

Verus amicus rara avis est

Prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem

opis: sentencja łacińska

Vestigia terrent

a więc nie wchodźmy do jaskini, jeżeli widać tylko ślady wchodzących (dosownie „ślady odstraszają”)

Vide, cui fidas

Patrz, komu ufasz

Videant consules ne quid detrimenti res publica capiat

Niech konsulowie baczą, żeby państwo nie doznało jakiegoś uszczerbku

Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

źródło: Cyceron, In Catilinam 1, 4

Video eum exadversum

Widzę go naprzeciwko

Video lupum

O wilku mowa, a wilk tuż (dosłownie „widzę wilka”)

Video meliora proboque, deteriora sequor

Widzę i pochwalam lepsze, idę za gorszym

Vim vi repellere omnia iura permittunt

Na odparcie siły siłą wszystkie prawa pozwalają

opis: sentencja łacińska

Vincere scis, Hannibal, victoria uti nescis

Umiesz zwyciężać Hannibalu, nie umiesz korzystać ze zwycięstwa

opis: wódz jazdy kartagińskiej, Marhabal, do Hannibala, po jego zwycięstwie pod Kannami (216 p.n.e.) i nie wykorzystaniu sprzyjających okoliczności do definitywnego pokonania Rzymu

źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia Miasta 22, 51, 4

Vindica te tibi

Uratuj siebie dla siebie

Vino pellite curas

Winem odpędźcie troski

Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

źródło: Horacy, Oda VII

Vinum incendit iras

Wino rozpala gniew

Virtus ad beate vivendum sufficit

Cnota wystarcza do szczęścia

Virtus est perfecta ratio

Cnota jest doskonałym rozumem

opis: sentencja łacińska

Virtus sola homines beatos reddit

Tylko cnota czyni ludzi szczęśliwymi

Vis pacem, para bellum

Chcesz pokoju, szykuj wojnę

Vis vim vi pellit

Siła siłę siłą wypędzi

Vita mancipio nulli datur, omnibus usu

Życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy doużytku

Vita sine libertate nihil est

Życie bez wolności jest niczym

Vita sine litteris mors est

Życie bez wiedzy jest śmiercią

Vitae sal amicitia

Przyjaźń solą życia

Vitae, non scholae discendum est

Trzeba się uczyć dla życia, nie dla szkoły

Vitam impendere vero

Życie poświęcić dla prawdy

Vituperatio stultorum laus est

Nagana ze strony głupców jest pochwałą

Viva vox docet

Żywe słowo kształci

Vive memor, quam sis aevi brevis

Żyj, pamiętając, jak krótkowieczny jesteś

Vivere est cogitare

Żyć to znaczy myśleć

Vivere est militare

Życie jest walką

Vivere militare est

Żyć to znaczy walczyć życie jest walką

Vivere nolit, qui mori non vult

Kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć

Vivitur parvo bene

Małym żyje się dobrze

opis: ludziom o małych potrzebach

Vix(i) et quem dederat carsum fortuna peregi

Żyłem i doświadczyłem tego, co dał mi los

Volenti nihil difficile

Dla chcącego nic trudnego

Volenti non fit iniuria

Chcącemu nie dzieje się krzywda

Vos exemplaria graece versate semper

Wasze greckie przykłady są często rozważne

Vox coelestis

Głos niebiański

Vulgare amici nomen, sed rara est fides

Słowo „przyjaciel” jest pospolite, ale lojalność jest bardzorzadka

Vulnerant omnes, ultima necat

Ranią wszystkie, ostatnia zabija:

opis: o godzinach

Vultus animi index (est)

Twarz odbiciem duszy