MISCELLANEOUS

এনেকৈয়ে এদিন হঠাৎ ইলেকট্ৰন এটা সৰি পৰে আকাশৰ পৰা

কিয় কোনেও নাজানে

ইলেকট্ৰন আমাৰ প্ৰথম প্ৰেম

চৈধ্য বিলিয়ন বছৰ পুৰণি এই ভালপোৱা

আজি বহুদিনৰ পৰা CERN ৰ পদূলি শুঙি ফুৰিছোঁ

ইলেকট্ৰনৰ গোন্ধেৰে আমোলমোল পদূলি

শাৰী শাৰী ষ্ট্ৰীট লাইটৰ পোহৰত

ফ'টনবোৰে নাচি উঠে, জোনাকে গান গায়

জোন গলি বৈ যায়

ঠিকনাবিহীন জোনাকী পৰুৱাই কিয় জানো

কৃষ্ণ গহ্বৰত ঠিকনা বিচাৰি হেৰায়

এন্ধাৰত জোনাক লুকায়

এন্ধাৰে এদিন সুধিলে: 'বেটাৰ হাফ' ক'ত থাকে ইলেকট্ৰনৰ ?

পোহৰে জানে-- সেই প্ৰেমকাহিনী

পোহৰে চিনে-- প্ৰেমিক প'জিট্ৰনটি

হেঁপাহৰ পোহৰ জ্বলি যেতিয়া ছাই হয়

জোনবাইৰ বুকুত শুই সিহঁতে

আকাশৰ তৰা গণে

ক'ৰ পৰা জানো! এছাটি পোহৰ ভাঁহি আহি.... আস্ !

সৰি পৰে ইলেকট্ৰন

নীৰৱে, অকলশৰে...

Published in Bijnan Jeuti (ISSN: 2319-3085), Vol. 56, Issue 1, June-July 2021.

বিশ্বৰ সৰ্বোৎকৃষ্ট সাহিত্যবোৰৰ এখন তালিকা বনালে তাত মহাভাৰত মহাকাব্যখনে নিঃসন্দেহে স্থান পাব ৷ উল্লেখ্য যে বিজ্ঞানবাদী ইতিহাসবিদসকলৰ মতে মহাভাৰতখন কোনো ঐতিহাসিক দলিল নহয়, ই হৈছে এক কল্পনাশ্ৰয়ী সাহিত্য, কবিৰ অপূৰ্ব সৃষ্টি ৷ এই মহাকাব্যৰ আলমতে ভাৰতৰ বিভিন্ন ভাষাত অগণন সাহিত্যৰ সৃষ্টি হৈছে ৷ এই মহাভাৰতৰে এটা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ চৰিত্ৰ হ’ল মহাৰথী কৰ্ণ ৷ এই কৰ্ণৰ জন্ম হৈছিল কুন্তীৰ গৰ্ভত আৰু সূৰ্যদেৱৰ ঔৰসত ৷ ঘটনাক্ৰমে কৌন্তেয় কৰ্ণ সমাজৰ নিম্ন বৰ্ণৰ এহাল দম্পতীৰহে সন্তান বুলি জগতত পৰিচিত হৈ পৰিছিল ৷ সেয়েহে প্ৰতিভাৱান হৈও কৰ্ণই বৰ্ণবাদী স্থিতাৱস্থাৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিমুহূৰ্তে সংগ্ৰাম কৰিহে নিজক প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলগীয়া হৈছিল ৷ অৰ্থাৎ মহাবীৰ কৰ্ণ আছিল পৰিৱৰ্তনকামী যোদ্ধা ৷ সি যি হওক, আখ্যান মতে কৰ্ণৰ প্ৰকৃত পিতৃ সূৰ্যদেৱ দৰাচলতে আমি আকাশত দেখি থকা সূৰ্যটোহে ৷ প্ৰাচীন কালত ভাৰতৰ মানুহে সূৰ্য বা বেলিটোক দেৱতা বুলি পূজা কৰিছিল, এতিয়াও বহুত মানুহে সূৰ্যক দেৱতা বুলি বিশ্বাস কৰে, নিতৌ সূৰ্য-প্ৰণাম কৰে ৷ সূৰ্যদেৱৰ ঐশ্বৰিক মহিমাৰ বাবেহে জীৱজগতে সূৰ্যৰ পৰা তাপ আৰু পোহৰ পায় বুলি তেওঁলোকে বিশ্বাস কৰে ৷ পিছে বিজ্ঞানেনো এই প্ৰসংগত কি কয় ? বিজ্ঞানৰ মতেও সূৰ্যটো দেৱতা বা ঈশ্বৰ নেকি ?

এই প্ৰশ্নটোৰ উত্তৰ বিচৰাৰ আগতে বিজ্ঞান মানেনো কি জানি লোৱাটো ভাল হ’ব ৷ বিজ্ঞান মানে সত্যানুসন্ধান ৷ বিজ্ঞানে পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা কৰি সাক্ষ্য-তথ্য-প্ৰমাণ-যুক্তিৰ ভিত্তিতহে সত্যৰ সন্ধান কৰে, তথ্য-প্ৰমাণ অবিহনে বিশ্বাসৰ ভিত্তিত বিজ্ঞানে কোনো মন্তব্য নিদিয়ে ৷ এয়াই বিজ্ঞানৰ সুন্দৰতা ৷ বিগত সময়ছোৱাত বৈজ্ঞানিকসকলে অধ্যয়ন কৰি পাইছে যে বেলিৰ পোহৰ আৰু তাপৰ কাৰণ কোনো দৈৱিক মহিমা বা শক্তি নহয়, বৰং কেতবোৰ ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াহে ৷ নিউক্লীয় সংযোজন বিক্ৰিয়াৰ ফলতহে সূৰ্যত যথেষ্ট শক্তি, অৰ্থাৎ পোহৰ আৰু তাপ উৎপন্ন হয় ৷ হাইদ্ৰ’জেন নিউক্লীয়াছবোৰৰ সংযোজন হৈ অবিৰতভাৱে হিলিয়াম নিউক্লীয়াছৰ লগতে প্ৰচুৰ শক্তি উৎপন্ন হয় সূৰ্য নামৰ তৰাটোত ৷ সহজ ভাষাত ক’বলৈ হ’লে, সূৰ্যত অনবৰতে পাৰমাণৱিক বোমা সদৃশ অগণন বিস্ফোৰণ সংঘটিত হৈ থাকে ৷ এই বিস্ফোৰণৰ শব্দ আমি শুনিবলৈ নাপাওঁ, কিন্তু সূৰ্যৰ পোহৰ আহি পৃথিৱী পায় ৷ ইয়াৰ কাৰণ এয়ে যে পোহৰৰ নিচিনাকৈ শব্দই মাধ্যম অবিহনে গতি কৰিব নোৱাৰে ৷ গতিকে শব্দই মহাকাশ, মানে মহাশূন্যৰ মাজেৰে পাৰ হৈ আহিব নোৱাৰে ৷ সূৰ্যৰ দৰে তৰা এই বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডতত অগণন আছে ৷ প্ৰতিটো তৰাৰে হয়তো নিজা নিজা এখন সৌৰজগত আছে ৷ গতিকে সূৰ্য কোনো দেৱতা বা ঈশ্বৰ নহয় ৷ ই প্ৰধানতঃ পদাৰ্থকণাৰে গঠিত এটা বৃহৎ মহাকাশীয় অৱয়ব, এক সুবিশাল শক্তিৰ ভাণ্ডাৰ ৷ বহুতো বিজ্ঞানীৰ মতে কোটি কোটি বছৰ পিছত এদিন সূৰ্যত বিদ্যমান হাইদ্ৰ’জেনবোৰ শেষ হোৱাৰ ফলত নিউক্লীয় সংযোজন প্ৰক্ৰিয়াটো সমাপ্ত হ’ব আৰু তেতিয়া সূৰ্যটো এটা মৃত তৰা হৈ পৰিব পাৰে ৷ মৃত সূৰ্যই পৃথিৱীৰ বাবে অনুকূল পোহৰ আৰু তাপ হয়তো যোগান ধৰিব নোৱাৰিব ৷ ফলত পৃথিৱীৰ জীৱজগতখন হয়তো নিঃশেষ হৈ যাব ! হয়তো সৌৰজগতৰ আন বহুতো গ্ৰহ সূৰ্যত জাহ যাব, হয়তো সৌৰজগতৰ অইন এটা গ্ৰহত পৃথিৱীত হোৱাৰ দৰে জীৱৰ উৎপত্তি আৰু বিৱৰ্তন হ’ব ৷ বিজ্ঞানীসকলে গৱেষণা কৰি এনেবোৰ সম্ভাৱনা ব্যক্ত কৰিছে, এই সম্পৰ্কীয় গৱেষণা অৱশ্যে এতিয়াও চলিয়েই আছে ৷ ভৱিষ্যতৰ গৱেষণাই বা আমাক আৰু কি কি নতুন জ্ঞান দিয়ে সেয়া সময়তহে জানিব পৰা যাব ৷ কিন্তু বিজ্ঞানে যিমান অগ্ৰগতি লাভ কৰিলেও এই পৃথিৱীত এনেকুৱা মানুহ আছে যিসকলে বিজ্ঞানৰ আও-ভাও নাপায় ৷ এইসকলৰ বাবে সূৰ্য আজিও দেৱতা ৷ সূৰ্য সন্তুষ্ট হৈ নাথাকিলে মানুহৰ জীৱনত ইয়াৰ প্ৰভাৱ পৰিব বুলি তেওঁলোকে বিশ্বাস কৰে আৰু সেয়ে ইয়াক পূজা কৰে  ৷ একেদৰে আকাশত চন্দ্ৰ বা জোনবাইক দেখিও হাতযোৰ কৰি প্ৰণাম কৰা মানুহো আছে ৷ শিল্পী-সাহিত্যিকসকলক যে শিল্প-সাহিত্য সৃষ্টি কৰিবলৈ জোনবায়ে কিমান অনুপ্ৰেৰণা যোগাই আহিছে! আমাৰ সমাজত জোনাবায়ে এক সুকীয়া গুৰুত্ব লাভ কৰিছে ৷ জোনাবাইৰ গীত গাই মাতৃবোৰে কণমানিবোৰক নিচুকাইছে ৷ আকাশৰ জোনবাই আনি দিম বুলি প্ৰেমিকে প্ৰেমিকাৰ মন ভুলাইছে, জোনৰ বুকুত ঘৰ সাজি সংসাৰ কৰাৰ কথা পাতিছে ৷ আৰু যে কত কি ! কিন্তু এই জোনবাইটো দৰাচলতে শিল-বালিৰে ভৰা এটা উপগ্ৰহ, আমাৰ পৃথিৱীতকৈ আকাৰত বহুত সৰু ৷ বোধহয় প্ৰশান্ত মহাসাগৰৰ সমান ডাঙৰ হ’ব জোনটো ৷ জোনৰ বুকুত পানী নাই, বতাহ নাই ৷ প্ৰেমিক-প্ৰেমিকাৰ হৃদয় ভাগিলেও এই কথা ক’বই লাগিব যে জোনবাই বসবাসৰ অনুপযোগী ৷ অৱশ্যে মহাকাশ যানেৰে এই জোনবাইৰ দেশলৈ বিজ্ঞানীসকল গৈছে, তাত খোজ কাঢ়ি চাইছে ৷

সূৰ্যটো, জোনটো, আমাৰ এই পৃথিৱীখন বা আন আন গ্ৰহ-উপগ্ৰহবোৰ আৰু আকাশত দেখা-নেদেখা অগণন তৰাবোৰ, অৰ্থাৎ আমাৰ এই বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডখন মহানাদ নামৰ বিস্ফোৰণ(!) এটাৰ ফলত সৃষ্টি হৈছে বুলি গৰিষ্ঠসংখ্যক বিজ্ঞানীয়ে মত পোষণ কৰিছে ৷ আজিৰ পৰা প্ৰায় ১৪ বিলিয়ন বছৰ আগতে আমাৰ বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডখনৰ আৰম্ভণি হৈছিল ৷ বিভিন্ন প্ৰাকৃতিক কিম্বা বৈজ্ঞানিক প্ৰক্ৰিয়া বা পৰিঘটনাৰ মাজেৰে আহি বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডখনে আজিৰ এই অৱস্থাটো পাইছে ৷ আৰম্ভণিৰ কালছোৱাত বিভিন্ন পদাৰ্থ কণিকা আৰু প্ৰতিপদাৰ্থ কণিকাৰ সৃষ্টি হৈছিল, আৰু এইবোৰৰ মাজত বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ ক্ৰিয়া-বিক্ৰিয়া হৈ বিভিন্ন পৰমাণুৰ সৃষ্টি হ’ল ৷ পৰমাণুবোৰৰ মাজত ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া হৈ কেতবোৰ সৰল অণু উৎপন্ন হ’ল  ৷ বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ সৰ্বপ্ৰথম অণুটো HeH+ বুলি গৱেষণাৰ পৰা গম পোৱা গৈছে ৷ সৰল অণুবোৰৰ মাজৰ ৰসায়নে কেতবোৰ জটিল অণু বা যৌগৰ সৃষ্টি কৰিলে ৷ এনেদৰেই জৈৱ-যৌগৰ আবিৰ্ভাৱ হ’ল ৷ বিভিন্ন ভৌতিক প্ৰক্ৰিয়াৰ ফলত যথাসময়ত বিভিন্ন তৰা-গ্ৰহ-উপগ্ৰহ ইত্যাদিৰো সৃষ্টি হ’ল ৷ উপযুক্ত প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশত উপযুক্ত স্থানত জৈৱ-যৌগৰ পৰাই জীৱৰ উৎপত্তি হ’ল ৷ আমাৰ পৃথিৱীত এটা সময়ত এইদৰে জীৱ সৃষ্টি হোৱাৰ উপযুক্ত পৰিৱেশ এটা তৈয়াৰ হৈছিল বাবেই পৃথিৱীত জীৱজগত এখনৰ সৃষ্টি হ’ল, ডাৰউইনৰ জৈৱ-বিৱৰ্তন প্ৰক্ৰিয়াই জীৱজগতখনক আগুৱাই লৈ গ’ল ৷ সৌৰজগতৰ আন গ্ৰহ-উপগ্ৰহবোৰত এই উপযুক্ত পৰিৱেশটো নাই বাবেই বোধহয় তাত কোনো জীৱৰ আজিকোপতি জন্ম হোৱা নাই ৷ বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ দূৰ-দিগন্তৰ কোনো গ্ৰহত অৱশ্যে পৃথিৱীত থকাৰ দৰে জীৱ থাকিবও পাৰে বুলি বিভিন্ন বিজ্ঞানীয়ে সম্ভাৱনা ব্যক্ত কৰিছে ৷ সি বাৰু যি হওক, আমাৰ দেহটো যিবোৰ পদাৰ্থ কণিকাৰে গঠিত, মহাকাশৰ তৰাবোৰো সেই একেই পদাৰ্থ কণিকাৰেই গঠিত ৷ কথাটো বৰ আমোদজনক আৰু বিস্ময়কৰ নহয় নে? ইয়াতকৈও আমোদজনক কথাটো হ’ল, মহাকাশত থকা এই গ্ৰহ-নক্ষত্ৰৰ অৱস্থান তথা গতিবিধিয়ে পৃথিৱী নামৰ গ্ৰহটোত বসবাস কৰা মানুহ নামৰ জীৱবিধৰ জীৱন আৰু ভাগ্য নিয়ন্ত্ৰণ কৰে বুলি আৰু জ্যোতিষীৰ পৰা লোৱা একোটা আঙুঠিয়ে গ্ৰহ-নক্ষত্ৰৰ গতিবিধি সলনি কৰি মানুহৰ ভাগ্য সলনি কৰি দিব পাৰে বুলি একাংশ মানুহে আজিও বিশ্বাস কৰে ৷ এই বিশ্বাসৰ যে কোনো বৈজ্ঞানিক ভিত্তি নাই তাক দোহৰাৰ নিশ্চয় প্ৰয়োজন নাই ৷

আমাৰ দেহত কেতবোৰ ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া আৰু জৈৱিক প্ৰক্ৰিয়া অনবৰতে সংঘটিত হৈ থাকে, যাৰ ফলত আমি চলা ফুৰা কৰিবলৈ শক্তি পাওঁ, আমাৰ দেহ বৃদ্ধি হয়, অৰ্থাৎ আমি জীয়াই থাকোঁ ৷ এক কথাত ক’বলৈ হ’লে জীৱন মানে দৰাচলতে কেতবোৰ জৈৱ-ৰাসায়নিক আৰু জৈৱ-ভৌতিক প্ৰক্ৰিয়াহে ৷ এই বিক্ৰিয়া বা প্ৰক্ৰিয়াবোৰ বন্ধ হৈ গ’লেই আমাৰ বা জীৱৰ মৃত্যু হয় ৷ এই যে আমি উশাহত বায়ু লওঁ, ইয়াৰ অক্সিজেন গেছে আমি খোৱা খাদ্যৰ সৈতে জাৰণ বিক্ৰিয়া কৰি যথেষ্ট পৰিমাণৰ শক্তিৰ লগতে পানী আৰু কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড বা এঙাৰ গেছ উৎপন্ন কৰে ৷ এই এঙাৰ গেছ আমি আকৌ নিশাহত এৰি দিওঁ ৷ সেউজীয়া গছ-গছনিয়ে এই কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড বায়ুমণ্ডলৰ পৰা শোষণ কৰি সূৰ্যৰ পোহৰত সালোক সংশ্লেষণ প্ৰক্ৰিয়াৰে নিজৰ খাদ্য (যিবোৰ আচলতে ৰাসায়নিক যৌগ) উৎপাদন কৰে ৷ (ৰসায়ন বিজ্ঞানীসকলে বহুতো প্ৰক্ৰিয়া বা  বিক্ৰিয়া প্ৰকৃতিৰ পৰা শিকি-বুজি নিজৰ পৰীক্ষাগাৰত কাৰ্যকৰী কৰে, অৰ্থাৎ অতি সহজ ভাষাত ক’বলৈ হ’লে বিজ্ঞানীসকলে প্ৰকৃতিক অধ্যয়ন আৰু অনুকৰণ কৰে ৷ এই সালোক সংশ্লেষণ প্ৰক্ৰিয়াটো যদি আমি কৃত্ৰিমভাৱে পৰীক্ষাগাৰত কাৰ্যকৰী কৰিব পাৰোঁ, কিমান যে ভাল হ’ব, নহয় নে?) কেতবোৰ অণুজীৱই আমাৰ দেহত প্ৰৱেশ কৰি শৰীৰত সংঘটিত হৈ থকা স্বাভাৱিক জৈৱিক আৰু ৰাসায়নিক প্ৰক্ৰিয়াবোৰত ব্যঘাত জন্মায় নতুবা কেতবোৰ বিসংগতিৰ সৃষ্টি কৰে ৷ জীৱদেহৰ এনে বিসংগতি বা অস্বাভাৱিকতাকে ৰোগ বুলিও কোৱা হয় ৷ বিভিন্ন বেক্টেৰিয়া আৰু ভাইৰাছে মানৱ দেহত বিভিন্ন ৰোগৰ সৃষ্টি কৰি আহিছে ৷ চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ অগ্ৰগতিৰ লগে লগে অৱশ্যে মানুহে এনে বহুতো ৰোগ নিয়ন্ত্ৰণ বা নিৰ্মূল কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে ৷ উল্লেখ্য যে পৰিৱেশৰ পৰিৱৰ্তনৰ লগে লগে নতুন নতুন প্ৰজাতিৰ অণুজীৱৰো উৎপত্তি হয় ৷ ইয়াৰে কিছুমান প্ৰজাতিয়ে মানুহৰ দেহত মাৰাত্মক ৰোগৰ সৃষ্টি কৰে ৷ বিজ্ঞানীসকলে অৱশ্যে তেওঁলোকৰ অধ্যয়ন আৰু গৱেষণাৰে এনে ৰোগ আৰু ৰোগ সৃষ্টিকাৰী অণুজীৱক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ সদায়ে চেষ্টা কৰি আহিছে ৷ ক’ৰ’না ভাইৰাছে মানৱ দেহত ক’ভিড-১৯ নামৰ ৰোগৰ সৃষ্টি কৰি ২০১৯ চনৰ শেষভাগৰ পৰাই পৃথিৱীবাসীক সন্ত্ৰস্ত কৰি ৰাখিছে ৷ ক’ভিড-১৯ মহামাৰীয়ে প্ৰায় সমগ্ৰ বিশ্বকে স্তব্ধ কৰি পেলাইছে, লাখ লাখ মানুহে ক’ভিডত আক্ৰান্ত হৈ প্ৰাণ হেৰুৱাইছে ৷ কিন্তু নিৰৱিচ্ছিন্ন গৱেষণাৰ ফলত বিজ্ঞানীসকলে অতি কম দিনৰ ভিতৰতে ভেকচিন প্ৰস্তুত কৰি উলিয়াইছে, ক’ভিডৰ ঔষধো আৱিষ্কাৰ কৰিছে ৷ ইয়াৰ ফলত পৃথিৱীৰ কোটি কোটি মানুহৰ জীৱন ৰক্ষা পৰিছে ৷ অৱশ্যে ক’ভিড ভেকচিন আৰু উপযুক্ত চিকিৎসা-সুবিধাৰ পৰা বঞ্চিত কোটি কোটি মানুহে এতিয়াও ক’ভিডৰ ভয়ত দিন কটাবলগীয়া বা প্ৰাণ হেৰুৱাবলগীয়া হৈছে ৷ এনেকুৱা এক পৰিস্থিতিতে ভাৰতৰ বিভিন্ন ঠাইত ক’ৰ’না দেৱীৰ পূজা-অৰ্চনা কৰা হৈছে বুলি অলপতে বাতৰি কাকতত ওলাইছে ৷ চকুৰে মণিব নোৱাৰা ক’ৰ’না ভাইৰাছটোক একাংশ বিজ্ঞানমনস্কতাহীন ভাৰতীয়ই ‘দেৱী’ বুলি পূজা কৰিছে যাতে ক’ৰ’নাৰ ফলত মানুহৰ মৃত্যু নহয় ৷ দেখিলেনে বাৰু, হঠাতে কিদৰে এগৰাকী আৰাধ্য দেৱীৰ জন্ম হ’ল ? অজ্ঞতা আৰু ভীতিগ্ৰস্ততাৰ পৰিণামতে মানুহৰ মনত ঈশ্বৰ-বিশ্বাস জন্মে ৷ চালাক বেপাৰীবোৰে মানুহৰ এনে ঈশ্বৰ-বিশ্বাসকে মূলধন হিচাপে লৈ সমাজত ধৰ্মৰ নামত ব্যৱসায় আৰু ৰাজনীতি কৰে ৷ এনে সমাজৰ কেতিয়াও উত্তৰণ নহয় ৷ অজ্ঞতাবশতঃ নতুবা বিজ্ঞানমনস্কতাৰ অভাৱৰ বাবেই আজিও ভাৰতবৰ্ষৰ বহুতো লোকে সূৰ্যক ঈশ্বৰ বুলি ভাবে, আকাশত থকা গ্ৰহ-নক্ষত্ৰৰ অলৌকিক শক্তি আছে বুলি বিশ্বাস কৰে, পূজা-পাতাল কৰিলে বসন্তৰ পৰা আৰম্ভ কৰি ক’ভিডলৈকে সকলো বেমাৰ ভাল হৈ যাব বুলি বিশ্বাস কৰে ৷ এনে বিশ্বাস কিম্বা অন্ধবিশ্বাসে কাৰো জীৱন ৰক্ষা কৰিব নোৱাৰে, কিন্তু বিজ্ঞানে পাৰে ৷ সেয়েহে সমাজত মঠ-মন্দিৰত-মছজিদ-গীৰ্জাতকৈ বেছি চিকিৎসালয়, গৱেষণাগাৰ, বিজ্ঞানসন্মত শিক্ষাৰ অনুষ্ঠানৰহে প্ৰয়োজন ৷ পিছে আমাৰ দেশত চিকিৎসালয়-বিজ্ঞানাগাৰৰ তুলনাত মঠ-মন্দিৰৰ সংখ্যা বহুত বেছি ৷

Published in Bijnan Jeuti (ISSN: 2319-3085), Vol. 56, Issue 3, October-November 2021.

মই যেতিয়া চকু মুদি তোমাৰ কথা ভাবোঁ

আৰু চকু মেলি যেতিয়া তোমাৰ দুচকুলৈ চাওঁ

মই দুখন তৰাৰ দেশ দেখা পাওঁ

এখনত তুমি মই উমলি থাকোঁ, আনখনত

তোমাৰ মোৰ দৰে আন কোনোবাই

সৰু থাকোঁতে ৰাতি ৰাতি আকাশ চাই

এই যে ঢাৰিত বহি ককা-আইতাৰ সাধু শুনিছিলোঁ

মাজতে আঙুলিৰ মূৰত তৰা গণি ফলিত লিখিছিলোঁ

গণনাত আমাৰ সদায় আউল লাগিছিল

আজিকালি মই জেমচ ৱেব টেলিস্কোপত বহি

তৰাৰ দেশত ঘূৰি ফুৰোঁ

এন্ধাৰৰ কুঁৱলী ফালি তৰাবোৰৰ হিচাপ কৰোঁ

আৰু এটা কম্পিউটাৰত সাঁচি ৰাখোঁ

হিচাপত আউল লগাবলৈ মোৰ সৈতে এতিয়া তুমিও নাই

মোৰ ফলিখনো তোমাৰ ওচৰতে থাকি গ'ল বোধহয়

এইবাৰ ব'হাগত তোমাক কি উপহাৰ দিম জানা?

―এহাল নতুন তৰা

মোৰ টেলিস্কোপটোৰ জেপত সাঁচি থৈছো সযতনে

আকাশত জোনবাই দেখিলেই যে প্ৰণাম কৰিছিল ককা-আইতাই

তেওঁলোকৰ নামতে তৰা দুটিৰ নাম থ'ম

জোনবাইৰ বুকুত এটা পৰীক্ষাগাৰ সাজিম

ভালপোৱাৰ ৰসায়নাগাৰ

দুটা বিকাৰত লুকাই থ'ম দুখন তৰাৰ দেশ

এটা বিকাৰত তুমি গলি যাবা, আনটোত মই

ভিন্ন অনুপাতত তোমাৰ সৈতে মোক মিহলালে

চোৱা...., তোমাৰ-মোৰ মিশ্ৰণটোৱে ৰং সলায়

নীলাৰ পৰা ৰঙা, ৰঙাৰ পৰা গুলপীয়া

গুলপীয়া গৈ আকৌ ৰংহীন হয়

এয়া কি ৰসায়ন !

এয়াই কি জীৱন !

Published in Bijnan Jeuti (ISSN: 2319-3085), Vol. 56, Issue 7, June-July 2022.