Dawid (Cudek) Zakalik (1900-1980)

Rodzina Zakalików pochodziła z Kocka, skąd pod koniec XIX w. przeprowadziła się do Łukowa. Dawid Zakalik przyszedł na świat w tym mieście 23 grudnia 1900 r. Był synem furmana Chaima Srula (ur. w 1858 r. w Kocku) i Brandli Lei z domu Wajnzycher, wnukiem Abrama Borucha (ur. w 1835 r. w Kocku, również furmana). Co ciekawe, wszystkie źródła podają, że Dawid Zakalik urodził się w 1905 r., ale jest to błąd, o czym świadczy jego metryka urodzenia, przechowywana w Archiwum Państwowym w Siedlcach. Odmładzanie się było wówczas częstym zabiegiem, by na przykład uniknąć poboru do wojska. Tak mogło być i w tym przypadku. Gdy dobiegała końca I wojna światowa i odżywająca Polska walczyła o swe granice, Dawid Zakalik wchodził w wiek dorosły i mógł spodziewać się wysłania na front. A on pragnął raczej walczyć piórem, niż karabinem. 

W 1918 r. Dawid Zakalik zamieszkał w Warszawie. Być może wtedy postanowił zmienić imię, bo przy obrzezaniu ojciec nazwał go Cudkiem (tak zapisano w rosyjskojęzycznym akcie urodzenia), czyli „sprawiedliwym” (od hebrajskiego cadyk), ale przyszły literat wolał zwać się po królewsku Dawid. Gdyby nie to, że niektóre źródła podają także jego imię z metryki, trudno byłoby ten dokument z nim skojarzyć.

Po wybuchu II wojny światowej Zakalik przedostał się do Białegostoku, skąd w 1940 r. został zesłany do łagru w Republice Komi. Po amnestii w 1941 r. zamieszkał na południu Związku Radzieckiego. W 1944 r. powrócił do Polski i przez kilka miesięcy mieszkał w Lublinie, gdzie współzakładał Centralną Żydowską Komisję Historyczną, a następnie pełnił funkcję kierownika jej oddziału w Łodzi. W 1945 r. wyjechał do Niemiec, potem do Rzymu, a następnie osiadł w Izraelu.

Zadebiutował w 1928 r. opowiadaniem „Bagegeniszn” (Spotkania) w wydawanym w Warszawie tygodniku „Welt Szpigl” (Zwierciadło Świata). Zamieszczał później reportaże i teksty literackie w wielu czasopismach jidyszowych, między innymi takich jak „Folks Cajtung” (Gazeta Ludowa), „Forojs” (Naprzód) i „Frajnd” (Przyjaciel) w Warszawie; „Dos Naje Lebn” (Nowe Życie) w Łodzi; „Di Prese” (Prasa) i „Penemer un Penemlech” (Twarze i Buźki) w Buenos Aires; „Baderech” (W Drodze) oraz „In Gang” (W Toku) w Rzymie; „Naj Welt” (Nowy Świat), „Lebns Fragn” (Zagadnienia Życia) i „Hejmisz” (Domownik) w Tel Awiwie. Opublikował następujące książki: powieści „Ibergang” (Przejście) (Warszawa 1931) i „Chawer Joze Braf” (Towarzysz Joze Braf) (Warszawa 1934); opowieść o Holokauście i obozach zagłady „Gerangl” (Walka), napisaną w Lublinie i Rzymie w latach 1944-1946 (Tel Awiw 1958); powieść „Mentszn un gasn” (Ludzie i ulice) (Tel Awiw 1962); trylogię biograficzną dotyczącą wojny „In szturem” (Podczas burzy) (Buenos Aires 1963), „In der fremd” (Na obczyźnie) (Tel Awiw 1969) oraz „In weg af curik” (W drodze powrotnej) (Tel Awiw 1975).

Zakalik zamieścił też wspomnienia o Łukowie przed I wojną światową w tomie „Sefer Lukow” (Księga pamięci Łukowa) (Tel Awiw 1968; skrócona wersja francuska: „Le Livre de Lukow”, Paryż 1987). Opublikowana tam została również opowieść o Łukowie na początku XX w. napisana przez brata Dawida – Menachema Zakalika (1889-1965).

Dawid Zakalik zmarł 27 kwietnia 1980 r. i został pochowany na cmentarzu Kiriat Szaul w Tel Awiwie.

Źródła informacji: „Vochnszrift far literatur” [Tygodnik Literacki; Warszawa, 3 stycznia 1934]; „Szikago” [Chicago; sierpień-wrzesień 1934]; „Hajnt” [Dziś; Warszawa, 12 października 1934]; „Literarisze Bleter” [Wiadomości Literackie; Warszawa, 8 lipca 1937]; „Tog Morgn Żurnal” [Nowy Jork; 14 grudnia 1958]; Melech Ravitsh, Majn Leksikon [Mój leksykon], t. 3, Montreal 1958; Berl Kagan, Leksikon fun jidysz szrajbers [Słownik biograficzny pisarzy jidysz], Nowy Jork 1986; Joshua Fogel, Yiddish Leksikon [strona internetowa; wpis z 3 sierpnia 2016 r.].

Artykuł dr. Krzysztofa Czubaszka o Dawidzie Zakaliku opublikowany 29 grudnia 2020 r. we „Wspólnocie Łukowskiej”