اکوهیدرولوژی

اکوهیدرولوژی

یکی از موضوع‏ های اصلی در برنامه ‏ریزی راهبردی برای مرحله هفتم برنامه ‏ریزی بین‏ المللی آب یونسکو و مواجهه با تغییر اقلیم، اکوهیدرولوژی و سازگاری با محیط زیست می ‏باشد که تعهد دارد تعادل بین اکوسیستم ‏ها و زیستگاه ‏های وابسته را به ‏عنوان سمبل پایداری محیط زیست در نظر بگیرد. این دیدگاه برای اولین بار در جهان توسط زالوسکی[1] در سال 1997 در یونسکو به‏ عنوان بخشی از پنجمین برنامه بین‏ المللی هیدرولوژی یونسکو مطرح شد و پاسخی به اظهارات رسمی ناشی از کنفرانس دوبلین در مدیریت منابع آب و حرکت در جهت مدیریت یکپارچه منابع آب بود و از طرف دیگر رشد و توسعه فکری یونسکو در برنامه انسان و کره مسکون[2] (MAB) بود. در این دیدگاه چرخه آب در اکوسیستم برخلاف دیدگاه گذشته نه با نگاه صرف هیدرولوژیکی، بلکه با یک دیدگاه جدید و با رویکرد اکولوژیکی مورد مطالعه قرار می‏گیرد. لذا با توجه به تطابق واقعی‏ تر این دیدگاه با شرایط حوزه ‏های آبخیز و اکوسیستم ‏های طبیعی، نتایج، دستاوردها و راهکارهای ارائه شده، راه‏ گشاتر خواهد بود (زالوسکی، 2002؛ بیرد و ویبلی، 1999).

اکوهیدرولوژی موضوعی میان رشته ‏ای است که بر تعامل بین اکوسیستم ‏ها و فرآیندهای هیدرولوژیکی تأکید دارد. یکی از مهم‏ترین هدف‏ های این رشته در اکوسیستم ‏های خشکی و حوزه‏ های آبخیز با توجه به این‏که بخش عمده اکوسیستم از پوشش گیاهی تشکیل شده است این است که چارچوب‏ های نظری جدید و رویکردهای عملی برای درک فعل و انفعالات پیچیده و بازخوردهای بین پوشش گیاهی و جریان آب‏شناسی را در مقیاس ‏های مختلف از یک گونه به ‏صورت انفرادی تا تیپ‏ های مختلف پوشش گیاهی و چشم‏ اندازهای مختلف را فراهم کند. نگرشی جهت فهمیدن این‏که چگونه فرآیندهای هیدرولوژیکی با فرآیندهای اکولوژیکی پیوستگی دارند (رژیم دبی رودخانه‏ ها، دریاچه، تالاب و مخازن که بر جمعیت و فعل و انفعالات بین آن‏ها تأثیرگذار است). همچنین چگونه اجزای اکولوژیکی اکوسیستم متعاقباً فرآیندهای هیدرولوژیکی را تحت تأثیر قرار می‏ دهند و آن را تنظیم می‏ کنند (چگونه توزیع پوشش گیاهی در حوضه بر چرخه هیدرولوژیکی به‏ وسیله تبخیر- تعرق و رواناب در مقیاس حوضه اثر می‏گذارد).

[1] Maciej Zalewski

[2] Man and Biospher


منبع: رساله دکتری عدم قطعیت مدل‏ هاي AOGCM در بررسی اثر تغییر اقلیم بر اکوهیدرولوژی حوزه آبخیز قره سو؛ نگارش گلاله غفاری؛ دانشگاه تهران؛ دکتر علی سلاجقه؛ دکتر علیرضا مساح بوانی؛ دکتر علیرضا مقدم نیا؛ دکتر هدایت فهمی، داور: دکتر بنفشه زهرایی؛ دکتر محمد تجریشی؛ دکتر احد فاتحی مرج؛ دکتر آرش ملکیان؛ دکتر محسن سارویی، سال 1398

نقش پوشش گیاهی بر بیلان آب اکوسیستم‏ها

بررسی وضعیت اکوهیدرولوژی در مناطق خشک و نیمه خشک جهان از جدیدترین روش‏ های مدیریت منابع آبی در دسترس به ‏شمار می‌ رود. در این علم کلیه اجزای اکولوژی سامانه ‏ها که بر معادله بیلان آبی تأثیر گذارند بررسی می‏ شوند. در مناطق خشک و نیمه خشک، ارتباط قوی بین فرایندهای اکولوژی و هیدرولوژی مشاهده می ‏شود. در این مناطق گذشته از کمبود بارش، پراکنش نامنظم و پیش ‏بینی ناپذیر بارش نیز مشکل ‏ساز است. مطالعات اکوهیدرولوژی در این نواحی به پوشش گیاهی و تأثیر آن بر بیلان آب‏های سطحی و زیرزمینی توجه خاص دارد.

تحقیقات اخیر اکوهیدرولوژی روی درک روابط گیاه و آب تأکید دارد، به‏ خصوص روابطی که به الگوهای آب مصرفی گیاه و کنترل مکانیسم پاسخ به تغییرات محیط زیستی مربوط می ‏شوند. از آنجایی که دستکاری پوشش گیاهی یکی از ابزارهای اصلی در دسترس مدیران حوضه می‏ باشد، این دیدگاه می‏ تواند زمینه ‏های درک ما را از چگونگی تأثیر گیاه روی چرخه هیدرولوژی در مقیاس ‏های چندگانه برای مدیریت مؤثر حوضه فراهم کند.

پایه و اساس بسیاری از فرایندهای اکوهیدرولوژیکی مربوط به تغییرات آب و هوایی در آب‏های داخلی، بهره ‏وری یا تولید اولیه است. به ‏دنبال تغییرات آب و هوایی برای افزایش ظرفیت اکوسیستم نیاز است که ساختار اکوسیستم و فرایندهای اکوهیدرولوژیکی تنظیم شود.

مدیریت مناسب نیازمند سنجش علمی مداوم و کافی می ‏باشد، در این زمینه علم اکوهیدرولوژی نشان داده است که نقش حیاتی دارد. تجربه استفاده از اکوهیدرولوژی به ‏عنوان مفهوم و ابزار قوی مدیریت محیط زیستی، بسیار نوید بخش بوده است که این انتظار می ‏رود که این رشته اکولوژیکی ادامه دهنده توسعه خواهد بود و برای حل طیف وسیع‏ تری از مشکلات محیط زیستی نسبت به دهه‏ های پیش به کار گرفته ‏شود.

امروزه اکوهیدرولوژی برای حل مسائل آب و هوایی در حال ظهور، مهم خواهد بود، از جمله: افزایش دما، تغییرات الگوی بارش، شرایط آب و هوایی حاد با دوره بازگشت کوتاه، طوفان و خشکسالی. اکوهیدرولوژی نقش مهمی در ارزیابی و تعیین پایداری اکوسیستم بازی می‏ کند و در این زمینه عوامل تعیین کننده پایداری مانند آب، پیش‏نیاز تمام دوران زندگی است. به احتمال زیاد چرخه هیدرولوژیکی اکوسیستم، به ‏شدت برای پایداری اکوسیستم مهم است و به تحقیقات اکوهیدرولوژیکی خوبی برای آشکار ساختن فعل و انفعالات بین چرخه هیدرولوژیکی و پایداری اکوسیستم نیاز خواهد بود. این فعل و انفعالات ممکن است در اشکال مختلف آب مانند رودخانه ‏ها و دریاچه ‏ها یا روی زمین در جنگل ‏ها، بیابان و دیگر اکوسیستم ‏های طبیعی قرار داشته باشد.


منبع: رساله دکتری عدم قطعیت مدل‏ هاي AOGCM در بررسی اثر تغییر اقلیم بر اکوهیدرولوژی حوزه آبخیز قره سو؛ نگارش گلاله غفاری؛ دانشگاه تهران؛ دکتر علی سلاجقه؛ دکتر علیرضا مساح بوانی؛ دکتر علیرضا مقدم نیا؛ دکتر هدایت فهمی، داور: دکتر بنفشه زهرایی؛ دکتر محمد تجریشی؛ دکتر احد فاتحی مرج؛ دکتر آرش ملکیان؛ دکتر محسن سارویی، سال 1398