Гісторыя Версаля

Гісторыя ў стагоддзях

Упершыню Дзярэчын, на той час яшчэ сяло, згадваецца ў летапісах пачатку XV стагоддзя, будучы маёнткам баярына Дрэмута. Зрэшты, гэтае мястэчка ці наўрад можна назваць пераходзячым з пакалення ў пакаленні - хутчэй, яно пераходзіла «з рук у рукі». Тут у свой час жылі Капачоўскія, Валовічы, Палубінскія.

Разам з апошнімі Дзярэчын (які атрымаў статус мястэчка яшчэ ў XVI стагоддзі, а менавіта ў 1537 годзе) стаў пашырацца і развівацца. Былі пабудаваны манастыр і бальніца пры манастыры, драўляная царква, а таксама складзена поўная інвентарызацыя паселішча. Згодна з падлікам, на той час насельніцтва Дзярэчына складала 430 чалавек.

Новай вяхой у жыцці мястэчка стала перадача яго ва ўладанне сямейства Сапегаў, дакладней, яго далучэнне да яго земляў з прычыны шлюбу Ізабелы Палубінскай з адным з прадстаўнікоў роду. І калі ўладальнікам стаў знакаміты канцлер Літвы, Аляксандр Сапега, у гісторыі Дзярэчына надышла «залатая пара».

У гэты час, у 1797 годзе, быў пабудаваны раскошны палац, акружаны ўтульным садам, шырокімі тэрыторыямі алей і парка, дзе вырошчваліся такія экзатычныя для сярэдніх шырот расліны як інжыр, апельсіны, гранаты, ананасы. Сам палац меў шырокую і адну з найбуйнейшых у Вялікім Княстве Літоўскім бібліятэку, што нядзіўна, улічваючы схільнасць многіх знакамітых родаў да чытання і калекцыянавання кніг. Тут мелася таксама асобная карцінная галерэя, у якой былі сабраны шэдэўры еўрапейскага (і не толькі) мастацтва. Паводле некаторых звестак, каля 300 карцін.

На жаль, гэты "беларускі Версаль" быў разрабаваны і разбураны на працягу наступных войнаў і нападаў, якія выпалі на долю гэтага невялікага мястэчка. Нейкі час ён адносіўся да тэрыторыі Польшчы, з 1921 па 1939 гады. Пасля чаго для Дзярэчына наступіў хай і кароткатэрміновы, але даволі змрочны перыяд.

Дзярэчын у гады Другой сусветнай вайны

Варта адзначыць, што яшчэ ў 1830-м годзе на тэрыторыі мястэчка пражывала больш за 3 700 яўрэяў. У даваенныя гады іх колькасць значна скарацілася, але ўсё роўна дасягала вялікай адзнакі ў 1346 чалавек па перапісе 1921-га года. Таму нядзіўна, што калі нямецкія войскі акупавалі мясцовыя землі, іх "праграма чысткі" прывяла да рашэння зладзіць тут гета. Яно размяшчалася недалёка ад касцёла і было дастаткова блізка размешчана да паселішча астатніх мясцовых жыхароў. Гэта, у сваю чаргу, мела пэўную карысць, бо па начах апошнія маглі таемна падыходзіць да агароджы і перадаваць арыштантам прадукты і адзенне.

Не варта казаць, якія зверствы адбываліся па тым боку калючага дрота. Дастаткова адзначыць, што за спробу ўцёкаў усяго 7 вязняў жандары загадалі расстраляць адразу 150 яўрэяў. Канец гісторыі гета таксама не самы прыемны - усе вязні ў канцы ліпеня 1942 года былі расстраляныя. Такім чынам, агульная колькасць ахвяр склала больш за 4000 чалавек.

Вядома, дадзеная трагічная падзея не прайшла міма жыхароў мястэчка, якое на сённяшні дзень з'яўляецца часткай Зэльвенскага раёна Гродзенскай вобласці. У 1948 годзе ў Дзярэчыне быў устаноўлены абеліск у памяць аб загінуўшых дзярэчынскіх яўрэях, куды і дагэтуль прыносяць кветкі.