Math 391 - Matematik Tarihi I

(Galatasaray Üniversitesi, 2020-2021 Bahar dönemi)

Dersin açıklaması

Matematiğin bugün öğrenip üzerine düşündüğümüz hali oldukça yeni, yüz yıldan az bir geçmişi var.

Perşembe günleri 1-4 arası Microsoft Teams uygulaması üzerinden yapacağımız ders, tarihin farklı dönemlerinde matematiğin nasıl anlaşıldığı ve yapıldığı konusunda fikir vermeyi hedefliyor. Ancak kronolojik bir dönemsel analiz yapmak yerine, kavramsal gelişimlere odaklanacağız. Sonsuzluk kavramı nasıl evrimleşti, fonksiyon kavramı nasıl bu hale geldi gibi sorularla modern matematiği anlamlandırmaya çalışacağız.

Derste üç konuyla ilgileneceğiz: Geometri, Cebir ve Analiz. Her bir konuya dört hafta ayırıp, her hafta farklı bir tarihsel dönemden bir kanıtı/eseri inceleyeceğiz(Antik dönem, Orta Çağ, Rönesans, Modern Çağ). Günümüzdeki matematik anlayışımızla kıyaslamalar yapacağız.

Ölçme ve değerlendirme dersin içeriğinden bağımsız dört proje üzerinden olacak, projelerin ayrıntıları sayfanın aşağısında.

Dersin amaçları

  • Günümüz matematiğini tarihsel hikayesinde yerine oturtmak

  • Matematiğin esnek yönünü göstermek

  • Alıştığımız için çok basit görünen kimi fikirlerin büyüklüğünü göstermek

  • Matematik(çiler) hakkında okuma, yazma becerisini geliştirmek

Öğrenciden beklenenler

Ders esnasında: Uzaktan eğitimde herkesin şartları farklı olabiliyor, öğrencilere eşit imkan sunma konusunda çoğu kurum maalesef yetersiz kalıyor. Derse erişim ve katılım konusunda yaşadığınız problemler varsa lütfen hemen benimle iletişime geçin. Dersi veren kişi olarak imkanı olan ve isteyen kişilerin dersi takip edebilmeleri, konuların açık ve net bir şekilde ele alınması benim sorumluluğum. Derse kayıtlı olanların insiyatif alıp dikkatlerini derse vermeleri, söylenenleri eleştirel bir şekilde dinleyip eleştirmeleri, söyleyecek sözleri olduğunda söz almaları kendi sorumluluğundadır.

Derse katılım: Derslere gelmek zorunlu değildir, yoklama alınmaz. Seçmeli olarak sunulan bu dersi alan öğrenciler için sınıf saatinde keyifli, insan zekasına saygı duyan bir ortam hazırlanmaya çalışılacağı için, derse katılanlar kendilerine daha çok şey katacaklardır.

Projelerin teslimi: Projeleri sırasıyla 4., 7., 10. ve 13. haftalarda teslim etmenizi bekliyorum. Teslim tarihleri

  • Röportaj için 20 Mart 2021 Cumartesi, 23:59

  • Biyografi için 10 Nisan 2021 Cumartesi, 23:59

  • Teorem için 1 Mayıs 2021 Cumartesi, 23:59

  • Seçme konu için 22 Mayıs 2021 Cumartesi, 23:59

Hangi projenizin sunumunu ne zaman yapacağınızı da son proje teslimiyle bildirmenizi rica ediyorum. Projelerin formatı ve teslim yöntemini dersin sitesinde bulabilirsiniz. Bir sebepten proje teslim tarihine çalışmanızı yetiştiremeyecekseniz benimle iletişime geçip konuşabilirsiniz.

Akademik Ahlak: Bu dersi alan herkese sivil dünyadaki bir yetişkine davranıldığı gibi davranılır. Öğrenci ile öğreten yalnızca sahip olduğu matematik bilgisi ve deneyimi açısından farklıdır. Kişilik, insan hakları, görmesi gereken saygı gibi konularda tamamen eşittir.

Ders boyunca makaleler yazması ve sunum yapması beklenen öğrenciler, yapacakları çalışmaların kendilerine ait olmasından sorumludur. Başkalarının çalışmalarını izinsiz bir şekilde kullanan, kopyalayan, referans vermeyen çalışmalar akademik ahlakla bağdaşmaz.

Kaynaklar

Kaynak olarak yararlanılabilecek kitaplar:

  • Amy Dahan-Dalmedico, Jeanne Peiffer, Une histoire des mathematiques

  • William Dunham, Journey Through Genious

  • Victor J. Katz, A History of Mathematics

Biz derste tek bir kaynağı takip etmeyeceğiz, pek çok farklı metinden yararlanacağız. Sayfanın aşağısındaki haftalık programda o hafta çalışacağımız metinlerin bağlantılarını bulabilirsiniz.

Dersin programı

15 haftalık dersin ilk haftası tanışma ve konuya genel bir bakış içerecek. Sonrasında sırasıyla Geometri, Cebir ve Analiz'e dörder hafta ayıracağız. Bu alanların antik dönemden günümüze kadar nasıl geliştiğini orjinal ya da çeviri metinler üzerinden çalışacağız. Son iki haftayı, öğrencilerin dönem boyunca yapacakları dört projeden istedikleri bir tanesini sunmaya ayırdım.


Haftalık Program

1. Hafta(25 Şubat 2021): Tanışma, Atilla Polat'ın konuşması, büyük resim. Dersin tanıtım sunumu

2. Hafta(4 Mart 2021): Geometri - Antik Dönem ve öncesi

Geometriye karşılık aritmetik, Öklid öncesi geometri, Antik Yunanda önce çıkan isimler: Tales, Pisagor, Öklid, Apollonus. Dersin sunuma buradan erişebilirsiniz.

Eser olarak Öklid'in Elemanlar'ının 1. ve 5. kitaplarına odaklanacağız. Bu kitapların girişindeki tanımlar ve aksiyomlar ile ilk bir kaç önermesinin üzerinde duracağız.

Birincil kaynaklar:

Öklid - Elements (Richard Fitzpatrick'in İngilize çevirisi, Yunanca metinle yanyana)

Öklid - Elemanlar I. kitap (David Pierce ve Özer Öztürk'ün Türkçe çevirisi, Yunanca metinle yanyana)

Öklid - Elements (David E. Joyce, yorum ve eleştirilerle birlikte)

3. Hafta(11 Mart 2021): Geometri - Orta çağ ve İslam medeniyeti

Çeviriler, Öklid'in 5. aksiyomu, trigonometri ve astronomi, geometri ve cebirin buluşması. (Dersin sunumu)

Birincil kaynaklar:

Nasir al-Din al-Tusi - Opuscule qui délivre des doutes concernant les droites parallèles (K. Jaouiche'in La Théorie des parallèles en pays d'Islam (Paris, 1986) kitabındaki çevirisi)

Ibn al-Haytham ve yorumcusu - Traité sur la quadrature du cercle (R. Rashed'in les Mathématiques infinitésimales du IXe au XIe siècle, t. 2 (Londres, 1993) kitabındaki çevirisi

4. Hafta(19 Mart 2021): Geometri - Rönesans Avrupası

Analitik geometri, tasarı(descriptive) geometri, sanat anlayışıyla gelişen izdüşümsel(projective) geometri.(Dersin sunumu)


Birincil kaynaklar:

Descartes - La Geometrie, Livre I, eserin ilk beş sayfası, orjinal kitaptan ya da Latex'te yeniden yazılmış halinden okuyabilirsiniz.

5. Hafta(19 Mart 2021): Geometri - Modern Çağ

Öklid dışı geometriler, projektif geometri ile diğer geometrilerin ilişkisi, Riemann geometrisi, Felix Klein'ın Erlangen programı

Birincil kaynaklar:

Henri Poincaré - Les Géometries non-Euclidiennes, Chapitre 3 de La science et l'hypothèse

Beltrami - Essai d'interpretation de la geometrie noneuclidienne, trad. par J. Houel (1869)

Helmholtz - The origin and the meaning of geometrical axioms (1876)

Hilbert - The foundations of geometry, transl. by E. J. Townsend, (1899)

Projeler

Türk bir matematikçi ile röportaj

4. haftanın sonunda(20 Mart 2021, Cumartesi, 23:59) teslim etmenizi beklediğim bu projenin ayrıntıları:

  • Amaç: Ülkemiz yakın matematik tarihi hakkında tanıklardan bilgi toplamak. Deneyimli bir matematikçi seçmeye çalışın. (Galatasaray Üniversitesinde çalışmıyor olmalı.)

  • Görev: Matematik tarihine de yer veren bir röportaj yapıp yazıya dökeceksiniz.

  • Plan: Röportajdan ne istediğinizi belirleyin, bunları listeleyin.(Kişi hakkında ne gibi bilgiler, tarihe dair ne gibi bilgiler, kişinin hangi konudaki deneyimleri, görüşleri...)

  • İsim: Ortak dosyamıza kiminle röportaj yapacağınızı yazın. Listede olmayan bir isim eklediğinize emin olun. Bir ismi listeye ilk yazan o kişiyle röportaj yapma önceliğini alacak. Yazdığınız isimle erkenden iletişime geçin.

  • Proje takibi: Projenin takibini yapabilmeniz için dosyamıza aşamalar ekledim. 4. haftada teslim edeceğiniz röportaj için zamanınızı iyi ayarlayın.

Tarihten bir matematikçinin biyografisi

7. haftanın sonunda(10 Nisan 2021, Cumartesi, 23:59) teslim etmenizi beklediğim projenin ayrıntıları:

  • Amaç: Merak ettiğiniz bir matematikçiyi araştırma fırsatı sunmak ve biyografi yazımı konusunda deneyim kazandırmak. Tarihten merak ettiğiniz bir matematikçi seçin ve ismini ortak dosyamıza ekleyin.

  • Görev: O matematikçinin yaşamı ve matematiksel çalışmalarını anlatan bir yazı yazacaksınız.

  • Genel resim: Yaşadığı dönemdeki kültürel tabloya dair bir resim çizmeye çalışın. Matematik kültürü, bilgisi ne durumda? Hangi kurumlar matematiği destekliyor? Önceki kuşak matematikçiler neler bırakmışlar, üzerine kafa yorulan sorular neler?...

  • Matematik: Seçtiğiniz kişinin matematiksel çalışmaları ne konuda? Bu konunun o dönem içindeki yeri nedir? Yaptığı çalışmalarda kimden esinlenmiş, çalışmaları sonradan kimleri etkileyecek?

  • Kaynaklar: Olabildiğince çok kaynak kullanın, yazınızdaki alıntıları belirtin. Kendi cümlelerinizi kurun.

Bir teoremin hikayesi

10. haftanın sonunda(1 Mayıs 2021, Cumartesi, 23:59) teslim etmenizi beklediğim projenin ayrıntıları:

  • Amaç: Bu projenin amacı, matematiksel bir fikrin olgunlaşırken geçtiği evreleri gözler önüne sermek. İlginizi çeken bir teorem seçin ve adını ortak dosyamıza ekleyin.

  • Görev: Bu teoremin gelişim hikayesini anlatan bir yazı yazacaksınız.

  • Tanıtım: Önce teoremini tanıtın. Dikkat, teoremi tanıtmak, teoremin önermesini yazmaktan farklı bir şey. Teorem nasıl kavramlarla ilgili? Sayısal bir eşitlik mi veriyor, birbirine denk koşullar mı sunuyor, farklı iki kavramı mı ilişkilendiriyor, bir şeyin varlığı ya da yokluğu ile mi ilgili…

  • İddia: Teoremin iddiasının önemi, anlamı nedir? Neden böyle bir teoreme ihtiyaç duyuluyordu? Bu teoremden önce neyi bilemiyorduk, artık neyi biliyoruz? Kimler bu teorem üzerinde çalışmış?

  • Kanıt: Teoremin kanıtını yazın. Başka kanıtları var mı? Yanlış kanıtlar sunulmuş mu?...

Seçme bir konuda tanıtıcı bir yazı

13. haftanın sonunda(22 Mayıs 2021, Cumartesi, 23:59) teslim etmenizi beklediğim projenin ayrıntıları:

  • Amaç: Matematik ile ilişkili aklınızı kurcalayan bir konuda araştırma fırsatı sunmak ve araştırmanızı yazıya dökme konusunda deneyim kazandırmak.

  • Görev: Bir tema ve tarihten bir dönem seçeceksiniz. Örneğin dönem olarak Modern çağ, tema olarak Matematik ve Savaşlar. Seçtiğiniz konuda açıklayıcı bir yazı yazacaksınız. Amacınız merak edip araştırdığınız bu konuda okuyucuları bilgilendirmek.

Ben size yardımcı olması için bir tarihsel dönem ve tema listesi hazırladım. Siz başka bir tema da seçebilirsiniz. Hangi konu sizi cezbediyorsa, neyi merak ediyorsanız onu araştırın. Sınır hayal gücünüz.