Koha dhe hapsira

KOHA SI DIMENSION I KATËRT

Edhe në qoftë se ne nuk mund të kuptojnë natyrën e vërtetë të "kohës", ne mund të kuptojmë aspektin e saj për të qenë një "dimension." Për shembull, duke specifikuar vetëm një vend pa specifikuar "kohën'' ne lidhje me një takim nuk do të jetë e mjaftueshme. Le të supozojmë se ne jemi në bordin e një automjeti ne hapësirë ??apo ne një nje helikopter dhe ne jemi njoftuar me vendin ku duhet dhënë koordinatat tokësore, që jane, gjerësia, gjatësia dhe lartësia. Ne duhet të specifikojmë kohën tonë aktuale, , datën dhe orën, në mënyrë që të bëjmë një njoftim kuptimplotë dhe të duhur. Hapësira ne kohë është pra një sistem me katër-dimensione matjeje, dimensionet jane te pandashme nga njëra-tjetra, si thoji me gishtin.

Ne sigurisht do te dështojmë nëse ne përpiqemi të konsiderojmë kohën vetëm si një çështje e përcaktimit të orës. Ajo është në fakt, një dimension qe ka te bej me thellësi, lartësi dhe gjatësi. Një arsye e vështirësisë tonë në kohën qe perceptojnë mund të shkaktohet nga fakti se perceptimi ynë optik është i afte vetëm për tre dimensione, por jo edhe me shume. Shumë kafshë nuk mund të kuptojnë dimensionin e thellësisë. Disa kafshë shohin rrethinat e tyre në dy dimensione si nje fotografi. Ne kemi vështirësi per te perceptuar dimensionet e tjera, ashtu si kafshët që e shohin botën në dy ngjyra qe jetojnë pa ndonjë njohuri të ngjyrave të tjera.

Njerëzimi, me aspektet më të sofistikuara, ka një pozicion shumë të ndryshem dhe me të privilegjuar mbi të gjitha krijesat. Përkundër kësaj, ne kemi sytë e kufizuar, dëgjimin, dhe shqisat e tjera. Pra ,një botë që është përtej shqisave tona mbetet e padukshme për ne.

Një aspekt tjetër i kohës që mbështet funksion të saj dimensional, është se ajo është në përputhje të plotë me të dhe në proporcion me dimensione të tjera. Në kushtet e shtrirjes se saj, kohëzgjatja e ngjarjeve e rrit ose e ul paralelisht dimensionin hapësinore. Njeriu jeton për rreth gjashtëdhjetë deri shtatëdhjetë vjet, ndërsa kafshët mikroskopike jetojnë rreth një ose dy ditë. Jeta e diellit dhe universi që përbëjnë Makrokosmosin është miliarda vjet. Nga ana tjetër, jeta e grimcave subatomike zgjat te qindtat e sekondit. Pra, ne e mendojmë ate si rezonancë.Koha reduktohet së bashku me të dhe në përputhje me hapësirën ??në shkallë nën-atomike, dhe ky fakt është edhe një dëshmi se koha është gjithashtu një dimension.

Si do të kuptojmë dimensionet e tjera të hapësirës?

Çfarë do te thote dimensioni i katërt i hapësirës?

Le ta lejme komentimin, kjo nuk është e lehtë madje as të imagjinohet.

Nëse "a" është gjatësia, a2 është sipërfaqja dhe a3 është vëllimi i një gjëje, atëherë qfare është a4? Nëse ne e shohim hapësirën si një fletë gjigante, që nuk ka thellësi, por vetëm sipërfaqe, dhe nese i japim asaj formen formën e një sfere, ne fitojme te ashtuquajturen "hapësirën Riemann." Ashtu si ne e perceptojnë tokën ne tre-dimensione si një sipërfaqe dy-dimensionale, ndërsa ne jemi edhe vete në të, këtë sferë 3-dimensionale te perbërë nga nje leter 2-dimensionale ateher do të perceptohet si 2 dimensionale sipas nesh. Ne mund të flasim vetëm për dimensionin e tretë, pasi qe e njohim vetem thellësine, që është, pasi te hedhim nje hap jashtë "letres" dhe për të levizur më lart apo me poshtë,kjo eshte ajo qe ne kuptojme.

Nëse një objekt tre-dimensionale do ekzistonte mbi letren tone te imagjinuar dhe në qoftë se ky objekt edhe do ta qante fushën tonë te letres dhe te zhdukej, ne ende nuk do të mund te shohim atë në tre dimensione, por vetëm një pjesë te saj ne letër. Në qoftë se një gjë e tillë do te ishte një sferë, për shembull, ne do të shohim vetem projektimin e saj në një formë rrethore. Pjesët e saj te latitudes do të zgjerohen gradualisht duke filluar nga polet, per të arritur në vijën e Ekuatorit dhe ne formën e saj unazore (rrethore) do të ulen gradualisht dhe më në fund do të zhdukej poli tjetër. Kjo është pra, ne do ta shohim atë vetëm si pjesën e saj si kryq apo hije. Një objekt i tillë tre-dimensional do të duket dy-dimensional për ne që papritmas do të shohim pjesën si kryq. Shfaqjet e papritura, zgjerimin, uljet dhe zhdukjet e fundit e atij objekti sferike në fushën tonë dy-dimensionale do të duken mjaft te mahnitshme për ne, ngase aftesite tona janë të fiksuara fikse dhe të paluajtshme.

Hija tre-dimensionale e një objekti jashtëtokësor katër-dimensional zbeh hapësirën tonë tre-dimensionale. Ne e shohim tunelet lineare në seksion kryq, jo gjatësor, ashtu si ne e shohim sferën si rrethore. Megjithëse sfera është një objekt i thjeshtë, edhe ajo na mahnit.

Le të imagjinojmë një formë më komplekse, për shembull, le te reflektojmë hijen e një vazoje ne një mur dhe të marrim hije të ndryshme duke e kthyer atë në mënyra të përsëritura. Një portret fiks dhe të paluajtshem në mur do të konsiderohet hije dhe variacionet e tij reflektohen mbi të njëjten logjike me habi dhe frikë, pra nje portret, apo ai person qe eshte i vizatuar ,nuk ka thellësi, ateher shohim vetëm atë që është reflektuar në mur, por jo per ne dhe per vazon . Muri është siperfaqja e vetme për të dhe nuk ka asgjë për të përtej apo prapa murit, edhe tek ne ndodh keshtu ne njohim vetem ate qe na eshte lejuar.

Ne njerëzit kemi tendencë për të vlerësuar ngjarjet brenda kufijve të ngushtë të hapësirës dhe brenda dimensioneve të caktuara, pasi ne jemi të detyruar te ekzistojme brenda një hapësire te vetme. Konceptin e hapësirës me dimensionet e saj ne lartësi, gjatësi dhe thellësi është e mundur për ne dhe e njohur. Megjithatë, dimensioni i katërt, koha, është një masë abstrakte dhe metafizike, edhe pse ajo është e studiuar në kuadër të fizikës. ky tunel qe lidh dimensionet na duket i pabesueshem.

Perceptimet tona pesë-shqisore në univers mund të konsiderohen si parashikime te realiteteve jo-fizike dhe multi-dimensionale në fushën tonë. Në mënyrë të qartë, në mënyrë që për të fituar një kuptim më të mirë të atyre sferave, të cilat ne nuk i shohim por të cilat i ndjejme të ekzistojnë, me ndihmën e fizikës, ne kemi nevojë për emancipimin e vetes nga modelet e ngushta të kohës dhe hapësirës në këtë botë te sproves. Ne kemi nevojë për të udhëtuar në drejtim të horizontit të shpirtit dhe të zhvillojnë një gjuhë shkencore e cila i afrohet fizikës dhe metafizikës. Si perfundim, ne mund të themi, me fjalë te Bediuzzamanit, se universi fizik dhe i dukshëm që është fusha e hulumtimit për fizikës moderne është një perde zbukuruar per botën e të fshehtës.