Рэкамендацыі па падрыхтоўцы да дзяржаўных экзаменаў

рэкамендацыі для падрыхтоўкі да экзаменацыйнага пераказу па беларускай мове

Пераказ - гэта самы распаўсюджаны метад школьнай праграмы, які дазваляе праверыць веды школьнікаў, і даведацца, ці ўмеюць яны слухаць тое, што кажа ім настаўнік. Ён таксама паказвае здольнасць вучня выкладаць яго думкі. 

Задача пераказу- навучыцца правільна фармуляваць думкі і выбіраць з вялікай колькасці інфармацыі патрэбную. Пераказ, як правіла, выяўляе ўзровень ўспрымання тэксту, які чытае іншы чалавек і паказвае правільнасць яго напісання. Найбольш складаным у пераказе з'яўляецца падзел думак і афармленне іх у словы. Бо, думка, якая не прыйшла ў галаву, а фармулюецца настаўнікам, павінна сфармулявацца ў так званай унутранай гаворцы.

Каб правільна перадаць змест трэба:

§  У першую чаргу засяродзіць усю сваю ўвагу і паспрабаваць зразумець праслуханы тэкст, паглыбіцца ў яго сутнасць, і вызначыўшы асноўную думку пачутага, пабудаваць лагічную паслядоўнасць апісаных падзей.

§  Другое, на што трэба звярнуць увагу, - гэта прытрымлівацца пэўнага стылю і тыпу маўлення. Гэтак жа неабходна памятаць ключавыя фразы і, не парушаючы паслядоўнасці іх прымянення, узнаўляць пачутае, улічваючы асаблівасці маўленчай стылістыкі.

§  Трэцяе  - гэта выкананне ўмоў напісання правільнага пераказу, у якім павінна быць выразная структура, дзе назіраюцца: - ўступленне; - асноўная думка; -канец.

Падчас чытання тэксту настаўнікам, трэба зрабіць як мага больш  чарнавых запісаў. Іх форма цалкам залежыць ад прапанаванага пераказу, аднак звычайна фіксуюцца: даты, лічбы, імёны герояў апавядання, прамая гаворка і дыялогі. 

Неабходна таксама канспектаваць паслядоўнасць у переказ. Іншымі словамі - ход падзей у тэксце. Названыя нататкі варта запісваць з вялікімі прабеламі паміж слоў і радкоў, не шкадуючы паперы, каб пры чарговым чытанні тэксту, запоўніць гэтыя пропускі той інфармацыяй, якая была прапушчана.

Затым можна скласці план, папярэдне разбіўшы тэкст на часткі і вызначыўшы тэмы кожнай з іх.

Выкладаючы пачутае сваімі словамі, варта памятаць галоўнае правіла школьных пераказаў - чым карацей прапановы, тым менш у іх памылак. Аднак варта сачыць і за тым, каб яны былі ўзаемазвязаны, і думка ў кожным з іх аказвалася скончанай. Навучыцца выкладаць свае думкі ў пісьмовым выглядзе зусім не складана. Галоўнае ў працэсе навучання праявіць максімум увагі і запомніць асноўныя правілы, якімі трэба кіравацца пры напісанні пераказу .

рэкамендацыі для падрыхтоўкі да экзаменацыйнага дыктанта па беларускай мове

Сучасны адукацыйны працэс наладжваецца на аснове арыентаванага на асобу навучання мове. Пры гэтым у цэнтры вучэбнага працэсу – вучань як носьбіт мовы, яе творца, суб’ект, які карыстаецца мовай як інфармацыйным, інтэрактыўным сродкам. Таму пры падборы экзаменацыйных тэкстаў для дыктантаў улічваюцца не толькі моўныя вартасці, але і іх адукацыйнае , пазнавальнае і выхаваўчае значэнне. Якаснае напісанне работы патрабуе даволі высокага развіцця слыхавой і маторнай памяці.  

   У асноўным у тэкстах вытрымліваецца неабходная колькасць арфаграм і пунктаграм, у дастатковай меры прадстаўлены характэрныя для беларускай мовы асаблівасці арфаграфіі, фанетыкі, марфалогіі і сінтаксісу. У тэкстах захаваны аўтарскія знакі прыпынку, бо яны маюць важнае значэнне для разумення напісанага, для ўспрымання сэнсавых адносін паміж членамі сказа і часткамі складаных сказаў. Аднак гэта не выключае варыятыўнасці пастаноўкі некаторых знакаў, калі ўжыванне той ці іншай пунктаграмы не супярэчыць правілам сучаснай беларускай пунктуацыі. 

 Захаваны аўтарскія працяжнікі: 

а) у няпоўных сказах: У векавой алеі - зацішак і прахалода. (Я. Крамко);

б) паміж дзейнікам і выказнікамі з адмошнай часціцай не: Гісторыкі - не садоўнікі і не батанікі. (Г. Кісялёў);

в) пры адасобленых членах сказа: Мы ведаем, што ў многіх краінах бытуе звычай - прасіць дарагога госця пасадзіць на памяць дрэўца. (К. Кірэенка); 

г)у складаназлучаных сказах перад злучнікам і, калі другая частка паказвае вынік, рэзкае супрацьпастаўленне, нечаканае далучэнне: Нахінуў галіну - і вось дзіва: на многіх кветках і пад лісцямі прыстасаваліся начаваць пчолы. (Я.Крамко). 

      У многіх складаназлучаных сказах пакінута перад злучнікам і аўтарская коска: Нап’ешся новым карцом сцюдзёнай вады, і запахне бярозавым сокам. (І. Грамовіч); Падзьме вецер, і яны (галіны) стукаюцца адна аб адну і меладычна звіняць (з часопіса “Родная прырода”.

     У такіх выпадках умовай для пастаноўкі таго ці іншага знака прыпынку можа служыць інтанацыя: павышэнне голасу і працяглая паўза на месцы працяжніка і адсутнасць павышэння голасу, інтанацыя пералічэння пры пастаноўцы коскі паміж часткамі складаназлучанага сказа. 

    Выклікае пэўныя цяжкасці і пастаноўка коскі паміж аднароднымі азначэннямі, калі яны эпітэты: лёгкаю, цёплаю смугою засцілаліся ціхія далечы. Напрыклад: Гэта добрае, яснае сонейка выклікала травінку да жыцця. (Я.Колас) 

     Дзеля зручнасці ў карыстанні ў зборніку экзаменацыйных матэрыялаў адной зорачкай пазначаны тэксты для класаў з паглыбленым вывучэннем беларускай мовы і літаратуры, дзвюма - для агульнаадукацыйных і профільных класаў, трыма - для класаў тэхналагічнага профілю.