Тэма 4.5. Аляксей Пысін

Аляксей Васільявіч Пысін (1920-1981)

Вучыўся А. Пысін у Палужскай сярэдняй школе, якая знаходзілася за восем кіламетраў ад роднай вёскі Высокі Барок. Школьныя гады паэт згадваў у вершы “Палёт”.

Пасля заканчэння школы, у 1937 г., А. Пысіна, як актыўнага селькора, накіравалі на вучобу ў Мінскі камуністычны інстытут журналістыкі імя С. М. Кірава. У вераснёўскія дні 1939 г. яго, студэнта другога курса, накіравалі на працу ў бельскую (г. Бельск на Беласточчыне) павятовую, затым раённую газету, дзе ён працаваў літработнікам да 22 чэрвеня 1941 г.

Пачалася Вялікая Айчыннай вайна. Аляксей Пысін удзельнічаў у баях на пяці франтах: Заходнім, Калінінскім, Ленінградскім, 1-м і 2-м Прыбалтыйскіх франтах.

Спачатку было адступленне да Гомеля, затым эвакуацыя на Урал у запасны полк. Пасля палкавой школы дарога зноў павяла А. Пысіна на захад, на пярэдні край. У гады вайны А. Пысін – сувязны, яго задача – забяспечваць бесперабойную сувязь пярэдняга краю з камандаваннем. Пад агнём, пад абстрэлам пракладвалі лінію сувязі і самі яе абслугоўвалі. А. Пысін удзельнічаў у многіх баях. Праўда, вялікія гарады браць не давялося. Кожны раз гэта былі баі за вёску, за вышыню, за сопку – пад Калінінам, Вялікімі Лукамі, Полацкам, Віцебскам, у Эстоніі, Латвіі, Літве. Узнагароджаны медалём “За адвагу”. Двойчы быў цяжка паранены. Узнагароджаны медалямі, у тым ліку медалём “За адвагу”.

Дзень Перамогі А. Пысін сустрэў у Латвіі, на беразе Балтыйскага мора. Дэмабілізаваўся на пачатку 1946 г. Працаваў сакратаром краснапольскай, затым рэдактарам чэрыкаўскай раённых газет, рэдактарам газеты (палітаддзела) Свержанскай МТС Стаўбцоўскага раёна. З 1958 г., пасля заканчэння Вышэйшых літаратурных курсаў, жыў у Магілёве, працаваў журналістам у “Магілёўскай праўдзе”, у апошнія гады жыцця (1973-1981) – сакратар Магілёўскага аддзялення Саюза пісьменнікаў Беларусі [1].

Значнае месца ў паэзіі А. Пысіна займае філасофская лірыка. Паэтычная канцэпцыя Пысіна – сістэма ідэй, непарыўна звязаная з народнымі ўяўленнямі аб жыцці, аб лёсе. Філасофскі пачатак заключаны не ў навуковай тэрміналогіі, а ў глыбіні пранікнення ў складаны свет чалавека, у культуры і маштабнасці мыслення. У А. Пысіна цяжка адшукаць вершы спецыяльна і наўмысна інтэлектуальныя, але тым не менш ён інтэлектуальны, таму што дае эмацыянальныя адказы на навуковыя пытанні, праблемы, з плоскасці бытавой і псіхалагічнай выводзіць вобразы ў плоскасць філасофскую. Так, паэт выношвае ідэю духоўнай узаемасувязі ўсіх з’яў і істот, мёртвых і жывых, думку аб вечным і несканчоным тварэнні існага. Сучасніку, які робіць шпакоўню, вулей, ён заяўляе: “Мяркуй, што робіш для душы”. Чаму? Ды таму, што “падобны ў чымсьці на пчалу і птушку, ты б мог прыйсці ў свет птушкаю, пчалой…”

Дабрата – адна з цэнтральных маральных катэгорый мыслення паэта. Пропаведзь дабраты прысутнічае ў размове з сучаснікам, у звароце да маці, дачкі, землякоў, у вершах пра дзяцінства, каханне, пра вясковых цётак і дзядзькоў, дзядоў і бабулек, якія прыйшлі ў паэзію А. Пысіна непасрэдна з жыцця, узятыя, як ёсць, з натуры (“Дарагія сябры і суседзі…”, “Вось дарога…”, “Плач дзіцяці…”, “Жанчыны…”, “Знаёмы дзядзькаў двор…”, “Варачка”).

Значнае месца ў творчасці А. Пысіна займае жанр паэмы. У створаных паэтам паэмах – “Жураўліны бераг” (1964), “Белы камень” (1965), “Кара” (1966) – абавязкова прысутнічае голас памяці, у аснове іх – рэальныя падзеі і факты.

Так, паэма “Белы камень”, створаная на аснове біяграфічнага факта, узнаўляе эпізод, калі паранены салдат-беларус пасля шпіталя прыязджае па пуцёўцы ваенкамата ў татарскі аул адпачыць і падмацаваць сілы. Там, на беразе ракі Сакмары, ён па-сапраўднаму адчуў дружбу беларускага і татарскага народаў, клапатлівыя і прыязныя адносіны да сябе. Глыбіня трагізму перажытага на фронце цяжарам лягла на душу героя. Паэма пачынаецца са з’яўлення салдата ў спякотны дзень на беразе ракі Сакмары. Яго маналог на вуліцы аула, куды ступіў упершыню, сведчыць пра крайнюю абвостранасць пачуццяў і найвышэйшую эмацыйную ўзрушанасць. Балюча вярэдзяць душу жалоба, галашэнне, неапраўднае пачуццё віны.

Лірычны герой звяртаецца да канкрэтных суразмоўцаў – дарогі, аула, стэпу, надзеленых анімістычнымі рысамі. Рэальнасць спалучаецца з містыфікацыяй.

У паэме “Жураўліны бераг” у цэнтры ўвагі А. Пысіна людзі калгаснай вёскі, іх праблемы, жыццё, канфлікты. Напісана паэма пад уражаннем сустрэч з канкрэтнымі людзьмі ў час творчых камандзіровак [2].

Дзівосны, шматфарбны свет адкрываецца на старонках кніг А. Пысіна, прысвечаных маленькім чытачам: “Матылёчкі-матылі” (1962), “Вясёлка над плёсам” (1964), у паэмах “Кавылёк” (1966), “Дзяўчынка Марыям” (1970). Лепшыя творы для дзяцей сабраны ў кнігах “Вярбовы мост” (1974), “Колькі сонцаў” (1979), “Яшчэ не скончана дарога…” (1983), “Аляксей, Дзяніс, Алёнка” (1984). Героі дзіцячых кніг Пысіна – маленькія хлопчыкі і дзяўчынкі з іх паўсядзённымі клопатамі і забавамі, з іх дзіцячай назіральнасцю і дапытлівасцю, з іх хітрасцю і свавольствам. Усё створанае для дзяцей гучыць шчыра, выяўляючы вялікія сімпатыі паэта да маленькага чытача, развівае розум, памяць, выхоўвае адчуванне прыгожага [1].

Напісаў кнігу пра народныя песні і іх выканаўцаў “Бярозка ля кожных варот” (1972). Пераклаў на беларускую мову “Маабіцкі сшытак” М. Джаліля (з С. Гаўрусёвым, 1975), зборнік вершаў М. Ханінава “Жураўлі над стэпам” (1977).

Агляд кніг Аляксея Пысіна “Матылёчкі-Матылі”, “Вясёлка над плёсам”, “Колькі сонцаў”, “Аляксей, Дзяніс, Алёнка”, “Дзяўчынка Марыям”, “Сколько в небе солнышек?” (зрабіць агляд адной кнігі на выбар). Напішыце водгук на твор з выбранай кнігі (гл. Дадатак да тэмы 4.5. Аляксей Пысін кнігі):

План-схема водгуку:

1. Агульная ацэнка твора, уражанне ад яго.

1.1. Тэзіс.

2. Тэма, ідэя (праблема) твора, аўтарская пазіцыя.

2.1. Аргументы.

2.2. Кампазіцыя твора (сюжэтныя лініі, вобразы, памер верша, наяўнасць эпіграфа, форма верша і г. д.).

2.3. Мова твора (асаблівасці ўжывання лексічных, фанетычных, сінтаксічных адзінак, наяўнасць тропаў і г. д.).

3.Чым узбагаціў твор, над чым прымусіў задумацца, чаму варта прачытаць.

4. Вывад.

Мэта: раскрыць удумлівае псіхалагічна-дакладнае ўвасабленне ў вершах Аляксея Пысіна асаблівасцей мыслення і ўспрымання дзяцей-дашкольнікаў; паказаць глыбокае пранікненне ў свет дзяцінства; паказаць лірычнасць, мяккі гумар, элементы гульні, шматфарбнасць, пошук слова яркага, вобразнага, эмацыянальнага – асноўныя асаблівасці паэзіі. 

1. Беларуская дзіцячая літаратура : вучэб. дапам. / А.М. Макарэвіч [і інш.] ; пад агульн. рэд. А.М. Макарэвіча, М.Б.Яфімавай. – Мінск: Выш.ш., 2008.

2. Магіла Пысіна // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С.В.Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. – Мн.: БелСЭ, 1986.

3. Maкмiлiн A. Бeлapycкaя лiтapaтypa ў 50-60-я гaды XX cтaгoддзя: Maнaгpaфiя / Пep. з aнгл. A. Лiтвiнoўcкaй / A. Maкмiлiн. – Mн.: “Бeлapycкi кнiгaзбop”, 2001. – 332 c.

4. Пысин Алексей Васильевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова – 3-е изд. – М.: Советская энциклопедия, 1969.