Ауыл тарихы

• Баянауыл ауданының оңтүстік-шығыс бөлігіне қарай Қызылтау тауының солтүстік баурайында орналасқан.

• Жосалы совхозы 1959 жылы 19 маусымда шыққан аудандық партия комитетінің бюросы мен атқару комитетінің қаулысымен «Жосалы» совхозы құрылды. Оның алғашқы директоры Батырбек Нығышев болды. Ауыл 1980 жылы «Угольное» ұжымшары деп аталды. 1996 жылдан «Жуантөбе» деп аталса, 2012 жылдан Жүсіпбек Аймауытов атымен аталып келеді.

• Ауылда бір жылдары алтын өндірісі болған. Алтын өндіру 1946-1953 жылдары мемлекеттік тәсілмен жүргізілген. Жер асты су күшімен қуаты 500кВт электр станциясы жұмыс жасап, тас, көмір, алтын өндірісіне пайдаланған. Өндірісті Қайырбай Чикаев басқарды. 

• Ауыл мектебі 1967 жылы 8 жылдық болып ашылған. Алғашқы директоры Зекен Омаров болды. 1968 жылы орта мектеп болып қайта ашылды.

• 1989 жылы Ж.Аймауытовтың 100 жылдық торқалы тойына байланысты Жосалы орта мектебіне ардақты атамыздың аты берілді.  

• Қызылтау өңірінің табиғаты сұлу, тау қойнаулары сыңсыған ағаш, ағаш арасында сылдырлап аққан мөлдір бұлақ. Тастары қыздың  жиған жүгіндей. Алла тағала тау-тастарды жаратқанда төбесі ашық, мандайшасы әдейілеп қойған салдау ағаш секілді үй үлгісінде жасалған. Алғаш көрген кісі «Е, мына жерде құрылысшылар бар екен, төбесін әлі жауып үлгермепті ғой» деп ойлайды. Екінші үй төбесі жабық тастың астынан үнгірге ұқсас жасалған. Ішінде тас қазан бар, төбеден су тамшылап тұрса да, қазан асып-тасып кетпейді. Сондықтан да бабаларымыз «Әулиелі  Қызылтау»  деп атаған болар. Сұлу табиғаттың аясында Әулиелі Қызылтаудың қасиетті топырағына кіндік қандары тамған бабаларымыз, бұл күнде әулие атанып отырған Мәшһүр Жүсіп қазақтың біртуар  азаматы, аса дарынды жазушы,  кешегі  кеңестік зұлматтың құрбаны Аймауыт ұлы Жүсіпбек, тірісінде қадырын білмеген ғалым – жазушы Қадыр Тайшықұлы, өз заманының ірі айтыскер ақыны Сақау ақын Мәукеұлының осы топырақта жаратылғанын бүгінгі ұрпақ зор мақтанышпен еске алады.

• Сондағы деректерге сүйенсек, Әулиелі Қызылтау өңірінде екі болыс ел қоныстаған.

• Атақоныс болысы 7 ауылдан тұрады, онда 1116 түтін болған. Жеті ауылда 4493 адам, оның еркегі 2444, әйелдері 2049. Атақозы болысы бірыңғай Орманшы руынан тұрған, олар Павлодар уезінің жеріне 1740 – 1750 жылдары Шу өзені бойынан көшіп келген.

• Қызылтау болысы да 7 ауылдан тұрған, онда тұрған халықтын саны 4983 адам. Бұл болыста Сүйіндік ішіндегі Тілеумбет, Наурыз, Ақы, Сексен және Данияр рулары мекендеген.

• Сол заманда адамдар Ислам дінін берік ұстанған. Қолдарында дәулеті бар ірі оқыған ғұламалар Әбілда хазірет, Рақыш хазірет, Абдолла хазірет бас-басына мешіт ашып, ауыл балаларын имандылыққа тәрбиелейді. Хазіреттердің кейбіреулері араб тілінен басқа да тілдерді білуге, оны жетік білуге баса көңіл аударған. Рақыш хазірет патша заманында тілмаштық қызмет атқарған. Діни ғұламалар Кеңес дәуірінде де ислам дінін бейбітшілік, татулық деп уағыздаған. Бірақ Кеңестік Қызыл империя «Дін - апиын» халықты діннен алшақтаудың небір сұрқия айла-шарғыларын жасап баққан. Дінді ауыздықтаудың бірден-бір жолы деп діни ғұламаларды жаппай қуғындап, қамауға ала бастаған. Сондай азап шегушілердің бірі біздің бабамыз Әбдірахман хазірет түрмеге қамалған.

• Бәженейұлы Қайырбек, Қасенбекұлы Сәкен, Бердібекұлы Көпен, Інкірбайұлы Балғабай, Демеұлы Ыбырай, Байжанұлы Қауи, Қасенбекұлы Қабзолла, Оқасұлы Қошқарбай, Сейтжанұлы Хасен бірі колхоз басқармасының төрағасы, бірі партия ұйымының хатшысы, бірі ауылдық Кеңестің төрағасы болып еңбек еткен. Мал шаруашылығын өркендетіп, колхоз құрылысының нығаюына көп еңбек сіңірді.

• Соғыстың қаралы хабарының алғашқы күндерінен-ақ Жамбылдың жастары өз еріктерімен майданға аттанды. Фашистік Германияның тұтқиылдан жасаған шабуылы бейбіт өмірдің тыныштығын бұзды, елімізде соғыс өрті бұрқ етті.

• Жамбыл колхозының ұл-қыздары туған жерін жаудан азат ету үшін өз еріктерімен қолдарына қару алып, майданға аттанды. Жамбыл колхозынан Ұлы Отан соғысына 82 азамат майданға аттанды. Соның ішінде елге оралмағандары 37 азамат.

• Ұлы Отан соғысы кезінде тылда қалған кемпір-шал, жас балалардың арасында еңбекті үйымдастыру, еңбек өнімділігін арттыру кезеңінде жарқырай түсті. «Жаңа ұйым» колхозы басқармасының төрағасы Бәженейұлы Қайырбек өзінің жинаған есебінен елімізде танк колоннасын жасауға 100 мың сом ақша беріп, патриоттық бастама көтерді. Тұрғылақұлы Бәйкен де осы  елдің азаматын қолдап 100 мың сом ақша берді. Кеңестік жүйенің және соғыс кезінде ерлермен қатар әйелдер де жанқиярлық еңбек етті. Соның бірі Үміт Бекқызы 1928 жылы партия мүшесі, 1930 жылға дейін «Тұндықмайын» серігінің торайымы, 1945 - 1947 жылдары «Жамбыл» атындағы колхоз басқармасы төралқасының алқа мүшесі болып сайланды. Сол кездегі сауыншылар Ыбраева Үміт, Оспанова Бәтіш, Дүйсенова Жүкіш, Есжанова Бәдігүл, Садықова Қанипа, Қорабаева Матай.

• Тың және тыңайған жерлерді игеру жылдары жаңа – технологияны меңгеру  барысында механизаторлар даярлайтын училищелерде оқып, біліктілігін арттыру курстарында білімдерін жетілдірген.

• Тың игеру кезінде ауылымызға көптеген ұлт өкілдері жұмысқа келе бастады. Атап айтсақ Романчук Станислав, Романчук Валя, Володин Станислав, Володина Рая, Мухитов Матан, Куцко Марьян, Куцко Надежда, Коренчук Василий, Коренчук Дуся, Пташник Станислав, Пташник Анастасия, Борейко Иван, Борейко Надежда, Лищук Валерий, Лищук Ольга, Кардащук Валерий, Кардащук Зоя, Кулаев Николай, Кулаева Валентина т.б.

• 1959 жылы 19 маусымда шыққан аудандық партия комитетінің бюросы мен атқару комитетінің қаулысымен «Жосалы» совхозы құрылды. Оның алғашқы директоры Нығышев Батырбек болды. 

• 1970 – 1975 жылдары – Ибрагимов Солтан. 1975 – 1980 жылдары Кульшманов Тоқтыбай. 1980 – 1994 жылдары Толеубеков Қапен. 1994 – 1998 жылдары Түсіпжанов Орынбек. 1998 жылы Ж.Аймауытов атындағы өндірістік кооператив құрылды. 2000 жылы Ж.Аймауытов атындағы жауапкершілік шектеулі серіктестік шаруа қожалығы ашылды.

• Жосалыда кен орны 1946 – 1950 жылдары алтын өндіруді мемлекеттік тәсілмен жүргізген. Жосалы кенішінің 12 шақырым онтүстігінде жер асты су күшімен қуаты 500 кВт электр станциясы жұмыс жасап өз қажетіне арасы 9 шақырым «Қызылтау» деген жердегі тас көмірді пайдаланды. Өндірісті басқарған Қайырбай Чикаев.

• 1960 жылы Жосалы сауда бөлімшесі ашылды, оның алғашқы директоры Балтабаев Сапар қызмет атқарды, 1968 – 1972 жылдары Жүсіпбаев Тұмар. 1972 – 1979 жылдары Маралбаев Кошкенбай. 1979 – 1990 жылдары Нурахметов Зейнолла. 1990 – 1997 жылдары Аязбаев Бақыт. Осы жылдары бас есепші  Асылтасов Алмас, Жумабекова Әмина, Темирбекова Майда қызмет атқарды, дүкендерде сатушы қызметін атқарғандар Абдуллина Ашон, Саденова Мапи, Кенсарина Күлкен, Амирбекова Райса, Ахметов Қабыл, Ахметова Роза.

• 1970 – 1980 жылдары ауданның экономикасының деңгейін көтеру барысында комсомол мүшелері бастамалар көтерді. Халық шаруашылығының барлық салаларында комсомол жастар бригадалары құрылды.

• 1971 – 1973 жылдары аралығында «Үшқын», «Жалын» деген екі комсомол жастар бригадасы құрылды. Бұл алғашқы бастаманы Байкин Тлеубек, Мубараков Шарапат, Нугманов Мухтар т.б. сол жылғы мектеп түлектері болды. Тәлімгерлері Оразбеков Қайырбек, Сейльбеков Жақатай болды.

• 1974 – 1975 жылдары осы бастаманы Абильдин Баянбек, Жумабаева Гүлнарзан жалғастырып, тәлімгерлері Алибаев Олжабай болды.

• 1981 – 1983 жылдары Ибраев Дулат тәлімгерлік бастауымен «Жастар» комсомол бригадасы жұмыс істеді, олардың ішінде Темиров Жәнібек, Мукашева Сауле, Жумабекова Ғалия, Дүйсембаев Жумабайлар болды.

• Осы жылдары орталықтағы мал семірту пунктінде Тасыбаев Қинаят, Тасыбаев Иманзаип жұмыс атқарып, Орталық комсомол үйымының грамотасымен және ВДНХ – ның медалімен марапатталды.

• Ауылымызда сонау 1947 – 1950 жылдары басталған ат спорты осы уақытқа дейін жалғасып келеді.

• 1947 – 1950 жылдары аудандық, облыстық ат жарыстарында бәйге алған «Жамбыл» колхозының қара аты Қатиет Ахмадиев. 1955 жылы Көпен Бердібеков және Дініс Нұрғалиев қосқан 2 ат бірінші, екінші келіп, облыс чемпионы атанған.

• Ұлттық ат спортын дамытуда сүбелі үлес қосып жүрген аудандық, облыстық спартакиадаға, аттарын жаратып бәйгеге қатысып ел намысын қорғаған ат бегілеріміз болған. Атап айтсақ Нургалиев Бауржан, Сейткулов Бейбіт.

• Мектеп 1967 жылы 8 жылдық болып ашылды, алғашқы директоры Омаров Зекен Омарұлы болды. 1968 жылы орта мектеп болып ашылды.

Джек салған ТЭЦ

• Өткен ғасырдың басында Павлодар болысы негізінен керосин шамдары мен примустармен өмір сүрді. Автокөліктер мен электр энергиясы түріндегі техникалық прогресс өзінің жеңіс шеруін енді ғана бастады және ол оны Павлодардан бастаған жоқ. Сонымен бірге, Угольное ауылында, қазіргі атауы Жүсіпбек Аймауытов ауылында электр станциясы болды, ал портативті дизель генераторы емес, стационарлық ЖЭО орталықтандырылған сумен қамтамасыз етілді. Пайдалы қазбалардың арқасында - негізі алтын, 1915 жылы Азиялық тау-кен өндіру корпорациясы ( Англия концессиясы) Ертістің сол жағалауындағы 1120 шаршы шақырым алаңға геологиялық барлау жұмыстарын жүргізді. Концессионерлердің қанағаттанушылығына қарай барлау біздің жер қойнауымызда тек көмірдің ғана емес, алтынның да бар екенін растады. Угольное ауылы, қазіргі Жүсіпбек Аймауытов ауылы, жалпы алғанда өзінің бұрын-соңды болмаған техникалық жетілуіне сол арқылы Англиялық конценссионерлерге міндетті. Таныс ыңғайлылықсыз шалғай далада отырғысы келместен, шетелдіктер мұнда көмірмен жұмыс істейтін ЖЭО салды, су мұнарасын көтерді, әкімшілік корпустар жабдықтады. Мұнда алтын өндірілді. Мүмкін, Британдық субъектілердің қауіпті кәсіпорны шығындарды әлі де өтеген шығар, бірақ Ресейде Қазан төңкерісі болды, ал Британдық азаматтарды кетіп қалуын талап етті. Ал элетростанциялар, алтын кен орнының әкімшілік ғимараттары мен су мұнарасы қалды. Кейіннен Павлодар облысының бүкіл аумағын электрлендіргеннен кейін британдық ЖЭО-ға (ТЭЦ) қажеттілігі жоғалып кетті, енді ол ескірген су мұнарасының жанында ескерткіш қирандыға айналды. Ғимараттар жабайы тастан өте сапалы түрде жасалған. Жақын жерде орналасқан ауыл ЖЭО (ТЭЦ) деп аталады.Сапалығы бір ғасырдан аса бұзылмай тұр. Кен Қызылтау ауылдық округінің құрамына кіреді, оның орталығы – Жүсіпбек Аймауытов ауылы. Мұндай басымдықты сақтау біздің тарихымыз – Джек салған ЖЭО (ТЭЦ).

Қызылтау ауылдық округінің жерінде өмір сүрген атақты батыр, ақын, балгер, емшілер тізімі:

• Күренбай Бекұлы – сыншы. Руы Қозған. XVIII  ғасыр.

• Сақау Мәукеұлы – ақын. Руы Орманшы – Қайдауыл.  XVIII  ғасыр.

• Басар – бақсы, емші. Руы Орманшы – Қасқыртұмақ. XVIII  ғасыр.

• Ырысбек Сотыұлы – емші, балгер, бақсы. 1871 – 1954 жылдары өмір сүрген.

• Рақыш Қазірет - XVIII  ғасыр.

• Ақсары Нарботаұлы, Шотана Нарботаұлы – батырлар, руы Орманшы – Қайдауыл. XVIII  ғасыр.

• Торсықбай Құсақұлы – болыс, емші. Руы Күлік – Шобалай. XVIII  ғасыр.

• Қали Смаил – бақсы, балгер, емші. Руы Орманшы – Қайдауыл. 1894 – 1984 жылдары өмір сүрген.

Ауыл әкімдері:

´Кенжеханов Балташ Жокенович

´Айханов Танат Айханович

´Ахметов Саяш Ахметович

´Нургалиев Рамазан Динисламович

´Ахмадиев Кымбат Катиетович

´Молдашбеков Куаныш Мынгышевич

´Мукашев Руслан Рахметоллаевич

´Мажитов Жанат Дуановия

Бас мамандар:

´Акылбекова Сауле Тымаковна

´Балкибеков Дархан Манарбекович

• Мәдениет үйі 1967 жылы салынған. Алғашқы мәдениет үйінде қызмет атқарғандар Ақылбекова Сауле Тымаққызы – клуб меңгерушісі, Шаихова Риза Шаихықызы – көркемдік жетекші, Шокобаев Амантай – киномеханик, Солтанов Серік Оразұлы – жылжымалы киноклуб жетекшісі, Сейлханова Әлия – кассир, кітапханашы Жумабаева Гулжиан.

• Клуб меңгерушілері: Касымова Алтын – 1988 – 2009 жылдары Мажитов Жанат – 2009 – 2019 жылдары Смагулов Жангелды – 2019 бүгінгі күнге деін.

• Кітапханашылар: Жумабаева Гүлжиан – 1967 – 1980 жылдары Кайрова Оркен – 1980 – 1988 жылдары Мажитова Замзагүл – 1988 – 2022 ж ж..

• 1970-1980 жылдары аралығында көркем өнерпаздар үйірмелері ашылып, жаңадан қалыптасқан Халықтық өнер ұжымдары құрыла бастады.  1994 жылы Ж.Аймауытов атындағы халық театры атағын қорғап алды. Көркемдік жетекшісі Ибраев Рахмаш, режиссері Сәуле Ақылбекова болды. 

• 1989 жылы  Жерлесіміз, қазақтың біртуар азаматы Ж. Аймауытовтың 100 жылдық торқалы тойы  тойланып, Жосалы орта мектебіне және совхозына ардақты атамыздың аты берілді.

“Нығман” атындағы мешіт 2005 жылы салынды. Осы мешітті  ауылымыздың тумасы Рахметов Жасыбай Нығманұлы демеушілік жасап салды. Алғашқы имам болып тағайындалған Дюсембаев Ержан Қабылдаұлы 2004 – 2015 жылдары, Садихан Хусейн 2015 – 2019 жылдары, Ақылбек Заманбек 2023 жыл.

• 1967 жылдан осы уақытқа дейін мектеп директоры болып қызмет атқарған Анафин Қаткен, Молдабеков Толеутай, Жумакаев Карсен, Жантелеев Қайпқан, Алжанов Жақсыжан, Молдашбекова Алмаш, Ибраимов Қасен, Толеутаев Дүйсенбек, Қырықбесов Қайыржан. Халық ағарту ісінің үздігі, аға мұғалім атағын алғандар: Ташмағамбетова Темір Бапиқызы, Смагулова Алтын Мұхамеджанқызы, Бердыбекова Майда Қөпенқызы, Абжанов Жасқайрат Набиұлы, Шакенов Мадияр Адамұлы, Абдуллин Манай Зәкірұлы, Жумакаев Карсен Бекболатұлы, Нургалиева Майкен Қаптайырқызы, Дүрманова Татьяна Дүрманқызы, Темірбеков Теміржан, Өміржанова Қайынжамал Смағұлқызы. Жосалы орта мектебін әр жылдары бітірген түлектері қазірде әр жерде қызмет атқаруда.                                                                                              

• Ғылым докторы Турарова Балкен Қасымқызы, Камешева Рымшаш.  Ғылым кандидаты Нукенов Айдар Сапарұлы. Павлодар қаласының әкімі болған Демеуов Бәкір, Баянауыл ауданының әкімі Шәкіров Қорабай кәзіргі уақытта зейнетте. Ауданда ауыл әкімі қызметін атқарғандар Кенжеханов Балташ, Нұрғалиев Рамазан, Ахмадиев Қымбат, Молдашбеков Қуаныш, Мажитов Жанат.

Осы салада қызмет атқарғандар:

• Каримова Мундык

• Негманова Капура

• Жусупова Раушан

• Молдашбекова Зияш

• Балкибекова Гульнар

• Темирова Ардак

• Макашева Акбет

• Тасыбаева Зейнелзаип

• Абдуллина Гульнар

• Мергалиева Мертай