Na het horen van harde geluiden, bij het hebben van oorontsteking of bij stress kunnen mensen last krijgen van hun oren. Zij kunnen dan geluiden horen die andere mensen niet kunnen horen. Bij mensen met tinnitus, een aandoening waarbij er verschillende geluiden in de oren te horen zijn, is dit een dagelijkse realiteit [1]. Een andere aandoening waarbij er voor langere tijd geluiden gehoord kunnen worden is een psychose. Hierbij is de grens tussen realiteit en verbeelding vervaagd en kunnen mensen onder andere dingen horen of zien die er niet zijn [21]. Psychose en tinnitus hebben dus overlap in de klachten [35]. Maar wat houden deze aandoeningen precies in? Wat zijn daarnaast de overeenkomsten en verschillen tussen de twee en hoe kan je ze onderscheiden? Deze WIKI-pagina is gecreëerd om antwoord te geven op deze vragen. Het eerste deel van deze pagina richt zich op tinnitus en biedt informatie over de aandoening. Het tweede deel van de pagina gaat in op de verschillende aspecten van psychose. Daarna wordt de link tussen psychose en tinnitus beschreven, waarbij wordt uitgelegd hoe deze twee elkaar kunnen beïnvloeden. Tot slot wordt in het laatste deel van de pagina de relatie tussen tinnitus en psychose grondiger onderzocht.

Deze WIKI-pagina, gemaakt door studenten van de master Medische Psychologie aan Tilburg University, biedt inzicht in de combinatie van tinnitus en psychose voor patiënten, familieleden en andere geïnteresseerden. Hoewel, gebaseerd op actuele kennis van april 2024, kan de volledigheid van de informatie niet worden gegarandeerd en kunnen er geen rechten aan deze pagina worden ontleend.

Raadpleeg voor vragen uw huisarts of behandelend arts, en houd rekening met individuele verschillen en het feit dat de informatie niet wordt bijgewerkt na publicatie.

Terug naar startpagina psychofarmacologie

Geschreven door: Britt Notenboom, Estelle Snoek, Imme Zoon en Winna van Hetten.

Inhoudsopgave

Onderdeel 1: Tinnitus

1.1 Algemene beschrijving

1.2 Classificatie

1.3 Fysiologie

1.3.1. Fysiologie oor

1.3.2. Pathofysiologie tinnitus

1.3.3. Risicofactoren tinnitus

1.4 Epidemiologie

1.5 Diagnostiek

1.6 Prognose, verloop en gevolgen

1.7 Behandeling

Samenvatting tinnitus

Onderdeel 2: Psychose en tinnitus

2.1.2 Soorten psychose

2.1.3 Oorzaken en risicofactoren

2.1.4 Oorzaken in het brein

2.1.5 Medicatie

Samenvatting psychose

Onderdeel 2.2: Psychose bij tinnitus

2.2.1 Psychose door tinnitus

2.2.2 Tinnitus door psychose

Samenvatting tinnitus en psychose

Onderdeel 3: Verdieping in tinnitus en auditieve hallucinaties, nieuwe ontwikkelingen en implicaties voor de praktijk

3.1 Verschillen en overeenkomsten tussen auditieve hallucinaties en tinnitus.

3.2 De neuropsychologie achter tinnitus en auditieve hallucinaties (psychose)

3.3 Nieuwe ontwikkelingen in het onderzoek naar auditieve hallucinaties (psychose)

3.4 In de praktijk

3.4.1 Zorgmedewerkers

3.4.2 Kwaliteit van leven

Referentielijst

Onderdeel 1: Tinnitus

1.1 Algemene beschrijving

Afgeleid van het Latijnse werkwoord 'tinnire' (om te rinkelen), beschrijft de term tinnitus de bewuste waarneming van een auditieve sensatie in afwezigheid van een overeenkomstige externe stimulus [1]. In andere woorden: iemand met tinnitus neemt geluid waar, terwijl er geen externe oorzaak bij gevonden wordt. Het meest beschreven geluid bij tinnitus is ‘rinkelend’, maar dit kan variëren met zoemen, brullen, fluiten, brommen, klikken of piepen [2]. Deze opsomming is later nog uitgebreid met complexe geluiden als stemmen of muziek, beide zonder betekenis [1]. Kortom, tinnitus kan zich op verschillende manieren uiten. Zo zijn er ook verschillen in tinnitus in één of beide oren, frequentie, toonhoogte en volume van het geluid of kan er ook sprake zijn van een combinatie van verschillende geluiden [3].

In de volgende video zijn enkele voorbeelden gegeven van wat iemand met tinnitus voor geluid kan ervaren.

Video 1: This is my tinnitus. https://www.youtube.com/watch?v=82Eo9ZfjXbI, geplaatst door 'Tinnitus Talk Support Forum'

Figuur 1: Classificatie tinnitus, gemaakt op https://www.canva.com/ door Wiki-auteurs

1.2 Classificatie

Tinnitus is onder te verdelen op verschillende domeinen, op basis van subjectiviteit, objectiviteit, type geluid, oorzaak en tijdsduur [4]. De meest voorkomende vlakken waarop onderscheid wordt gemaakt staan weergegeven in deze figuur.

Er zijn ook vragenlijsten om de ernst van de tinnitus vast te stellen [5]. Om de persoonlijke mate van klachten te meten wordt volgens de Richtlijnen Database de ´Tinnitus Questionnaire´ (TQ) ingezet [6]. Hierbij wordt gekeken naar emotionele belasting, indringerigheid, slaapstoornissen, gehoorproblemen, lichamelijke klachten en cognitieve belasting. Deze vragenlijst leidt tot een TQ-score, welke de ernst van de tinnitus aangeeft. Hiernaast wordt de ´Tinnitus Handicap Inventory´ (THI) gebruikt om de impact van tinnitus op het dagelijks leven te meten [7]. Deze test kijkt hoe iemand functioneert op mentaal, sociaal en fysiek gebied. Ook kijkt het naar hun emotionele reacties en hoe ze omgaan met ernstige situaties met betrekking tot oorsuizen. Deze vragenlijst leidt tot een THI score, welke in schalen kan worden ingedeeld.

Hieronder staan de verschillende scores op de 2 vragenlijsten, met de classificatie van tinnitus die erbij hoort.

Figuur 2: Scores TQ en THI, gemaakt door Wiki-auteurs

1.3 Fysiologie

1.3.1. Fysiologie oor

Om het ontstaan van tinnitus te begrijpen, is het belangrijk om eerst wat voorkennis te hebben over de werking van het gehoor. Het gehoor is op te delen in twee onderdelen: het perifeer auditief systeem en het centraal auditief systeem. Deze worden hierna toegelicht.

Figuur 3: Perifeer auditief systeem, gemaakt op https://www.canva.com/ door de Wiki-auteurs

Perifeer auditief systeem

In dit figuur is het perifeer auditief systeem weergegeven. Hierna zal stap voor stap worden uitgelegd wat er gebeurt wanneer geluid opgevangen wordt [8].

Geluid verplaatst via geluidsgolven (trillingen). De oorschelp (1) vangt deze trillingen op, welke door de gehoorgang (2) naar het trommelvlies (3) bewegen. Doordat het trommelvlies trilt bewegen de gehoorbeentjes (4), welke de vloeistof in het slakkenhuis (5) in beweging brengen. De vloeistof zorgt voor beweging van de kleine haartjes. Dit leidt tot zenuwactiviteit (zenuwcellen komen in actie), wat door de gehoorzenuw (6) naar de hersenen gebracht wordt [8].

Figuur 4: Centraal auditief systeem, gemaakt op https://www.canva.com/ door de Wiki-auteurs

Centraal auditief systeem

Dit is het gedeelte van het gehoor dat zich in de hersenen afspeelt [9]. Door de gehoorzenuw wordt het waargenomen geluid, in de vorm van een elektrisch signaal, verder vervoerd. In dit stuk worden wat ingewikkelde termen gebruikt, maar het belangrijkste is dat het (neuronen-) signaal via verschillende stappen bij de auditieve cortex komt, waar het verder wordt verstuurd naar de rest van de hersenen. De verschillende stappen staan schematisch weergegeven met getallen in deze afbeelding, en worden hier toegelicht:

Het signaal komt binnen via het oor (1) en wordt opgevangen in de cochleaire kernen (2) en het olijfcomplex (3). Hier wordt de geluidskwaliteit verbeterd, en wordt het geluid gelokaliseerd. Er wordt dus onderzocht waar het geluid ongeveer vandaan is gekomen.
De laterale lemniscus (4) en collisculus inferior (5). Dit is waar reflexen die reageren op geluid plaatsvinden en vanaf dit punt wordt geluid doorgegeven aan de 'hogere delen' van de hersenen.
Het corpus geniculatum (6), of in andere woorden de auditieve thalamus. Dit is het schakelstation van de hersenen; er wordt gefilterd welk geluid aandacht verdient en welk geluid niet. Zo kan op deze plek bijvoorbeeld achtergrondgeluid weggefilterd worden.

De auditieve cortex (7): het primaire auditieve gebied in de hersenschors (cerebrale cortex). Hier wordt het geluid tot slot verwerkt en geïnterpreteerd. De informatie wordt verstuurd naar de benodigde hersengebieden. Als het geluid bijvoorbeeld kan leiden tot emotionele reacties, wordt informatie doorgestuurd naar een hersengebied dat met emotie te maken heeft (bijvoorbeeld de amygdala). En als het geluid vraagt om aandacht, wordt het signaal naar de prefrontale cortex gestuurd [9].

De zenuwcellen (neuronen) in de auditieve cortex kunnen een remmende of een versterkende werking hebben [9]. De remmende zenuwcellen voorkomen dat signalen te overweldigend worden, ze remmen dus de geluidssignalen. Bij een teveel aan remmende zenuwcellen, zullen er te weinig signalen door worden gegeven naar verdere hersengebieden: iemand hoort dus minder geluid. De versterkende zenuwcellen zorgen juist voor het versterken van een signaal. Een teveel aan versterkende zenuwellen zal ervoor zorgen dat er te veel signalen door worden gegeven. Een balans tussen remmende en versterkende zenuwcellen is gewenst [9].

1.3.2. Pathofysiologie tinnitus

In dit hoofdstuk zal worden uitgelegd hoe tinnitus ontstaat. Tot nu toe is er niet met zekerheid te zeggen waar het geluid precies vandaan komt, maar de meest gebruikte theorieën zullen hierna worden toegelicht.

Voorheen werd tinnitus omschreven als een otologische ziekte: een ziekte van het gehoor. Dit komt doordat otologische ziekte één van de grootste risicofactoren is voor het ontwikkelen van tinnitus [1]. Het effect van gehoorschade op het ontwikkelen van tinnitus is niet eenduidig; tinnitus kan ook voorkomen bij een goed werkend gehoor en gehoorverlies hoeft niet altijd tot tinnitus te leiden.

Door ontwikkelingen in de wetenschap is de definitie van tinnitus iets aangepast [10]. Er is onderzoek gedaan waarbij de gehoorzenuw (nummer 6 in figuur 3) van mensen met tinnitus afgesloten is. Hierbij werd het tinnitus-geluid nog steeds waargenomen [1]. Dit betekent dat het gehoorde geluid bij tinnitus niet wordt geproduceerd in het perifeer auditief systeem, maar dat de bron waarschijnlijk in het centraal auditief systeem ligt. De huidige hypothese luidt als volgt: de abnormaliteiten in het gehoorsysteem kunnen de oorzaak zijn van de tinnitus, maar de tinnitus wordt in stand gehouden door neurale veranderingen in het centraal auditief systeem. In andere woorden: de gehoorschade in oor zorgt voor een verstoring in de signalen met de hersenen. Hier gaan de zenuwcellen zich anders gedragen, wat vervolgens kan leiden tot tinnitus. Deze vindt dus plaats in de hersenen, en niet in het oor zelf. Er wordt geredeneerd dat tinnitus een fantoomgeluid is, net zoals er fantoompijn bestaat [11]. Waar iemand met fantoompijn gevoel heeft aan een lichaamsdeel dat geamputeerd is, kan iemand met fantoomgeluid tonen horen die zijn weggevallen in het eigen gehoor. Hierbij zouden trilharen in het oor beschadigd raken, en worden deze neuroplastisch nagedaan. Kortom, de functie van de verloren trilharen wordt ergens anders in de hersenen overgenomen. Er zijn twee theorieën over hoe dit fantoomgeluid in het centraal auditief systeem ontstaat:

Toegenomen spontane vuursnelheid van zenuwcellen in het centrale auditieve systeem

Gehoorverlies in het perifeer auditief systeem leidt ertoe dat de activiteit in de gehoorzenuw (nummer 6 in figuur 3) afneemt: hier hoeft minder informatie doorheen [1]. Doordat er minder geluid wordt doorgegeven, wordt de hersenschors ‘gevoeliger’ voor de informatie die wordt doorgegeven. Op deze manier proberen de hersenen te compenseren voor het gemiste geluid. Dit wordt gedaan door een afname van remmende zenuwcellen in de auditieve cortex, wat ervoor zorgt dat er meer signalen door worden gegeven dan voorheen. Deze staat van de auditieve cortex wordt overactief genoemd: bij minder input wordt alsnog een geluid waargenomen. Dit zou het waargenomen geluid bij tinnitus zijn. Een andere term hiervoor is ‘gain enhancement’: de signalen worden door het hersengebied voor geluiden (auditieve cortex) meer versterkt dan normaal [12].

Neurale synchronisatie

Door gehoorschade is de input van geluid naar de hersenen verminderd. In het centrale auditieve systeem zijn zenuwcellen actief en versterken ze hun activiteit als reactie op verminderde input, wat bekend staat als hyperactiviteit van neurale netwerken. Wanneer zenuwcellen tegelijkertijd actief worden, heet dit synchroon lopen. Dit kan leiden tot het ontstaan van signalen zoals geluid. De hyperactiviteit van neurale netwerken kan ervoor zorgen dat sommige signalen synchroon gaan lopen die dit voorheen niet deden. Er ontstaan nieuwe patronen tussen zenuwcellen, waardoor het ritme in de hersenen kan veranderen, dit heet neurale synchronisatie. Dit kan er vervolgens toe leiden dat ongewenste geluiden worden aangemaakt.

In beide gevallen is er dus sprake van een verlies aan input, waardoor de zenuwcellen in de auditieve cortex reageren. Deze reactie kan in sommige gevallen leiden tot het ontwikkelen van tinnitus. Beide theorieën zijn met name gebaseerd op testen met dieren en niet op menselijk onderzoek. Er wordt op dit moment vanuit gegaan dat een combinatie van beide theorieën waar is [1].

Nu is er nog een vervolg-stap vanaf deze theorieën, door nieuw onderzoek wordt het effect nog breder getrokken [12]. De eerder genoemde 'gain enhancement' (versterkte signalen) vindt namelijk niet alleen plaats in de auditieve cortex, maar ook in andere hersengebieden. De hersengebieden waar aandacht en emotie liggen ontvangen de veranderde signalen vanuit de auditieve cortex [2]. Hierdoor zullen ook op deze plekken de neurale netwerken veranderen. Als bijvoorbeeld geluiden meer versterkt worden dan normaal in communicatie met de amygdala (hersengebied verantwoordelijk voor o.a. angst), zullen er minder remmende zenuwcellen werkzaam zijn in dit gebied. Dit leidt ertoe dat meer prikkels worden doorgegeven/versterkt, en iemand dus sneller een angstreactie zal hebben op een bepaalde prikkel.

Samengevat

In eerste instantie is er schade in het perifeer auditief systeem. Hierop reageren de hersenen door op twee manieren te compenseren: toegenomen spontane vuursnelheid en neurale synchronisatie. Dit leidt er beide toe dat meer geluiden gehoord worden dan voorheen. Dit leidt vervolgens tot gain enhancement in de communicatie met alle betrokken hersengebieden. Zo is dus eerst het perifeer gehoorsysteem (oor) beschadigd, hierdoor verandert het centraal gehoorsysteem (hersengebied) en hierdoor veranderen de andere hersengebieden ook.

1.3.3. Risicofactoren tinnitus

Tinnitus kan optreden als gevolg van een andere aandoening [13]. In de beschikbare literatuur is er sprake van verschillen tussen uitkomsten wat betreft de veroorzakers van tinnitus. Een meta-analyse [13] is een onderzoek waarbij alle beschikbare literatuur samen onderzocht wordt, gedaan in 2023, wijst aan dat tinnitus geassocieerd wordt met de onderstaande risicofactoren:

Otologisch (van het gehoor)

Gehoorverlies en andere otologische condities die het gehoor aantasten zijn de meest voorkomende oorzaken van tinnitus. Een voorbeeld hiervan is de ziekte van Ménière.

Kaakgewrichtsstoornis (TMD)
- TMD is een ontsteking van het kaakgewricht (temporomandibulaire gewricht). Dit gewricht ligt tegen het slakkenhuis aan, waardoor het slakkenhuis ook beschadigd kan raken. Zo kan TMD leiden tot tinnitus.
Non-otologisch (niet van het gehoor)
- Depressie (positief verband: depressieve klachten verhogen de kans op tinnitus)
- Chronic Obstructive Pulmonary Disease: COPD (positief verband: COPD verhoogt de kans op tinnitus)
- Hyperlipidemia: verhoogd cholesterol (positief verband: hoger cholesterol verhoogt de kans op tinnitus)
Gedragsmatig
- Diabetes: Er is een positieve associatie tussen beide typen diabetes met gehoorverlies. Het gehoorverlies kan vervolgens de tinnitus veroorzaken. Daarnaast is er een aantal gedeelde risicofactoren tussen het ontwikkelen van diabetes en van tinnitus, zoals leeftijd.
- Hoge alcohol consumptie verhoogt de kans op het ontwikkelen van tinnitus [13].

In de beschikbare literatuur worden verschillende verbanden beschreven, maar volgens dit onderzoek is er geen relatie tussen de volgende risicofactoren en het ontwikkelen van tinnitus [13]:

Levensstijl: BMI, sekse en roken.
Aandoeningen: hartfalen, hypertensie, migraine, beroertes, reuma en whiplash [13].

1.4 Epidemiologie

Volgens de Richtlijnen Database komt tinnitus voor bij ongeveer twee miljoen Nederlanders (11%) [5]. Hiervan heeft ongeveer 10 procent veel last van de tinnitus en bij enkele tienduizenden mensen zouden de klachten leiden tot psychosociale problematiek zoals: angst, depressie en slaapproblemen. Het grootste deel van het onderzoek naar tinnitus is gedaan in West-Europa en de Verenigde Staten [1]. Bij de meeste van deze studies is ook een percentage van 10-15 procent gevonden en deze bleken ook vergelijkbaar met resultaten uit Egypte, Japan en Nigeria. Ongeveer evenveel mannen als vrouwen hebben tinnitus [1]. Tot 70 jaar neemt het aantal mensen met storende tinnitus toe. Na deze leeftijd worden wisselende resultaten gevonden over het toe- of afnemen van de ernstige tinnitus klachten.

1.5 Diagnostiek

Diagnostisch onderzoek bij het vaststellen van tinnitus bestaat uit een anamnese (gesprek) en lichamelijk onderzoek [5]. Hierbij is het van belang vast te stellen van welk type tinnitus er sprake is.

Tijdens het kennismakingsgesprek worden de volgende kenmerken uitgevraagd:

Het karakter van de tinnitus: pulsatiel (bijvoorbeeld ritme van hart of ademhaling), zijdigheid (aan één of beide oren), constant of in fases.
Het ontstaan van de tinnitus: plotseling, geleidelijk of bijvoorbeeld gelijktijdig met psychiatrische problemen.
De invloed op het dagelijkse leven: hoeveel hinder ervaart iemand?
Welke factoren de tinnitus beïnvloeden, bijvoorbeeld angst, vermoeidheid of spanning.
Is er sprake van otologische klachten (van het gehoor), neurologische klachten of klachten aan het kaakgewricht of de nek?
De medische voorgeschiedenis van de persoon.
Het medicatiegebruik.

Op basis van deze anamnese besluit de arts welk lichamelijk onderzoek verricht wordt [5]. De mogelijke onderzoeken zijn:

Algemeen keel-neus-oor (KNO) onderzoek (bij iedere patiënt), inclusief microscopisch onderzoek van de gehoorgang en trommelvlies stemvorkproeven.
Bloeddrukmeting (bij iedere patiënt).
Luisteren met een stethoscoop en voelen met de handen om het gebied rondom de hals en het oor te onderzoeken (bij pulsatiele tinnitus).
Met een endoscoop de luchtwegen bekijken (bij pulsatiele tinnitus).
Audiologisch onderzoek, waarbij onderzocht kan worden welke toon iemand hoort.
MRI van de brughoek (bij eenzijdige, niet-pulsatiele tinnitus)
Verdere diagnostische beeldvorming, zoals MRI, MRA, CT, CTA of DSA (bij polssynchrone pulsatiele tinnitus)

1.6 Prognose, verloop en gevolgen

Er is tot op heden geen behandeling gevonden die de oorzaak van tinnitus kan veranderen [14]. Tinnitus kan in sommige gevallen vanzelf over gaan, maar er is geen behandeling voor. Dit kan gevolgen hebben op verschillende aspecten van het leven van tinnitus patiënten. Ten eerste kan tinnitus impact hebben op cognitief functioneren: mentale processen die betrokken zijn bij het verwerken van informatie en het uitvoeren van taken [15]. De uitvoerende aandacht wordt verstoord en ook het werkgeheugen en de selectieve aandacht lijken aangetast te kunnen worden door tinnitus. Ten tweede kunnen mensen met tinnitus meer last hebben van geestelijke gezondheidsproblemen zoals depressie, angst en lichamelijke klachten dan mensen zonder tinnitus [16]. Dit kan onderzocht worden met vragenlijsten zoals de Tinnitus Questionnaire of de Tinnitus Handicap Inventory. Ten derde komen slaapproblemen veel voor onder mensen met tinnitus [17]. Slaapproblemen kunnen voortkomen uit de cognitieve en mentale klachten, of kunnen juist ook leiden tot deze klachten. Deze klachten kunnen een negatief effect hebben op de kwaliteit van leven, en het is belangrijk om deze problemen in gedachte te houden bij het behandelen van tinnitus.

1.7 Behandeling

Zoals eerder genoemd is er geen bewezen genezende behandeling [14]. De behandelingen die hier besproken zullen worden kunnen als doel hebben om de tinnitus zelf te verminderen of om de psychosociale klachten en kwaliteit van leven te verbeteren. De behandeling die aangeboden wordt, hangt af van het type en de ernst van de tinnitus. Hierna worden de verschillende behandelingen die worden aangeboden in Nederland besproken en toegelicht.

Iemand met de score TQ>30 of THI>36 komt in aanmerking voor:

Tinnitus retraining therapie (TRT)

Een combinatie van directieve therapie (gesprekken met een psycholoog, waarbij de psycholoog een sturende rol heeft) en geluidstherapie. Hierbij wordt een vast protocol aangehouden [18]. Bij geluidstherapie wordt actieve stimulatie (geluid) gebruikt om zowel het geluid van de tinnitus te maskeren, als de activiteit in het centraal auditief systeem te veranderen [19]. De zenuwcellen zouden namelijk reageren op de actieve geluiden die worden gepresenteerd. Het brein wordt dus tegelijkertijd afgeleid van de tinnitus als getraind om de oorsuizen minder te maken.

Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Dit wordt gegeven bij een audiologisch centrum met een gespecialiseerd tinnitus team. CGT voor tinnitus heeft voornamelijk als doel om de invloed van tinnitus op de kwaliteit van leven te verminderen, in plaats van direct de waargenomen luidheid te veranderen. Vergeleken met andere psychologische behandelingen (ontspanning, psycho-educatie, hypnose, biofeedback en stressmanagement) leidt CGT tot de meeste vooruitgang op het gebied van ziektelast [19]. Wanneer CGT niet werkt, kan de persoon doorverwezen worden naar de Medische Psychologie of GGZ waar dit specialisme CGT aangeboden wordt.

Iemand die tinnitus heeft in combinatie met gehoorverlies: >25dB komt in aanmerking voor:

Geluidsverrijkende therapie In dit geval wordt geluidsverrijkende therapie geïndiceerd. Dit houdt in dat gekeken wordt naar hoortoestellen om het gehoor weer te verbeteren. Op deze wijze wordt gehoopt dat de tinnitus ook zal afnemen.

Cochleaire implantatie

Wanneer iemand hoog scoort op de tinnitus vragenlijsten (TQ >60; THI >78) en er sprake is van doofheid of ernstige slechthorendheid aan één kant, en de persoon niet reageert op andere behandelingen wordt de persoon doorgestuurd naar een centrum voor cochleaire implantatie voor eventueel cochleaire implantatie (CI) en om mogelijk deel te nemen aan wetenschappelijk onderzoek [19]. CI is het installeren van een klein apparaatje in het binnenoor, dat ervoor zorgt dat geluiden beter gehoord kunnen worden.

Farmacotherapie Momenteel is er geen medicijn dat de tinnitus kunnen behandelen. Wel zijn er veel typen medicijnen getest op hun werking [1]. Een aantal hiervan zal besproken worden.

Tricyclische antidepressiva en selectieve serotonine-reuptake inhibitors (SSRI) hebben geen effect op de tinnitus zelf, maar kunnen wel worden ingezet om de psychische klachten te verminderen. Dit kan bijvoorbeeld worden voorgeschreven als een patiënt met tinnitus ook last heeft van depressieve symptomen [1].
Er is een type medicatie dat de bloedcirculatie in zowel het centraal als het perifeer auditief systeem kan verbeteren [1]. Enkele voorbeelden hiervan zijn diuretica, antistollingsmiddelen en vaatverwijders. Een voorbeeld hiervan is betahistine, wat wordt voorgeschreven bij de ziekte van Ménière. Dat is een ziekte waarbij tinnitus vaak een symptoom is. Dit medicijn wordt nog wel eens voorgeschreven, maar er is geen groot bewijs dat het werkt tegen de tinnitus klachten.
Ook is er onderzoek gedaan naar antispasmodische geneesmiddelen, anti-epileptische geneesmiddelen en glutamaat-antagonistische geneesmiddelen [1]. Uit al deze onderzoeken is nog niet voldoende bewijs gekomen of blijkt de medicatie niet effectief te zijn.
Bij patiënten die last hebben van slaapproblemen kan melatonine worden voorgeschreven, wat helpt bij het verminderen van de slaapklachten, maar niet bij het verminderen van de pathologische veranderingen bij tinnitus [1].

Alternatieve therapieën Er zijn ook alternatieve therapieën voorhanden, zoals Gingko biloba, acupunctuur, auditieve perceptuele training of hyperbare zuurstof. Deze methoden zijn nog niet effectief bewezen, en worden daarom afgeraden [1]. Voor meer informatie over de verschillende behandelmethoden, kunt u verder lezen op deze website.

Samenvatting tinnitus

Tinnitus houdt in dat iemand een geluid hoort, waar geen externe oorzaak bij gevonden wordt. Ongeveer 11% van de Nederlanders heeft tinnitus en er zijn veel verschillende variaties van de aandoening.
De oorzaak van tinnitus is niet bij iedereen hetzelfde, maar een veelvoorkomende oorzaak is gehoorschade. Deze kan op verschillende manieren leiden tot het tinnitus geluid:

o Doordat er weinig geluid wordt doorgegeven aan de hersenen, worden de hersenen gevoeliger voor het geluid. Door minder remmende zenuwcellen zorgen de hersenen ervoor dat meer signalen worden doorgegeven; zo ook het tinnitus-geluid.

o Doordat er weinig geluid wordt doorgegeven aan de hersenen, gaan de zenuwcellen in de hersenen harder werken. Door verandering in de patronen van deze zenuwcellen (synchronisatie) kan het tinnitus-geluid ontstaan.

o Deze veranderingen in de hersenen kunnen vervolgens ook weer leiden tot meer veranderingen in de zenuwcellen in andere hersengebieden. Zo heeft gehoorschade in het oor geleid tot verschillende veranderingen in het brein.

Tinnitus kan verschillende gevolgen hebben, bijvoorbeeld op het cognitief functioneren, psychosociaal functioneren (depressie, angst en somatische symptomen) en slaapproblemen.
Er is geen curatieve behandeling voor tinnitus, maar er zijn wel behandelingen die kunnen bijdragen aan verbetering van psychosociale klachten en kwaliteit van leven. Er is tinnitus retraining therapie, cognitieve gedragstherapie, geluidsverrijkende therapie, cochleaire implantatie en farmacotherapie beschikbaar.

Onderdeel 2: Psychose en tinnitus

2.1: Psychose

Een psychose is wanneer iemand niet meer goed weet wat echt is en wat niet in de wereld [20]. Dit kan inhouden dat iemand zich anders kan voelen, gedragen, denken of zien. Mensen met een psychose hebben soms ook moeite om voor zichzelf te zorgen, zoals eten, onderdak vinden en zichzelf verzorgen. Het kan ook invloed hebben op de manier van denken, met anderen omgaan en werken. De dingen die mensen met een psychose meemaken lijken heel echt voor hen, ook al zijn ze dat niet altijd [20].

2.1.1 Het verschil psychose en psychotische stoornis
Een psychose is wanneer iemand de werkelijkheid niet meer goed kan begrijpen [21]. Dit kan gebeuren doordat dingen worden gezien, gehoord, gevoeld of geroken die er eigenlijk niet zijn, of doordat geloofd wordt in dingen die niet echt zijn. Een psychose kan verschillende oorzaken hebben, zoals aandoeningen van de geest (zoals schizofrenie of depressie) of het gebruik van drugs.

Een psychotische stoornis is een specifieke ziekte in de psychiatrie. Voorbeelden hiervan zijn schizofrenie en andere soortgelijke aandoeningen. Mensen met een psychotische stoornis hebben vaak herhaalde periodes waarin ze een psychose doormaken. Voorbeelden van psychotische stoornissen zijn schizofrenie, schizoaffectieve stoornis en delusionele stoornis [21].

2.1.2 Soorten psychose

Symptomen van een psychose kunnen per persoon verschillen. De symptomen zijn onder te verdelen in positieve symptomen en negatieve symptomen.

Positieve symptomen: verschijnselen die bij iemands manier van denken en doen erbij komen, zoals hallucinaties, wanen en verward denken en handelen.

Negatieve symptomen: gedragingen die verdwijnen of minder worden. Denk hierbij aan weinig tot niet praten of motivatieproblemen [21,22].

Positieve Symptomen

Wanen

Wanen zijn ideeën die niet kloppen. Zelfs wanneer anderen proberen te laten zien dat ze ongelijk hebben, blijven mensen met wanen er vaak in geloven [21]. Er zijn verschillende typen wanen:

Achtervolgingswanen: hierbij gelooft de betrokkende dat deze wordt achtervolgd, geschaad of lastiggevallen door anderen. Dit leidt vaak tot een overmatig wantrouwen tegenover anderen en kan door familie en vrienden worden beschreven als paranoïde gedrag. Deze komen relatief vaak voor.
Betrekkingswanen: wanneer iemand denkt dat bepaalde gebaren of woorden van anderen specifiek voor hen bedoeld zijn. Zo kan iemand bijvoorbeeld geloven dat berichten op televisie rechtstreeks tot hen gericht zijn.
Grootheidswanen: de onterechte overtuiging dat iemand buitengewone talenten, rijkdom of roem bezit.
Erotomane wanen: wanneer iemand onterecht denkt dat andere mensen verliefd op hen zijn.
Ondergangswanen: een overtuiging dat er een grote crisis aankomt en dat de persoon in kwestie verdoemd, stervende of al overleden is.
Somatische wanen: foutieve opvattingen over iemands eigen gezondheid of lichaamsfuncties, zoals het idee dat men ernstig ziek is terwijl er geen medisch bewijs voor is [21].

Hallucinaties

Hallucinaties zijn zintuiglijke ervaringen die worden ervaren zonder externe prikkel [21]. Met andere woorden, ze worden ervaren alsof ze echt zijn, maar er is geen bewijs dat ze echt zijn. Hallucinaties kunnen zich voordoen bij verschillende zintuigen, waaronder:

Auditieve hallucinaties: het horen van geluiden, stemmen, muziek of andere geluiden zonder dat er een externe bron aanwezig is. Deze vorm van hallucinaties komt het meest voor.
Visuele hallucinaties: het zien van objecten, mensen, dieren, patronen of andere visuele verschijnselen die er niet zijn.
Tactiele hallucinaties: het voelen van aanrakingen, sensaties van warmte, kou, trillingen of andere gevoelsmatige ervaringen zonder dat er een externe prikkel is.
Olfactoire hallucinaties: het ruiken van geuren die er niet zijn, zoals een specifieke of een onaangename geur.
Gustatoire hallucinaties: het ervaren van smaken in de mond zonder dat er voedsel wordt gegeten [21].

Desorganisatie

Desorganisatie in denken en spreken: Dit betekent dat iemands gedachten en spraak op een chaotische manier uitgedrukt worden [21]. Het denkproces is niet gestructureerd en wat gezegd wordt, klinkt vaak niet logisch. Hoewel iemand alert en betrokken kan lijken, sluiten de woorden en zinnen niet goed op elkaar aan, waardoor het moeilijk is om het verhaal te volgen.
Desorganisatie in afwijkend motorisch gedrag: Dit verwijst naar ongewone of doelloze bewegingen die een persoon maakt, waardoor iemand nerveus, rusteloos of ongeduldig kan lijken. Deze bewegingen kunnen herhaaldelijk en zonder duidelijk doel worden uitgevoerd [21].

Negatieve symptomen

Negatieve symptomen vallen op door de afwezigheid van normaal gedrag [21]. Iemand die negatieve symptomen vertoont, kan bijvoorbeeld een gebrek aan energie hebben, minder praten dan normaal en weinig interesse tonen in activiteiten die vroeger als plezierig en boeiend werden ervaren. Dit kan de indruk wekken dat iemand weinig interesse heeft in de wereld om zich heen [21].

2.1.3 Oorzaken en risicofactoren

Een psychose is het resultaat van een complex samenspel tussen erfelijke aanleg en omgevingsfactoren [23]. Verschillende factoren kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van een gevoeligheid voor psychoses. Oorzaken kunnen variëren van gebeurtenissen uit het verleden tot erfelijke, psychische en sociale factoren.

Soms ligt de kern al in de genen en DNA. Als in een familie psychische aandoeningen zoals psychoses voorkomen, leidt dit tot meer kans er zelf ook een te ontwikkelen. Dit wijst erop dat erfelijke factoren een rol spelen bij het ontstaan van psychoses. Ook als de baby in de buik van de moeder zit, zijn er factoren die meespelen zoals ondervoeding van het kind en virale infecties [23].

De hersenen spelen hierbij een cruciale rol. Veranderingen in de balans van neurotransmitters, zoals dopamine en serotonine, kunnen de ontwikkeling van een psychose beïnvloeden [21]. Wanneer deze chemische boodschappers (neurotransmitters) uit balans raken, kan dat leiden tot verstoord signaalverkeer tussen zenuwcellen, wat bijdraagt aan de symptomen van een psychose. Stressvolle gebeurtenissen kunnen hierbij een trigger zijn, vooral voor mensen die daar gevoelig voor zijn. In andere woorden: traumatische ervaringen, het verlies van een geliefde, werkloosheid of financiële problemen kunnen het ontstaan van een psychose in gang zetten [21].

Het gebruik van bepaalde drugs, zoals cannabis, amfetaminen en cocaïne, vergroot het risico op een psychose. Deze middelen verstoren de balans van stoffen in je hersenen en kunnen psychotische symptomen veroorzaken, vooral bij mensen die al vatbaar zijn voor psychische stoornissen.

Sommige neurologische aandoeningen, zoals epilepsie of hersentumoren, kunnen samengaan met symptomen van psychose. Ook hersenletsel, bijvoorbeeld door een ongeluk, kan psychotische symptomen veroorzaken [21,23].

Een ernstig slaaptekort kan de hersenfunctie verstoren en psychotische symptomen veroorzaken of verergeren, vooral bij mensen die al kwetsbaar zijn [21]. Bij vrouwen kan een postpartum psychose optreden na de bevalling, als gevolg van hormonale veranderingen, slaapgebrek en stress.

Niet iedereen met de genoemde risicofactoren zal een psychose ontwikkelen. De precieze oorzaak kan variëren afhankelijk van individuele omstandigheden. Soms zijn er voortekenen, maar een psychose valt niet altijd te voorspellen. Wel zijn er signalen die kunnen wijzen op een (naderende) psychose, zoals positieve en negatieve symptomen, vaak voorafgegaan door een periode van stress [21].

Figuur 5, risicofactoren psychose, gemaakt op https://www.canva.com/ door de Wiki-auteurs

2.1.4 Oorzaken in het brein

Dopamine speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van psychose. Het is een neurotransmitter, een chemische boodschapper in de hersenen, die betrokken is bij verschillende functies, waaronder het reguleren van emoties, geluk systemen en de beheersing van bewegingen [21,28].

Bij een psychose wordt een hele actieve dopamine uitwisseling vaak geassocieerd met de symptomen. Dit betekent dat er te veel dopamine wordt vrijgegeven of dat de receptoren in de hersenen te gevoelig zijn voor dopamine. Als gevolg hiervan kan er een overschot aan dopamine in bepaalde delen van de hersenen ontstaan. Een overmaat aan dopamine kan leiden tot verstoringen in de verwerking van zintuiglijke input (sensorische informatie) en de interpretatie van deze informatie van buitenaf. Dit kan resulteren in hallucinaties, zoals het horen van stemmen of het zien van dingen die er niet zijn. Bovendien kan een hele actieve dopamine uitwisseling in de hersenen ook bijdragen aan wanen, verhoogde achterdochtigheid en andere psychotische symptomen [28].

Het verband tussen dopamine en psychose wordt ondersteund door het feit dat medicijnen die de dopamine activiteit in de hersenen blokkeren, zoals antipsychotica (zie 2.1.5), vaak effectief zijn bij het verminderen van symptomen van psychose. Deze medicijnen werken door de activiteit van dopamine te verminderen, waardoor de symptomen van psychose worden verminderd. Hoewel een verstoorde dopamine uitwisseling een belangrijke rol lijkt te spelen bij psychose, is het belangrijk op te merken dat psychose een complexe aandoening is met meerdere oorzaken en dat andere neurotransmitters en hersenmechanismen ook betrokken kunnen zijn bij het ontstaan en de symptomen ervan [28].

Naast dopamine zijn er ook andere stoffen in de hersenen die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van een psychose. Er kunnen problemen kunnen zijn met bepaalde onderdelen van de hersenen die 'NMDA-receptoren' heten. Deze receptoren worden geactiveerd door de stof glutamaat. Ze zijn belangrijk voor leren, geheugen en het verbinden van hersencellen. Als deze receptoren niet goed werken, kunnen er problemen ontstaan met hoe de hersenen signalen doorgeven, wat kan leiden tot psychose [28].

Bij psychose hebben mensen vaak 'positieve' symptomen, zoals hallucinaties en waanideeën. Dit gebeurt omdat er te veel glutamaat vrijkomt in bepaalde delen van de hersenen, waardoor de hersencellen te actief worden, zoals bij het gebruik van drugs zoals Phencyclidine (PCP). Voor de 'negatieve' symptomen, zoals weinig emotie tonen of motivatie hebben, is er een gebrek aan activiteit in een ander deel van de hersenen, de prefrontale cortex. Dit komt doordat de rem op de activiteit van deze hersencellen afneemt vanwege een probleem met de NMDA-receptoren [28]. Kort gezegd, als de NMDA-receptoren niet goed werken, kunnen zowel te actieve als te trage processen in de hersenen ontstaan, wat leidt tot de verschillende symptomen van psychose [28].

Er zijn ook veranderingen in de hersenen van mensen die psychose ontwikkelen. Bij jongeren die een hoog risico lopen, zijn er subtiele maar belangrijke veranderingen te zien voordat de symptomen van psychose duidelijk worden. Het verlies van hersenvolume, vooral in de prefrontale cortex, is een belangrijke bevinding [24,25]. Bij jongeren die op jonge leeftijd een psychose krijgen, is er ook progressief verlies van grijze stof in delen van de hersenen te zien die betrokken zijn bij besluitvorming en emotieregulatie [26,27]. Dit suggereert dat er iets verandert in de hersenen dat te maken heeft met het ontstaan van psychose [28].

2.1.5 Medicatie

Het doel van de behandeling bij iemand met een psychose is symptoombestrijding en persoonlijk en maatschappelijk herstel van de patiënt, waarbij zelfmanagement (eigen controle) zoveel mogelijk wordt bevorderd [28]. Bij de behandeling van een psychose gaat niet-medicamenteuze behandeling vaak samen met medicatie. Vaak wordt er al wel vrij snel medicatie voorgeschreven. De medicatie die voor een psychose wordt gebruikt heet antipsychoticum. Een antipsychoticum gaat vaak in op de neurotransmitter dopamine [28].

Er zijn twee soorten:

1. Eerste generatie/klassiek

2. Tweede generatie/atypisch

De 'eerste generatie', die ook wel conventioneel, klassiek of typisch wordt genoemd, werkt door een bepaalde dopamine receptor (D2-autoreceptor) te blokkeren [28]. Dit betekent dat de medicijnen de binding van dopamine remmen. Dit gebeurt vooral in het deel van de hersenen dat het mesolimbische systeem wordt genoemd, omdat daar teveel dopamine kan zijn, wat tot psychose leidt. Deze medicijnen zijn goed in het verminderen van de 'positieve' symptomen van psychose, zoals hallucinaties en wanen. Maar ze hebben ook veel bijwerkingen:

Negatieve symptomen: apathie en gebrek aan motivatie
Problemen met hormonen: een teveel aan prolactine, gewichtstoename en seksuele problemen
Motorische problemen: spierstijfheid en tremoren
Mensen kunnen ook last krijgen van bewegingsproblemen die erger kunnen worden naarmate de behandeling voortduurt.

Deze bijwerkingen kunnen ertoe leiden dat mensen stoppen met het innemen van de medicijnen, wat de behandeling moeilijker maakt [28].

De 'tweede generatie' wordt ook wel atypische antipsychotica genoemd [28]. Deze medicijnen zijn anders omdat ze zowel een serotonine receptor (5HT2A-receptor) als een dopamine receptor (D2-receptor) beïnvloeden. De medicatie heeft dus een effect op dopamine en serotonine. De hoeveelheid dopamine in het midden van de hersenen wordt verminderd en de hoeveelheid dopamine in de hersenschors neemt toe, wat betekent dat er uiteindelijk minder dopamine in totaal vrijkomt. Dit helpt om de positieve symptomen van psychose te verminderen, maar ze hebben minder bijwerkingen dan de oude medicijnen. Bovendien nemen ook de negatieve symptomen af omdat er meer dopamine is in de hersenschors en er ook meer serotonine is. De tweede generatie antipsychotica wordt tegenwoordig vaker gegeven dan eerste generatie antipsychotica [28]. Naast antipsychotica wordt ook medicatie zoals stemmingsstabilisatoren, antidepressiva of benzodiazepine gegeven [28]. Deze medicatie zorgt niet direct voor een vermindering van de psychotische klachten maar is vooral van belang voor de klachten die ook gepaard kunnen gaan met een psychose zoals een depressie, bipolaire depressie of angst. Stemmingsstabilisatoren worden soms gebruikt om stemmingswisselingen te stabiliseren die gepaard kunnen gaan met psychotische stoornissen, zoals een bipolaire stoornis. Antidepressiva wordt voorgeschreven als de psychose samengaat met een depressie. Benzodiazepines worden soms kortdurend voorgeschreven om symptomen van angst of opwinding te verminderen die gepaard kunnen gaan met een psychose. Ze worden echter niet aanbevolen voor langdurig gebruik vanwege het risico op verslaving en bijwerkingen.

De behandeling van een psychose bestaat niet alleen maar uit medicatie, maar er zijn ook andere benaderingen, zoals psychotherapie, sociale ondersteuning en veranderingen in levensstijl. Deze behandelingen kunnen ook essentieel zijn voor het herstel en het beheer van de aandoening [28].

Samenvatting psychose

Een psychose is wanneer iemand de werkelijkheid niet goed kan begrijpen. Dit kan inhouden dat iemand dingen ziet, hoort, voelt of ruikt die er niet zijn, of iemand gelooft in dingen die niet echt zijn. Mensen met een psychotische stoornis, zoals schizofrenie, ervaren vaak herhaalde periodes van psychose. Symptomen van een psychose kunnen worden onderverdeeld in positieve symptomen, zoals hallucinaties en wanen, en negatieve symptomen, zoals weinig praten of motivatieproblemen.

Oorzaken van een psychose kunnen erfelijkheid, stressvolle gebeurtenissen, drugsgebruik, neurologische aandoeningen en slaaptekort zijn. Meestal is er sprake van samenspel tussen meerdere risicofactoren en oorzaken om een psychose te krijgen. In de hersenen spelen neurotransmitters zoals dopamine een rol bij het ontstaan van een psychose. Medicatie, zoals antipsychotica, wordt gebruikt om symptomen te behandelen. Tweede generatie antipsychotica hebben minder bijwerkingen dan de eerste generatie en worden vaker voorgeschreven. Andere medicijnen, zoals stemmingsstabilisatoren en antidepressiva, kunnen ook worden gebruikt, afhankelijk van de symptomen. Behandeling omvat vaak niet alleen medicatie, maar kan ook bestaan uit psychotherapie, sociale ondersteuning en veranderingen in levensstijl.

Onderdeel 2.2: Psychose bij tinnitus

Tinnitus en psychose zijn verschillende aandoeningen, maar ze kunnen elkaar wel beïnvloeden of tegelijkertijd voorkomen. Tinnitus en psychose kunnen ontstaan door onderliggende oorzaken en risicofactoren. De risicofactoren voor tinnitus en psychose zijn gevarieerd. Hierdoor zijn er verschillende paden waarop tinnitus en psychose met elkaar verbonden kunnen zijn.

2.2.1 Psychose door tinnitus

Tinnitus kan een verhoogd risico op psychose met zich meebrengen. Mensen met tinnitus hebben een hogere kans op het ontwikkelen van psychoses dan de algemene populatie, wat geleid heeft tot de term "tinnitus-geïnduceerde psychose".

Emotionele belasting

Mensen met tinnitus ervaren vaak aanhoudende angst en stress als gevolg van het constante geluid in hun oren. Deze emotionele belasting kan bijdragen aan het risico op het ontwikkelen van een psychose [29].

Medicijngebruik

Medicijnen voorgeschreven voor tinnitus, zoals bepaalde antidepressiva of slaapmiddelen, kunnen bij sommige individuen psychoses veroorzaken. Dit kan te wijten zijn aan de bijwerkingen van het medicijn die lijken op symptomen van een psychose, zoals hallucinaties of verstoringen in de waarneming en het denken. Sommige patiënten zijn gevoeliger voor deze bijwerkingen dan anderen, waardoor zij een hoger risico lopen op symptomen die op een psychose lijken. Bovendien kunnen deze medicijnen de werking van neurotransmitters in de hersenen veranderen, wat ook psychose-achtige symptomen kan veroorzaken [29].

Psychologische problemen

Tinnitus kan leiden tot verschillende psychologische aandoeningen, zoals depressie en angststoornissen. Het constante geluid van tinnitus kan het algehele psychische welzijn negatief beïnvloeden en complicaties veroorzaken bij reeds bestaande psychiatrische aandoeningen [31]. Depressie en angststoornissen komen vaker voor bij tinnitus patiënten. Een mogelijk risico dat komt kijken bij deze psychologische aandoeningen is het ontwikkelen van een psychose. Hoewel dit erg weinig voorkomt is het wel een van de voornaamste manieren waarop tinnitus-geïnduceerde psychose tot stand komt [32].

Slaaptekort

Een veel voorkomende klacht die tinnitus veroorzaakt is slaaptekort. Het constante geluid in de oren voorkomt dat tinnitus patiënten in slaap kunnen vallen en/of blijven. Chronische slapeloosheid kan leiden tot verandering in neurotransmitters, verandering in hersenactiviteit, verhoogde gevoeligheid voor stress en verstoring van stemming, cognitie en perceptie. Deze verstoringen kunnen de kwetsbaarheid vergroten voor het ontstaan van psychose [31].

Figuur 6: Verdiepende informatie, gemaakt op https://www.canva.com/ door de Wiki-auteurs

2.2.2 Tinnitus door psychose

Naast deze paden kunnen mensen met psychologische stoornissen, zoals schizofrenie en psychose, ook last krijgen van tinnitus. Op deze manier kunnen psychose dus direct of indirect zorgen voor tinnitus. Een ander verband is dat mensen met psychose het idee kunnen hebben dat zij tinnitus hebben. Een groot onderdeel hiervan zijn auditieve hallucinaties, die hieronder besproken worden. Het ontstaan van tinnitus bij een psychose kan op verschillende manieren tot stand komen.

Comorbiditeit

Individuen die lijden aan psychose hebben vaak ook andere psychologische aandoeningen. Dit noem je comorbiditeiten. Er wordt geschat dat 60-70 procent van de mensen die een psychose heeft ook minstens één comorbide stoornis heeft, waarvan de meest voorkomende angststoornissen en depressies zijn. Dit kan een risico vormen voor de ontwikkeling van tinnitus [31].

Figuur 7: Verdiepende informatie, gemaakt op https://www.canva.com/ door de Wiki-autereus

Medicijngebruik

Sommige medicijnen die worden gebruikt bij de behandeling van psychologische stoornissen, waaronder bepaalde antidepressiva, antipsychotica en benzodiazepines, kunnen als bijwerking tinnitus veroorzaken of verergeren [30]. Dit kan gebeuren op verschillende manieren:

Directe schade aan de cellen in het binnenoor: sommige medicijnen kunnen directe schade veroorzaken aan de cellen in het binnenoor die verantwoordelijk zijn voor het horen. Beschadiging van deze cellen kan leiden tot de ontwikkeling van tinnitus [30].
Veranderingen in chemische balans: medicijnen kunnen de balans van chemische stoffen in het auditieve deel van de hersenen veranderen. Dit is het deel van de hersenen waar geluiden worden verwerkt. Dit beïnvloedt de manier waarop geluiden worden verwerkt en kan via die weg tinnitus veroorzaken of verergeren [30].
Invloed op bloedcirculatie: Sommige medicijnen kunnen de bloedcirculatie in het binnenoor beïnvloeden wat kan resulteren in tinnitus [30].
Andere bijwerkingen: Bepaalde medicijnen kunnen bijwerkingen hebben zoals duizeligheid, hoofdpijn of oorsuizen die tinnitus kunnen veroorzaken of verergeren. Belangrijk is op te merken dat niet iedereen die medicatie gebruikt, last zal krijgen van tinnitus. Voor sommige mensen kan deze medicatie juist helpen bij het beheersen van tinnitus [30]

Auditieve hallucinaties (AH)

Auditieve hallucinaties (AH) hebben te maken met het horen van geluiden of stemmen die er eigenlijk niet zijn [33]. Onder andere mensen met bipolaire stoornis, schizofrenie en psychose kunnen AH ervaren. Daarnaast kunnen drugs ook AH veroorzaken. Het hebben van AH is dus eigenlijk het horen van geluiden terwijl er geen echte bron van het geluid aanwezig is, evenals bij tinnitus. De geluiden die gehoord worden bij AH kunnen ook erg overeenkomen met tinnitusgeluiden. Om deze redenen kunnen tinnitusgeluiden verward worden met auditieve hallucinaties. Mensen de een psychose ervaren kunnen daardoor onterecht gediagnostiseerd worden met tinnitus of zichzelf tinnitus toewijzen, terwijl zij eigenlijk AH ervaren. Het is daarom van belang om dit goed te onderscheiden.

Op deze WIKI-pagina richten wij ons op AH die voorkomen tijdens een psychose, wat voor kan komen bij de psychologische aandoening schizofrenie.

Kenmerken van AH zijn: geen zelfherkenning, weinig controle, de ervaren kwaliteit en bijdrage van emotie [33]:

Geen zelfherkenning: dit kenmerk gaat over het feit dat een patiënt met AH de ervaring waarneemt als iets externs (van buitenaf) en niet als een mentaal proces. AH resulteren uiteindelijk uit mentale processen maar worden zo niet ervaren.
Weinig controle: dit kenmerk is het verminderde gevoel van controle over het begin, de inhoud en de frequentie van AH.
Ervaren kwaliteit: de kwaliteit van waarneming houdt in dat AH kunnen worden beschreven in termen van de parameters luidheid, toonhoogte en helderheid.
Bijdrage van emoties: dit houdt in dat emoties geassocieerd worden met de inhoud, frequentie en overtuigingen over AH. Emotionele reacties op AH zijn vaak geassocieerd met overtuigingen en beoordeling over de inhoud van de stemmen. In de meeste gevallen zijn dit negatieve reacties, zo worden er vaak gevoelens van angst en depressie gerapporteerd door mensen met schizofrenie [33].

Vanuit de neuropsychologie is er bij AH sprake van activiteit in de delen van de hersenen die verantwoordelijk zijn voor het verwerken van zintuiglijke informatie, met name geluid, zelfs wanneer er geen externe geluiden zijn om te verwerken [34]. Verschillende onderzoeken tonen aan dat AH gekoppeld zijn aan afwijkingen in functie en structuur van hersengebieden die betrokken zijn bij taalverwerking, aandacht, geheugen en emotie [35]. In het derde onderdeel van de WIKI-pagina wordt dieper ingegaan op de betrokken hersendelen bij AH.

Samenvatting tinnitus en psychose

Tinnitus en psychose, hoewel het verschillende aandoeningen zijn, kunnen elkaar beïnvloeden. Mensen met tinnitus hebben meer kans op psychose, mogelijk door aanhoudende angst en stress veroorzaakt door het constante geluid. Medicijnen bij tinnitus, zoals antidepressiva, kunnen bij sommige mensen psychose-achtige symptomen veroorzaken door directe schade aan de gehoorcellen, veranderingen in neurotransmitters of verstoring van bloedcirculatie in het binnenoor. Tinnitus kan ook ontstaan bij mensen met psychische stoornissen, waarbij medicijnen zoals antidepressiva, antipsychotica en benzodiazepines tinnitus kunnen veroorzaken of verergeren. Auditieve hallucinaties kunnen tevens het idee van tinnitus wekken. Auditieve hallucinaties waarbij stemmen of geluiden worden gehoord zonder externe bron, zijn gerelateerd aan psychose, en komen vooral voor bij schizofrenie. Deze ervaringen worden gekenmerkt door een gebrek aan zelfherkenning, weinig controle, emoties en actieve hersenactiviteit, vooral in gebieden die betrokken zijn bij zintuiglijke informatie en taalverwerking. Concluderend, kunnen de veranderingen in neurotransmitters en hersenactiviteit door medicatie, slaaptekort, depressie en angst leiden tot zowel tinnitus als psychose. Daarbij kunnen auditieve hallucinaties, die verbonden zijn aan psychose, het idee wekken van tinnitus.

Onderdeel 3: Verdieping in tinnitus en auditieve hallucinaties, nieuwe ontwikkelingen en implicaties voor de praktijk

In dit onderdeel wordt eerst dieper ingegaan op verschillen en overeenkomsten tussen subjectieve tinnitus (ST) en auditieve hallucinaties (AH). Daarna wordt er gekeken naar de neuropsychologie van psychose, auditieve hallucinaties en subjectieve tinnitus en de verschillen op dit gebied. Vervolgens worden nieuwe ontwikkelingen op het gebied van onderzoek in de neuropsychologie behandeld. Hierna volgt een blik op de praktijk en de implicaties hiervoor. Het onderdeel wordt afgesloten met kwaliteit van leven bij tinnitus en auditieve hallucinaties.

3.1 Verschillen en overeenkomsten tussen auditieve hallucinaties en tinnitus.

Auditieve hallucinaties (AH) hebben te maken het horen van geluiden of stemmen die er eigenlijk niet zijn [34]. Subjectieve tinnitus (ST) kan worden beschreven als het horen van geluid alleen door de persoon zelf en niet door anderen, dit geluid wordt gehoord zonder een externe geluidsbron. ST wordt vaak verklaard door veranderingen in plasticiteit en de manier waarop de hersenen signalen verwerken en doorgeven in bepaalde delen van de hersenen (neurale circuits). Plasticiteit gaat over het vermogen van de hersenen om zich aan te passen en te veranderen in reactie op verschillende omstandigheden, zoals gehoorverlies of schade. Voor AH geldt eigenlijk hetzelfde op dit gebied. Ondanks dat de definities van AH en ST grotendeels overeenkomen, verschillen de oorzaken en de manier waarop ze zich ontwikkelen van elkaar. Daarnaast is er een verschil in inhoud tussen AH en ST [34].

De oorzaken van AH en ST zijn verschillend.

ST kan worden veroorzaakt door schade aan het binnenoor, wat leidt tot veranderingen in de gehoorzenuw [36]. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij blootstelling aan hard geluid. Meer dan 80 procent van tinnituspatiënten ervaart hiernaast gehoorverlies. Het horen van geluid komt voort uit veranderingen in hersenactiviteit in de auditieve cortex, die kunnen het gevolg zijn van schade aan het gehoororgaan of andere onderliggende ziekteprocessen. Belangrijk is om hierbij te noemen dat dit nog een hypothetische theorie is, meer onderzoek is nodig om tot een definitieve conclusie te komen [36].

Van AH als symptoom van psychose is bekend dat genen, omgevingsfactoren en interactie tussen de twee een rol spelen bij de ontwikkeling hiervan [37]. Volgens het ontwikkelde model reguleren genen de ontwikkeling van de hersenen van een embryo. Een omgevingsfactor, zoals bijvoorbeeld zuurstoftekort bij de geboorte, kan deze ontwikkeling beïnvloeden. De afwijkingen en verbindingen tussen hersengebieden kunnen zich verder ontwikkelen in de eerste 20 tot 30 levensjaren, onder invloed van stress en hormonen. Het horen van geluid komt dus uiteindelijk door afwijkingen in de hersenstructuur en bepaalde verbindingen tussen de hersengebieden [37].

Verschil in inhoud van AH en ST.

Patiënten met ST beschrijven het als een piep, een ruis of een fluittoon [38]. Anderen hebben last van een rinkelend en/of krekelachtig geluid. Het geluid van tinnitus is betekenisloos en wordt vaak omschreven als een constante toon. Dit verschilt van AH, waarbij patiënten naast complexe geluiden vooral menselijke stemmen kunnen horen. Deze stemmen maken bijvoorbeeld ruzie of schelden de patiënt uit. Daarnaast kunnen de stemmen lijken op stemmen van bekenden voor patiënt [38].

Het kenmerk zelfherkenning in AH en ST

Het grootste onderscheid tussen AH en ST is op het gebied van zelfherkenning. Dit betekent dat wanneer iemand stemmen hoort, die persoon denkt dat die stemmen van buitenaf komen, in plaats van binnenuit [33]. Maar eigenlijk komen die stemmen voort uit hun eigen gedachten. Bij ST is er geen sprake van de ervaring dat de geluiden van buitenaf komen en daarom is er geen verstoring in zelfherkenning zoals bij auditieve hallucinaties (AH). In het geval van ST worden de interne geluiden, zoals suizen, fluiten of piepen, meestal direct gezien als afkomstig van binnen het eigen lichaam. De persoon met ST herkent over het algemeen dat de geluiden niet van buitenaf komen, maar van binnenuit [33].

Overeenkomsten in hersengebieden tussen ST en AH.

Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat AH verbonden zijn met afwijkingen in structuur en functie van specifieke hersengebieden die betrokken zijn bij verschillende mentale processen [35,39]. De hersengebieden die zowel bij AH en ST betrokken zijn, komen grotendeels overeen. Verderop op deze WIKI-pagina wordt dieper ingegaan op deze overeenkomsten. Ook wordt er gekeken naar wat nou echt het verschil is op dit gebied tussen ST en AH (psychose).

Het maken van onderscheid tussen ST en AH is belangrijk voor het vinden van de juiste behandeling [38]. AH kan een symptoom zijn van een psychose en wijzen op schizofrenie, dit onderscheid is belangrijk voor de behandeling hiervan. Daarnaast is AH een belangrijke factor in het aangeven van de klinische ziekte status. Het verdwijnen van AH bij een psychose (schizofrenie) kan op een effectieve behandeling wijzen. Onderstaande flowchart kan duidelijkheid scheppen over het verschil tussen AH en ST*.

*Het is belangrijk om te onthouden dat deze flowchart slechts een richtlijn is en geen definitieve diagnose biedt. Als u twijfelt of u last heeft van tinnitus of auditieve hallucinaties, raadpleeg dan altijd een medisch professional voor een nauwkeurige evaluatie en passend advies.

Figuur 8: Flowchart tinnitus of psychose, gemaakt op https://www.canva.com/ door de Wiki-auteurs. Er is gebruikt gemaakt van bronnen [2],[5],[23],[29],[35],[38],[39],[44].

3.2 De neuropsychologie achter tinnitus en auditieve hallucinaties (psychose)

Vanuit de neuropsychologie is er bij auditieve hallucinaties (AH) sprake van activiteit in de delen van de hersenen die verantwoordelijk zijn voor het verwerken van zintuiglijke informatie, met name geluid, zelfs wanneer er geen externe geluiden zijn om te verwerken. Dit kan worden verklaard door verschillende mechanismen en patronen van hersenactiviteit [34].

Verlies van remming bij sensorische paden: Normaal gesproken wordt sensorische informatie gecontroleerd door remmende systemen in de hersenen [40]. Sensorische informatie verwijst naar alle informatie die het zenuwstelsel ontvangt vanuit de zintuigen, zoals zien, horen, aanraken, proeven en ruiken. Bij een verlies van remming, neemt deze controle af. Hierdoor kan buitengewone activiteit in de sensorische netwerken ontstaan, wat ervoor zorgt dat geluiden worden waargenomen zonder dat er een externe prikkel is. Een aantal hersengebieden spelen hierbij een grote rol:

Frontale kwabben: De frontale kwabben bevinden zich aan de voorkant van je hoofd. De frontale kwabben zoals de prefrontale cortex spelen hier een grote rol bij [40]. Deze regio's zijn betrokken bij het reguleren van gedrag, emoties en cognitieve functies. Tijdens een psychose kunnen frontale kwabben worden aangetast, wat leidt tot een verminderd vermogen om prikkels te filteren en te verwerken, wat disinhibitie kan veroorzaken [41].
Auditieve cortex: De auditieve cortex bevindt zich in de temporale kwab, dit ligt aan de zijkant van de hersenen, vlak boven de oren. Dit gebied is verantwoordelijk voor het verwerken van auditieve informatie, zoals geluiden. Tijdens een psychose kan de auditieve cortex abnormale activiteit vertonen, wat zorgt voor het waarnemen van geluiden die er niet echt zijn, oftewel AH [33].
Limbisch systeem: Dit systeem ligt diep in het midden van de hersenen en bestaat uit structuren zoals de amygdala en de hippocampus. Deze structuren zijn betrokken bij emoties en geheugen [42]. Een verlies van remming kan leiden tot overmatige activiteit in het limbisch systeem. Deze overmatige activiteit versterkt de intensiteit van emoties en draagt bij aan de ervaring van AH.
Thalamus: De thalamus is een belangrijke schakel in de hersenen en speelt een rol bij het filteren en doorgeven van sensorische informatie. Een verlies van remming kan leiden tot verstoringen in de functie van de thalamus, waardoor ongefilterde sensorische informatie de auditieve cortex bereikt en AH kan veroorzaken [43].

Het zelf maken van sensorische signalen: Soms kunnen de hersenen zelf geluiden of sensaties maken, zelfs als er niets van buitenaf is dat het veroorzaakt. Dit kan gebeuren als gevolg van abnormale patronen van neuronale activiteit in de auditieve cortex en gerelateerde hersengebieden. Veel onderzoeken hebben aangetoond dat er bij AH spontane hersenactiviteit in het bovenste, achterste gedeelte van de linker temporale kwab plaatsvindt [35,39]. Dit gedeelte is een onderdeel van de auditieve cortex en ligt aan de zijkant van de hersenen, vlak boven de oren. Het zelf creëren van geluidssignalen door de hersenen, kan worden geassocieerd met het horen van geluiden die er niet echt zijn.

Veranderingen in flexibiliteit en verbindingen van de hersenen: Flexibiliteit van de hersenen gaat over het vermogen van de hersenen om te veranderen en zich aan te passen onder verschillende omstandigheden. Flexibiliteit kan een rol spelen bij het ontwikkelen van AH. Bij een psychose gaat het mis in het verwerken van activiteit tussen verschillende delen van de hersenen. Daarnaast is ontdekt dat er minder verbinding is tussen de linker temporale kwab (auditieve cortex) en Broca’s gebied (linker voorkant van de hersenen) [35]. Dit betekent dat het deel van de hersenen dat helpt bij het maken van taal en het deel dat helpt bij het begrijpen van taal minder goed samenwerken. Hierdoor kan er iets misgaan in hoe iemand praat en kan begrijpen wat anderen zeggen. Uit onderzoek blijkt dat het deel van de hersenen dat helpt bij het maken van taal, meer actief was aan de rechterkant. Dit kwam overeen met het type hallucinaties dat mensen hadden tijdens het onderzoek. Dit waren meestal hallucinaties van het gehoor.

Bij ST zijn de meest voorkomende betrokken hersengebieden vaak gerelateerd aan de auditieve cortex en andere hersendelen die verantwoordelijk zijn voor het verwerken van geluiden [36]. Gebieden zoals de auditieve cortex in de temporale kwabben en de thalamus vallen hieronder. De functies van deze hersengebieden worden hierboven uitgelegd. Een kleinere rol is weggelegd voor de pariëtale kwab, sensomotorische en limbische cortex.

De pariëtale kwab is een gebied van de hersenen dat zich bovenaan en aan de achterkant van het hoofd bevindt. De pariëtale kwab is betrokken bij verschillende functies, waaronder ruimtelijke waarneming, aandacht en integratie van sensorische informatie. Bij ST helpt de pariëtale kwab met het begrijpen van het tinnitus geluid en het samenbrengen van verschillende sensorische informatie om te begrijpen hoe het geluid past in de rest van wat je hoort.
Sensomotorische cortex: De sensomotorische cortex ligt in de pariëtale kwab. De sensomotorische cortex helpt bij het verwerken van wat je voelt en het aansturen van bewegingen in je lichaam. Hoewel het niet direct verbonden is met tinnitus, kunnen problemen in deze cortex van invloed zijn op hoe het geluid van tinnitus ervaren wordt, en hoe erop gereageerd wordt.

Limbische cortex: Dit systeem ligt diep in het midden van de hersenen en bestaat uit structuren zoals de amygdala en de hippocampus. De limbische cortex speelt een cruciale rol bij emoties, motivatie, geheugen en de regulatie van het onbewuste zenuwstelsel. Bij ST kan de limbische cortex betrokken zijn bij het verwerken van de emotionele reacties op het tinnitus geluid, zoals angst, stress en depressie, en kan het bijdragen aan de perceptie van de ST als een storende of bedreigende stimulus [36].

Figuur 9: Hersendelen, gemaakt op https://www.canva.com/ door de Wiki-auteurs

Zoals hierboven beschreven, is er nogal een overlap tussen de verschillende hersengebieden die een rol spelen bij zowel psychose (AH) als ST. Verschillende hypothesen zijn voorgesteld om te verklaren hoe deze twee aandoeningen op neurologisch niveau met elkaar verbonden zijn.

De eerste hypothese suggereert dat een disbalans in neurotransmitters zoals dopamine, serotonine en glutamaat zowel bijdragen aan de ontwikkeling van tinnitus als psychose, waardoor veranderingen in neurale activiteit in de hersenen ontstaan die de perceptie van ST en de ontwikkeling van psychose beïnvloeden [44].
De tweede hypothese wijst op mogelijke neuro-anatomische veranderingen in de hersenen van mensen met ST die vergelijkbaar zijn met de veranderingen geassocieerd met psychose. Dit suggereert dat overlappende neurologische veranderingen een rol kunnen spelen bij de relatie tussen ST en psychose [29]. Één van de hersengebieden die betrokken lijkt te zijn bij zowel ST als psychose is de auditieve cortex [44]. Bij ST ervaren individuen abnormale activiteit in de auditieve cortex, wat resulteert in het waarnemen van fantoomgeluiden [45]. In de context van psychose kunnen vergelijkbare patronen van activiteit in de auditieve cortex worden waargenomen, vooral bij AH [44].

Ondanks dat de hersendelen deels overlappen is er wel een verschil in de diversiteit en betrokkenheid van de hersendelen bij tinnitus en auditieve hallucinaties (psychose). Het grootste verschil in betrokken hersendelen tussen ST en AH ligt in de complexiteit en diversiteit van de betrokken hersengebieden. Bij tinnitus ligt de focus op auditieve verwerking en bij psychose is er sprake van een groter scala aan cognitieve, emotionele en perceptuele gebieden.

3.3 Nieuwe ontwikkelingen in het onderzoek naar auditieve hallucinaties (psychose)

Er zijn nieuwe ontwikkelingen in het onderzoek naar auditieve hallucinaties. Het opwekken van hallucinaties in een gecontroleerde experimentele omgeving bij mensen die normaal gesproken geen hallucinaties ervaren, is een opkomende onderzoeksrichting die tot doel heeft om hallucinaties beter te begrijpen [46]. Het meeste onderzoek naar auditieve hallucinaties is gedaan met mensen die schizofrenie hebben en psychoses ervaren. Dit kan een probleem zijn omdat deze mensen vaak ook andere gezondheidsproblemen hebben die het onderzoek kunnen beïnvloeden. Onderzoekers hebben daarom een robotprocedure ontwikkeld die in staat is om zelf hallucinaties op te wekken bij mensen. Dit kan helpen bij het begrijpen van hoe hallucinaties ontstaan en hoe we ze kunnen behandelen [46].

Over de oorzaken van AH is veel onbekend, er zijn vooral twee theorieën die beide hun eigen verklaring bieden [46]. De eerste theorie gaat erover dat AH worden veroorzaakt door een gebrek aan zelfcontrole. Dat gaat over het niet kunnen onderscheiden van dingen die met iemand zelf te maken hebben van dingen die met anderen te maken hebben. Deze theorie wordt door neuropsychologisch bewijs bevestigd. Zo kan een verlies van remming in de frontale kwab, thalamus, auditieve cortex en het limbische systeem leiden tot AH [33,40,41,42,43]. De tweede theorie gaat erover dat AH ontstaat door overtuigingen van de persoon zelf. Dit betekent dat mensen die hallucineren, hun waarnemingen baseren op wat ze al geloven. Dus hun overtuigingen beïnvloeden hoe ze dingen zien of ervaren tijdens een hallucinatie. Dit suggereert dat wat je gelooft invloed kan hebben op hoe je de wereld om je heen waarneemt, zelfs tijdens hallucinaties [46].

Onderzoekers hebben gebruik gemaakt van een nagebootste hallucinatie, door middel van robotica. Eerst hebben de onderzoekers getest of de robotprocedure werkelijk leidt tot AH-achtige verschijnselen, dit bleek zo te zijn [46]. Daarnaast vonden de onderzoekers ondersteuning voor beide theorieën in hun onderzoek. Volgens dit onderzoek kunnen AH dus ontstaan door een tekort aan zelfcontrole en eerdere overtuigingen. Deze onderzoeksmethode biedt een veelbelovende toekomst voor onderzoek naar AH [46].

In de toekomst zouden onderzoekers ook andere aspecten van AH moeten onderzoeken, bijvoorbeeld door persoonlijke vooroordelen te introduceren via aangepaste digitale personages, ook wel avatars genoemd [46]. Dit zou ons helpen een breder begrip te krijgen van hoe AH plaatsvindt en hoe het kan worden beïnvloed door individuele ervaringen en overtuigingen. In het algemeen kan een beter begrip van hoe AH werkt, samen met behandelingen die zijn afgestemd op individuele behoeften, helpen bij het vinden van betere manieren om mensen te helpen die AH ervaren.

Samenvatting verdieping in verschillen en overeenkomsten, neuropsychologie van tinnitus en psychose en nieuwe ontwikkelingen in het onderzoek naar auditieve hallucinatiesTinnitus en auditieve hallucinaties ervaren in een psychose, kunnen verschillen qua oorzaak, inhoud en zelfherkenning. Tinnitus kan worden veroorzaakt door blootstelling aan hard geluid waar auditieve hallucinaties (psychose) kunnen ontstaan door genen en omgevingsfactoren. Tinnitusgeluid is een constante, betekenisloze toon. Auditieve hallucinaties kunnen bestaan uit complexe geluiden en betekenisvolle stemmen. Daarnaast is er bij tinnitus sprake van zelfherkenning en bij auditieve hallucinaties niet. Dit houdt in dat mensen met auditieve hallucinaties, denken dat er bijvoorbeeld echte stemmen van buitenaf in hun omgeving tegen ze praten. Onderscheid maken tussen de twee fenomenen is belangrijk voor de behandeling.Een verlies van remming bij sensorische paden, het zelf maken van sensorische signalen en veranderingen in flexibiliteit en verbindingen van de hersenen kunnen allemaal leiden tot auditieve hallucinaties. Bij tinnitus en auditieve hallucinaties zijn er veel overlappende hersengebieden. Een mogelijke verklaring hiervoor is een disbalans in neurotransmitters. Een andere mogelijke verklaring is dat de veranderingen in de hersengebieden en verbindingen grotendeels overeenkomen bij tinnitus en auditieve hallucinaties. Het grootste neuropsychologische verschil tussen tinnitus en auditieve hallucinaties ervaren in een psychose is dat er bij tinnitus een meer gerichte focus ligt op auditieve verwerking, en bij psychose spelen diverse cognitieve, emotionele en perceptuele gebieden een rol.Een nieuwe veelbelovende onderzoeksmethode waarbij AH worden opgewekt met een robotprocedure laat zien dat AH ontstaan door een gebrek aan zelfcontrole en eerdere overtuigingen. Deze onderzoeksmethode opent de deur naar een boeiende toekomst van onderzoek en behandeling op het gebied van hallucinaties en gerelateerde aandoeningen.

3.4 In de praktijk

3.4.1 Zorgmedewerkers

In een recent grootschalig onderzoek werd aangetoond dat 16 procent van de mensen met gehoorverlies auditieve hallucinaties heeft ervaren, waaronder het horen van stemmen. Dit percentage steeg verder naar 24 procent bij mensen met ernstig gehoorverlies [47]. Deze auditieve hallucinaties komen typisch voor bij gehoorverlies (waaronder ook tinnitus) zonder dat er sprake is van wanen of gedachtestoornissen. Patiënten behouden goed inzicht in hun hallucinaties, die verschillen in verschijning van de meeste hallucinaties bij patiënten met een psychotische stoornis (zoals schizofrenie) [48].

Anders dan bij hallucinaties tijdens een psychose, denken wetenschappers dat de reden voor hallucinaties bij gehoorverlies komt doordat de hersenen proberen te reageren op het gebrek aan geluidssignalen wanneer iemand minder geluid hoort via de zintuigen. De hersenen worden gevoeliger voor het oppikken van signalen. Hierdoor verandert de manier waarop je hersenen normaal gesproken geluiden verwerken. Dit aanpassingsmechanisme zorgt ervoor dat er dingen gehoord worden die er eigenlijk niet zijn. Dit betekent dat de behandeling van auditieve hallucinaties bij gehoorverlies mogelijk andere behandeling vereist dan bij psychiatrische of neurologische stoornissen.

Het komt vaak voor dat auditieve hallucinaties bij gehoorverlies worden verward met psychotische hallucinaties vanwege vergelijkbare geluiden. Dit kan leiden tot een gebrek aan juiste informatie voor patiënten, wat hun kwaliteit van leven negatief kan beïnvloeden (zie hieronder) [48].

Aangezien artsen uit verschillende specialismen, zoals psychiaters, audiologen en huisartsen, patiënten met auditieve hallucinaties kunnen tegenkomen, kan het ontbreken van duidelijke richtlijnen en informatie de juiste zorg voor de patiënt vertragen. Bovendien lijken artsen patiënten die dergelijke hallucinaties ervaren minder vaak tegen te komen dan de prevalentiecijfers suggereren. Dit wijst op de mogelijkheid dat veel patiënten met deze symptomen over het hoofd zijn gezien in de klinische omgeving. Hoogstwaarschijnlijk worden auditieve hallucinaties onder gerapporteerd of verward met tinnitus, wat kan samenhangen met het feit dat hallucinaties geen standaard onderdeel zijn van het anamnese/intakegesprek. Bovendien hebben niet alle artsen volledig vertrouwen in hun kennis als het gaat om de beoordeling en behandeling van deze hallucinaties bij tinnitus en zouden zij graag meer informatie hierover ontvangen [48].

3.4.2 Kwaliteit van leven

De complexiteit van tinnitus en auditieve hallucinaties maakt dat deze individuen met uitdagingen worden geconfronteerd [49]. Deze aandoeningen hebben niet alleen invloed op de fysieke gezondheid, maar ook op de emotionele, sociale en psychologische delen van het leven van deze patiënten. De ernst en inhoud van de geluiden en de manier waarop patiënten met de aandoening omgaan, bepalen hoe de kwaliteit van leven wordt beïnvloed. De kwaliteit van leven bij tinnitus en auditieve hallucinaties wordt beïnvloed door veel verschillende factoren. Bij tinnitus zorgt de constant auditieve verstoring voor emotionele stress, angst en depressie. Er ontstaan ook vaak slaapproblemen die het vermogen om te rusten en herstellen lastiger maakt. Hierdoor worden alledaagse activiteit zoals werk, sociale interactie en vrijetijdsbestedingen beïnvloed. Dit heeft allemaal directe invloed op de kwaliteit van leven van deze individuen. Gemiddeld ervaart 15 procent van de tinnitus patiënten de aandoening als dusdanig belemmerend dat de kwaliteit van leven wordt verminderd [49]. Ook bij auditieve hallucinaties wordt de kwaliteit van leven sterk beïnvloed door de fysieke, emotionele en psychologische gevolgen van de stoornis [50]. Het horen van dingen die er niet zijn kan leiden tot intense angst, verwarring en wanhoop. Auditieve hallucinaties kunnen ervoor zorgen dat patiënten het gevoel van realiteit en controle verliezen. Dit kan leiden tot isolement en belemmeringen in het dagelijks functioneren. Het stigma rondom psychiatrische aandoeningen kan ervoor zorgen dat mensen zich niet comfortabel voelen om hulp te zoeken, waardoor dit wordt versterkt. Gemiddeld vind 50 procent van de mensen met auditieve hallucinaties dat hun kwaliteit van leven hierdoor wordt verminderd [50].Om kwaliteit van leven te verbeteren is het belangrijk om bewustwording te creëren over tinnitus en auditieve hallucinaties en de uitdagingen die daarbij komen kijken. Het verbeteren van onderzoek, onderwijs, behandelingen en sociale en emotionele steun kan mogelijk bijdragen aan een toename van kwaliteit van leven bij deze patiënten. Deze WIKI-pagina biedt een platform waarop artsen, patiënten en naasten geïnformeerd kunnen worden over tinnitus en auditieve hallucinaties. Mogelijk wordt er zo meer bewustwording gecreëerd rondom deze twee aandoeningen en wordt er een bijdrage geleverd aan de kwaliteit van leven van deze patiënten.

Eindconclusie

Concluderend, tinnitus en psychose kunnen elkaar beïnvloeden door veranderingen in neurotransmitters en hersenactiviteit, veroorzaakt door factoren zoals medicatie, slaaptekort, depressie en angst. Auditieve hallucinaties, die verband houden met psychose, kunnen het idee van tinnitus opwekken. Hoewel beide aandoeningen verschillen qua oorzaak, inhoud en zelfherkenning, delen ze overlappende hersengebieden. Het onderscheid tussen tinnitus en auditieve hallucinaties is belangrijk voor effectieve behandelingen. Nieuw onderzoek biedt hoopvolle perspectieven voor toekomstig begrip en behandeling van deze fenomenen. De verwarring tussen tinnitus en auditieve hallucinaties is namelijk nog vaak voorkomend en kan leiden tot een gebrek aan juiste zorg en onderregistratie in de praktijk, wat vraagt om meer bewustzijn en richtlijnen voor artsen. De complexiteit van tinnitus en auditieve hallucinaties beïnvloedt diverse aspecten van het leven van patiënten, zoals fysieke, emotionele en sociale welzijn. Het vergroten van bewustzijn en verbeteren van behandelingen kan hun kwaliteit van leven helpen verbeteren. Deze WIKI-pagina biedt een platform voor informatie en bewustwording, wat mogelijk kan bijdragen aan een betere levenskwaliteit voor patiënten.

Referentielijst

[1] Baguley D, McFerran D, Hall DA. Tinnitus. Lancet [Internet]. 1 november 2013;382(9904):1600–7. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/s0140-6736(13)60142-7

[2] What Is Tinnitus? — Causes and Treatment [Internet]. NIDCD. 2023. Beschikbaar op: https://www.nidcd.nih.gov/health/tinnitus#:~:text=Tinnitus%20is%20commonly%20described%20as,25%25%20of%20adults%20have%20i

[3] Coelho CS, Santos RCD, Campara KF, Tyler RS. Classification of Tinnitus. Otolaryngologic Clinics Of North America [Internet]. 1 augustus 2020;53(4):515–29. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.otc.2020.03.015

[4] Esmaili A, Renton JC. A review of Tinnitus. RACGP [Internet]. 1 april 2018;47(4):205–8. Beschikbaar op: https://doi.org/10.31128/ajgp-12-17-4420

[5] Vragenlijsten bij diagnose tinnitus - Richtlijn - Richtlijnendatabase [Internet]. Beschikbaar op: https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/tinnitus/vragenlijsten_bij_diagnose_tinnitus.html

[6] Goebel, Hiller. Tinnitus-Fragebogen (TF). Ein Instrument zur Erfassung von Belastung und Schweregrad bei Tinnitus (Manual zum Fragebogen). Göttingen, Duitsland: Hogrefe; 1998.

[7] Newman CW, Jacobson GP, Spitzer J. Development of the Tinnitus Handicap Inventory. Archives Of Otolaryngology--head & Neck Surgery [Internet]. 1 februari 1996;122(2):143–8. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1001/archotol.1996.01890140029007

[8] Eindhoven University of Technology, Koldewijn GJR. Modelstudie aan het perifere auditief systeem [Internet]. 1973. Beschikbaar op: https://pure.tue.nl/ws/portalfiles/portal/46869732/379078-1.pdf

[9] 6.2.2(2). Informatieverwerking in het centrale auditieve systeem - Audiologieboek [Internet]. Audiologieboek. 2023. Beschikbaar op: https://audiologieboek.nl/content/6-2-22-informatieverwerking-in-het-centrale-auditieve-systeem/

[10] Langguth B, Kreuzer P, Kleinjung T, De Ridder D. Tinnitus: causes and clinical management. Lancet Neurology [Internet]. 1 september 2013;12(9):920–30. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/s1474-4422(13)70160-1

[11] De Ridder D, Vanneste S, Weisz N, Londero A, Schlee W, Elgoyhen AB, e.a. An integrative model of auditory phantom perception: Tinnitus as a unified percept of interacting separable subnetworks. Neuroscience & Biobehavioral Reviews/Neuroscience And Biobehavioral Reviews [Internet]. 1 juli 2014;44:16–32. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2013.03.021

[12] Auerbach BD, Rodrigues PV, Salvi R. Central Gain Control in Tinnitus and Hyperacusis. Frontiers in Neurology [Internet]. 24 oktober 2014;5. Beschikbaar op: https://doi.org/10.3389/fneur.2014.00206

[13] Biswas R, Genitsaridi E, Trpchevska N, Lugo A, Schlee W, Cederroth CR, e.a. Low Evidence for Tinnitus Risk Factors: A Systematic Review and Meta-analysis. Journal Of The Association For Research in Otolaryngology [Internet]. 15 november 2022;24(1):81–94. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1007/s10162-022-00874-y

[14] Stegeman I, Velde HM, Robe PA, Stokroos RJ, Smit AL. Tinnitus treatment by vagus nerve stimulation: A systematic review. PloS One [Internet]. 11 maart 2021;16(3):e0247221. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0247221

[15] Mohamad N, Hoare DJ, Hall DA. The consequences of tinnitus and tinnitus severity on cognition: A review of the behavioural evidence. Hearing Research [Internet]. 1 februari 2016;332:199–209. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.heares.2015.10.001

[16] Hackenberg B, Döge J, O’Brien K, Bohnert A, Lackner KJ, Beutel ME, e.a. Tinnitus and Its Relation to Depression, Anxiety, and Stress—A Population-Based Cohort Study. Journal Of Clinical Medicine [Internet]. 1 februari 2023;12(3):1169. Beschikbaar op: https://doi.org/10.3390/jcm12031169

[17] Gu H, Kong W, Yin H, Zheng Y. Prevalence of sleep impairment in patients with tinnitus: a systematic review and single-arm meta-analysis. European Archives Of Oto-rhino-laryngology/European Archives Of Oto-rhino-laryngology And Head & Neck [Internet]. 27 oktober 2021;279(5):2211–21. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1007/s00405-021-07092-x

[18] Phillips JS, McFerran D. Tinnitus Retraining Therapy (TRT) for tinnitus. Cochrane Library [Internet]. 17 maart 2010; Beschikbaar op: https://doi.org/10.1002/14651858.cd007330.pub2

[19] Czornik M, Malekshahi A, Mahmoud W, Wolpert SM, Birbaumer N. Psychophysiological treatment of chronic tinnitus: A review. Clinical Psychology & Psychotherapy/Clinical Psychology And Psychotherapy [Internet]. 13 januari 2022;29(4):1236–53. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1002/cpp.2708

[20] Cash. Psychologie voor dummies. 3de ed. Gouda, Nederland: BBNC Uitgevers; 2018.

[21] American Psychiatric Association, Garenfeld, Clijsen. Alles over psychische Stoornissen. 1ste ed. Meppel, Nederland: Boom; 2016.

[22] Psychose [Internet]. Wij Zijn MIND. 2024. Beschikbaar op: https://wijzijnmind.nl/psychische-klachten/psychipedia/psychose#:~:text=Wat%20is%20een%20psychose%3F,mensen%20niet%20waarnemen%20(hallucinaties).

[23] GGZ standaarden [Internet]. Beschikbaar op: https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/psychose/over-psychotische-stoornissen

[24] Luna L, Raduà J, Fortea L, Sugranyes G, Fortea A, Fusar‐Poli P, e.a. A systematic review and meta-analysis of structural and functional brain alterations in individuals with genetic and clinical high-risk for psychosis and bipolar disorder. Progress in Neuro-psychopharmacology & Biological Psychiatry [Internet]. 1 juli 2022;117:110540. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.pnpbp.2022.110540

[25] Vissink CE, Van Rossum IW, Cannon TD, Fusar‐Poli P, Kahn RS, Bossong MG. Structural Brain Volumes of Individuals at Clinical High Risk for Psychosis: A Meta-analysis. Biological Psychiatry Global Open Science [Internet]. 1 april 2022;2(2):147–52. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.bpsgos.2021.09.002

[26] Arango C. Progressive Brain Changes in Children and Adolescents With First-Episode Psychosis. Archives Of General Psychiatry [Internet]. 1 januari 2012;69(1):16. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1001/archgenpsychiatry.2011.150

[27] Fraguas D, Díaz‐Caneja CM, Pina‐Camacho L, Janssen J, Arango C. Progressive brain changes in children and adolescents with early-onset psychosis: A meta-analysis of longitudinal MRI studies. Schizophrenia Research [Internet]. 1 juni 2016;173(3):132–9. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.schres.2014.12.022

[28] Doyle BB. Stahl’s Essential Psychopharmacology. The Journal Of Clinical Psychiatry/The Journal Of Clinical Psychiatry [Internet]. 27 mei 2015;76(05):e667. Beschikbaar op: https://doi.org/10.4088/jcp.14bk09672

[29] Santos RHA, Sánchez TG, Bento RF, De Lúcia MCS. Auditory hallucinations in tinnitus patients: Emotional relationships and depression. International Archives Of Otorhinolaryngology [Internet]. 1 juli 2012;16(03):322–7. Beschikbaar op: https://doi.org/10.7162/s1809-97772012000300004

[30] Drugs and tinnitus - Tinnitus UK [Internet]. Tinnitus UK. 2024. Beschikbaar op: https://tinnitus.org.uk/understanding-tinnitus/living-with-tinnitus/drugs-and-tinnitus/

[31] Mph ZCM, Nehme R MD. Psychopathology of Tinnitus. Psychiatric Times [Internet]. 16 november 2020; Beschikbaar op: https://www.psychiatrictimes.com/view/psychopathology-tinnitus

[32] Wigman JTW, Van Nierop M, Vollebergh W, Lieb R, Beesdo‐Baum K, Wittchen H, e.a. Evidence That Psychotic Symptoms Are Prevalent in Disorders of Anxiety and Depression, Impacting on Illness Onset, Risk, and Severity--Implications for Diagnosis and Ultra-High Risk Research. Schizophrenia Bulletin [Internet]. 18 januari 2012;38(2):247–57. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1093/schbul/sbr196

[33] Waters F, Allen P, Alemán A, Fernyhough C, Woodward TS, Badcock JC, e.a. Auditory Hallucinations in Schizophrenia and Nonschizophrenia Populations: A Review and Integrated Model of Cognitive Mechanisms. Schizophrenia Bulletin [Internet]. 23 maart 2012;38(4):683–93. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1093/schbul/sbs045

[34] Dotan A, Shriki O. Tinnitus-like “hallucinations” elicited by sensory deprivation in an entropy maximization recurrent neural network. PLOS Computational Biology/PLoS Computational Biology [Internet]. 8 december 2021;17(12):e1008664. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1371/journal.pcbi.1008664

[35] Vercammen A, Knegtering H, Boer JAD, Liemburg EJ, Alemán A. Auditory Hallucinations in Schizophrenia Are Associated with Reduced Functional Connectivity of the Temporo-Parietal Area. Biological Psychiatry [Internet]. 1 mei 2010;67(10):912–8. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2009.11.017

[36] Elgoyhen AB, Langguth B, De Ridder D, Vanneste S. Tinnitus: perspectives from human neuroimaging. Nature Reviews Neuroscience [Internet]. 16 september 2015;16(10):632–42. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1038/nrn4003

[37] Tsuang MT. Schizophrenia: genes and environment. Biological Psychiatry [Internet]. 1 februari 2000;47(3):210–20. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/s0006-3223(99)00289-9

[38] Nam EC. Is it necessary to differentiate tinnitus from auditory hallucination in schizophrenic patients? Journal Of Laryngology And Otology/The Journal Of Laryngology & Otology [Internet]. 1 mei 2005;119(5):352–5. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1258/0022215053945796

[39] Hugdahl K, Sommer I. Auditory Verbal Hallucinations in Schizophrenia From a Levels of Explanation Perspective. Schizophrenia Bulletin [Internet]. 24 oktober 2017;44(2):234–41. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1093/schbul/sbx142

[40] O’Donnell P. Adolescent Onset of Cortical Disinhibition in Schizophrenia: Insights From Animal Models. Schizophrenia Bulletin [Internet]. 19 april 2011;37(3):484–92. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1093/schbul/sbr028

[41] Eggermont JJ, Roberts LE. The neuroscience of tinnitus. Trends in Neurosciences [Internet]. 1 november 2004;27(11):676–82. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.tins.2004.08.010

[42] Dugré JR, Bitar N, Dumais A, Potvin S. Limbic Hyperactivity in Response to Emotionally Neutral Stimuli in Schizophrenia: A Neuroimaging Meta-Analysis of the Hypervigilant Mind. The American Journal Of Psychiatry [Internet]. 1 december 2019;176(12):1021–9. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2019.19030247

[43] Ramsay IS, Mueller BA, Ma Y, Shen C, Sponheim SR. Thalamocortical connectivity and its relationship with symptoms and cognition across the psychosis continuum. Psychological Medicine [Internet]. 1 september 2022;53(12):5582–91. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1017/s0033291722002793

[44] Einstein EH, González-Arias M, Kamath AS, Channen L, Mirza T. Auditory Hallucinations or Tinnitus? Primary Care Companion To CNS Disorders/The Primary Care Companion For CNS Disorders [Internet]. 31 augustus 2017;19(04). Beschikbaar op: https://doi.org/10.4088/pcc.17l02108

[45] Hullfish J, Sedley W, Vanneste S. Prediction and perception: Insights for (and from) tinnitus. Neuroscience & Biobehavioral Reviews/Neuroscience And Biobehavioral Reviews [Internet]. 1 juli 2019;102:1–12. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2019.04.008

[46] Orepic P, Bernasconi F, Faggella M, Faivre N, Blanke O. Robotically-induced auditory-verbal hallucinations: combining self-monitoring and strong perceptual priors. Psychological Medicine [Internet]. 2 oktober 2023;54(3):569–81. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1017/s0033291723002222

[47] Linszen MMJ, Van Zanten GA, Teunisse RJ, Brouwer RM, Scheltens P, Sommer I. Auditory hallucinations in adults with hearing impairment: a large prevalence study. Psychological Medicine [Internet]. 20 maart 2018;49(1):132–9. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1017/s0033291718000594

[48] Marschall TM, Van Dijk P, Kluk K, Koops S, Linszen MMJ, Griffiths TD, e.a. Hallucinations in hearing impairment: How informed are clinicians? Schizophrenia Bulletin [Internet]. 24 februari 2023;49(Supplement_1):S33–40. Beschikbaar op: https://doi.org/10.1093/schbul/sbac034[49] Swain SK. Impact of tinnitus on quality of life: a review. International Journal of Medicine [Internet]. 2021 Jun 23;8(7):1006. Available from: https://doi.org/10.18203/2349-3933.ijam20212416[50] Degnan A, Berry K, Humphrey C, Bucci S. The relationship between stigma and subjective quality of life in psychosis: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review [Internet]. 2021 Apr 1;85:102003. Available from: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0272735821000465?casa_token=lUSuoHpXNNUAAAAA:Z8MBNoVBLDHKFFTzYNDFB0UzRV-

Page updated

Report abuse