Sərraf Qasım XX əsrdə Naxçıvan aşıq mühitinin görkəmli nümayəndəsi kimi Azərbaycanın müxtəlif bölgə aşıqları ilə ən sıx yaradıcılıq əlaqələrinə malik olan bir şəxs olmuşdur. Tədqiqatçıların qənaətinə görə Naxçıvanlı aşıq və şairlər arasında Sərraf Qasım qədər başqa şairlər və aşıqlarla deyişmələri və şeirləşmələri olan, dastanlar yaradan ikinci bir şəxs olmamışdır. Sərraf Qasımın yaradıcılıq əlaqələri barədə ərtraflı məlumatlar ilk dəfə tədqiqatçı alim, Naxçıvan Dövlət Universitetinin kafedra müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor Əsgər Qədimovun müəllifliyi ilə çap olunmuş “XVII-XX əsrlər və çağdaş Naxçıvan aşıqları” adlı kitabın ikinci cildində öz əksini tapmışdır.  

Sərraf Qasımın həm gənclik və tələbəlik vaxtlarında, həm də sonrakı illərdə onunla eyni dövrdə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində yaşamış bir çox Azərbaycanlı aşıq və şairlərlə zəngin yaradıcılıq əlaqələri olmuşdur. Sərraf Qasım həmin aşıq və şairlərin bir çoxu ilə yoldaşlıq etmiş və yaxın dost olmuşdur. Sərraf Qasımın sənət yoldaşları olmuş bu aşıqların demək olar ki, hamısı iştirak etdikləri aşıq məclislərində və el tədbirlərində hər zaman Sərraf Qasımın şeirlərini saz üstündə oxumuşlar. Sərraf Qasım bu aşıqların bir çoxu ilə deyişmələr aparmış və onlarla birlikdə müştərək dastanlar yaratmışdır.

Sərraf Qasım 1962-1967-ci illərdə Gəncə şəhərində ali təhsil aldığı üçün onun ən çox aşıq və şair dostları Gəncə mühitində olmuşdur. O cümlədən Gəncə mühitində Aşıq Cuma, Aşıq Mais, Aşıq Cavan Teymur, Aşıq Zeynal, Aşıq Qədir, Aşıq Hümbət, Aşıq Abazər, Aşıq Eldar, Aşıq İsmayıl, Aşıq Cəmşid, Aşıq İman, Aşıq Qaraçıoğlu və başqaları Sərraf Qasımla yaxından dostluq etmiş, el şənliklərində onun şeirlərini saz üstündə oxumuşlar. Sərraf Qasım, Gəncə aşıqları ilə yanaşı, Azərbaycannın digər bölgələrində yaşayan tanınmış aşıqlarla da yaradıcılıq əlaqələri qurmuş, onların bəziləri ilə yaxından dostluq etmişdir. Bu aşıqların sayəsində Sərraf Qasım gənc yaşlarından bir aşıq və el şairi kimi məşhurlaşmış, digər bölgələrin aşıqları da Sərraf Qasımla əlaqələr saxlamışlar.

Azərbaycanın digər bölgələrindən olan aşıqlar, o cümlədən Göyçə aşıqlarından Aşıq Haqverdi Talıboğlu, Aşıq Cahad, Aşıq Hacı, Zərraf Kərəm, Dərələyəz aşıqlarından Aşıq Əli Terli, Aşıq Mirzalı, Gədəbəy aşıqlarından Aşıq İsrafil, Tərtər aşıqlarından aşıq və şair Məzahir Daşqın, Bərdə aşıqlarından Bəhram Rüstəmov (Balabançı Bəhram), Kəlbəcər aşıqlarından Aşıq Şəmkir, Aşıq Allahverdi Qəmkeş, Aşıq Ədalət, Aşıq Qardaşxan, Tovuz aşıqlarından Aşıq Mikayıl Əzaflı, Aşıq İmran, Aşıq Əkbər, Aşıq Mahmud, Şamxor aşıqlarından Aşıq Xanbuta, Aşıq Yuzasif, Qazax aşıqlarından Aşıq Ədalət Nəsibov, Aşıq Cəlal Qəhrəmanov, Aşıq Kərəm İncəli, Aşıq Hacı, Borçalı aşıqlarından Aşıq Hüseyn Saraçlı, Aşıq Kamandar, Aşıq Xındı Məmməd, Aşıq Sədi, Aşıq Əhməd Sadaxlı, Şirvan aşıqlarından Aşıq Şakir, Aşıq Məmmədağa, Aşıq Bəylər və adlarını bilmədiyimiz daha neçə-neçə belə aşıqlar Qasımın sənət dostları olmuşlar.

Həm Sərraf Qasımın, həm də adları çəkilən bu aşıqların yaradıcılığını araşdırdıqda, onlarla Sərraf Qasım arasında hansı formada yaradıcılıq əlaqələrinin mövcud olduğunu görmək mümkündür.

Sərraf Qasımın bütün bu yaradıcılıq əlaqələri, çağdaş Naxçıvan aşıq mühitinin inkişafı və formalaşmasında da çox böyük bir rol oynamışdır. Eyni zamanda bütün bu faktlar Sərraf Qasımın Azərbaycan aşıq sənətinin inkişafına böyük töhfələr vermiş bir şəxs olduğunu göstərir. O zamanlar vaxtı ilə İrəvan mahalından köçüb Naxçıvanda məskunlaşmış bir çox aşıqlar, eləcə də Naxçıvanın yerli aşıqları da Sərraf Qasımla sıx yaradıcılıq əlaqələri qurmuş və onunla dostluq etmişlər. Tanınmış Naxçıvan aşıqlarından olan Aşıq Bayraməli, Aşıq Qulu, Aşıq Həsən, Aşıq Məhəmmədəli, Aşıq Fətullah, Aşıq Abdulla, Şərur aşıqlarından Aşıq Həmid Arpaçaylı, Aşıq Hüseyn Arpaçaylı, Aşıq Əli Şəhriyarlı, Aşıq Əbülfəz Şahtaxtılı (Kəngərli), Aşıq İbrahim Rzayev, Babək aşıqlarından Aşıq Cəfər, Aşıq Əzim, Aşıq Ələkbər, Aşıq Qulu Cəhrili, Şahbuz aşıqlarından Aşıq Hidayət Nuriyev, Aşıq Fərrux Nəbiyev, Aşıq Müslüm Rüstəmov, Aşıq Abdulla Fətəliyev, Aşıq və şair Çərkəz Vətənoğlu, Aşıq İxtiyar Seyidov, Aşıq Zülal Məmmədov, Aşıq Zahir Hüseynov, Aşıq Vəli və başqaları Sərraf Qasımın yaxından dostluq etdiyi el aşıqları olmuşlar. Sərraf Qasım bu aşıqların bir neçəsi ilə sıx şəkildə yaradıcılıq əlaqələri saxlamış, onlarla birlikdə Azərbaycanın bir sıra bölgələrinə səfərlər etmiş, müştərək deyişmələr və dastanlar yaratmışdır.

Sərraf Qasımın qonşu ölkələr olan Türkiyə, İran və Rusiyada (Dağıstan) yaşayan bəzi azəri aşıqlar və sənət adamları ilə də yaxın yaradıcılıq əlaqələri olmuşdur. Qonşu Türkiyə və İrandan adlarını bilmədiyimiz neçə-neçə aşıqlar Naxçıvana səfərə gələrkən, Sərraf Qasımla maraqlanmış və görüşlər keçirmiş, Sərraf Qasımın şeirlərini alıb özləri ilə apararaq, öz ölkələrində həmin şeirləri el məclislərində səsləndirməyə başlamışlar. Bu qəbil aşıqlardan olan İran aşıqlarından Aşıq Oruc Nacivənd, Aşıq Əli Qaradağlı, Dağısatn aşıqlarından Aşıq Məcid və s. kimi aşıqların adını çəkmək mümkündür.   

Sərraf Qasımın adları çəkilən şəxslərlə yanaşı xüsusilə də Naxçıvan mühitində çoxsaylı gənc şəyirdləri və tələbələri də olmuşdur. Sərraf Qasımın həm belə gənclər, həm də Naxçıvanda yaşayan digər sənət adamları və musiqi müəllimləri ilə də yaxın yaradıcılıq əlaqələri olmuşdur.

Sərraf Qasımın aşıqlarla yanaşı, Məmməd Araz, Əbülfəz Muxtaroğlu, Elman Həbib, Maarif Təmkin və s. kimi Naxçıvanlı şairlər, eləcə də Zəlimxan Yaqub və Həsən Mirzə kimi tanınmış Azərbaycanlı yaradıcı şairlər və yazıçılarla da sıx yaradıcılıq əlaqələri olmuşdur. 

El arasında haqq aşığı kimi tanınan Sərraf Qasımın öz dövrunun tanınmış din xadimləri ilə də yaxın dostluq və yaradıcılıq münasibətləri olmuş, Sərraf Qasım hər zaman belə insanlardan dini məsələləri dərindən mənimsəməyə çalışmış və həmin şəxslər vasitəsilə dini mövzular barədə yazdığı şeirlərini xalq arasında yaymışdır. Sərraf Qasım, hətta bəzi belə din xadimləri ilə də müştərək deyişmələr və dastanlar yaratmışdır.

 * * * * * * * * * * * * * *

TANINMIŞ ŞAİR və YAZIÇILARLA GÖRÜŞÜ 

Sərraf Qasımın Azərbaycanın bir çox görkəmli şəxsiyyətləri və şairləri ilə maraqlı görüşləri və xatirələri olmuşdur. Bu görüşləri Sərraf Qasımın yaradıcılığı traixində mühüm hadisələr kimi qiymətləndirmək olar. Sərraf Qasım eyni zamanda həm klassik, həm də müasir poeziya janrlarında heyrətamiz şeirlər və dastanlar yazıb-yaradan bir şair olduğu üçün Xalq şairi Zəlimxan Yaqub və professor Həsən Mirzə kimi görkəmli şair və yazıçılar Sərraf Qasımın yaradıcılığı ilə yaxından maraqlanmış, Sərraf Qasımla görüşlər keçirmiş, Sərraf Qasımın bir neçə dastanını çap elətdirmiş və Sərraf Qasımı öz dövründə “Azərbaycanın misilsiz və təkrarsız şair oğlu” adlandırmışlar. Sərraf Qasımın həmin görüşləri ilə bağlı əldə edilən məlumatları aşağıda təqdim edirik: