TRUNG TÂM PHÚC TUỆ - NƠI TRUYỀN ĐỘNG LỰC ĐỂ PHẤN ĐẤU CHO CỘNG ĐỒNG
TS. Trần Văn Công
Phó chủ nhiệm khoa Các khoa học giáo dục, Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội; Sáng lập và chủ tịch đầu tiên Mạng lưới cơ sở can thiệp trẻ rối loạn phát triển Việt Nam (VDDN); Lãnh đạo toàn cầu tại Việt Nam của Hiệp hội nghiên cứu tự kỷ thế giới (INSAR) nhiệm kỳ 2020-2021; Chủ biên Bộ tiêu chuẩn hoạt động cho cơ sở can thiệp trẻ rối loạn phát triển.
Phúc Tuệ là trung tâm tiên phong hoạt động trong lĩnh vực giáo dục đặc biệt thuộc Hội cứu trợ trẻ em tàn tật Hà Nội. Được thành lập từ năm 2001, Phúc Tuệ là cơ sở can thiệp có lịch sử hoạt động lâu đời của Hà Nội dưới sự sáng lập và điều hành của bác Vũ Thị Minh Hương. Mỗi năm, trung tâm tiếp nhận và can thiệp hàng trăm trẻ với các khó khăn khác nhau như rối loạn phổ tự kỷ, khuyết tật trí tuệ, hội chứng Down, bại não, và các rối loạn tâm thần khác. Trung tâm Phúc Tuệ là nơi đầu tiên tôi được trải nghiệm trực tiếp với trẻ khuyết tật nặng, thấu hiểu những khó khăn của chính các em, của các thầy cô cũng như của gia đình. Trung tâm Phúc tuệ cũng là nơi hình thành các động lực để tôi học tập và phấn đấu vì những người yếu thế trong cộng đồng.
Bản thân tôi biết đến Trung tâm Phúc Tuệ từ khoảng thời gian còn đang là sinh viên ngành tâm lý học tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Nhóm sinh viên chúng tôi được phân công thực hiện học phần kiến tập tại đây trong gần một tháng vào năm 2005. Tại thời điểm đó, Trung tâm còn khá mới, mới đối với Việt Nam, với Hà Nội và với chính lĩnh vực giáo dục đặc biệt. Có lẽ vì nhận thức, hiểu biết và sự quan tâm của các phụ huynh cũng như cả cộng đồng nói chung đối với các khuyết tật và rối loạn phát triển còn hạn chế, phần lớn trẻ có rối loạn phát triển, đặc biệt là trẻ có rối loạn phổ tự kỷ và khuyết tật trí tuệ, khi đã khá lớn tuổi (lớn so với thời điểm quan trọng để có được sự can thiệp tối ưu), các em mới được đưa đến các cơ sở can thiệp đặc biệt để tiếp nhận chương trình giáo dục phù hợp. Trong một tháng học tập và thực hành quan sát, hỗ trợ tại Phúc Tuệ, tôi đã có cơ hội tiếp xúc một cách chính thức với nhóm trẻ đặc biệt. Các cảm xúc khá phức tạp để có thể mô tả một cách rõ ràng khi ấy, đầu tiên là bất ngờ, có cảm giác khó tin được những hình ảnh trước mắt, đó là những khó khăn mà trẻ có nhu cầu đặc biệt phải đương đầu mỗi phút, mỗi giờ, hàng ngày và trong suốt cả một khoảng thời gian dài. Việc tự chăm sóc bản thân là một hoạt động mà các em phải nỗ lực rất nhiều với sự hỗ trợ từ các cán bộ can thiệp mới có thể thực hiện được. Do vậy mà ngay cả những hoạt động có vẻ như “không tốn sức lực” với những trẻ khác như vui chơi, kết bạn, nô đùa, v.v. thì đối các em, từng hoạt động, từng kỹ năng đều cần được dạy và hướng dẫn chi tiết và từng bước một. Đây có lẽ cũng là một trong những lí do và động lực chính để bản thân tôi nỗ lực học tập không ngừng và trở thành một người có ảnh hưởng trong lĩnh vực như hôm nay.
Khi đó, tôi chưa từng có kinh nghiệm làm việc với trẻ đặc biệt nên gặp không ít khó khăn trong quá trình tiếp xúc với các em, đặc biệt là trẻ có rối loạn phổ tự kỷ, các em không dành sự quan tâm, hứng thú trong việc chơi và tương tác với trẻ và người khác, do đó, tôi và nhóm sinh viên kiến tập phải nỗ lực rất nhiều mới có thể hỗ trợ được các cán bộ can thiệp của Trung tâm. Mặc dù thời gian bước đầu thực hành tại Trung tâm Phúc Tuệ chỉ kéo dài một tháng, nhưng cá nhân tôi quan sát thấy và cảm nhận được sự tận tuỵ của các thầy cô trong trung tâm mà người đứng đầu là bác Hương đối với từng trẻ đến học. Có một điều đặc biệt tại Phúc Tuệ là mục tiêu và định hướng của trung tâm, nhìn vào số lượng và đặc điểm của phần lớn trẻ tại đây có thể nhìn ra được nhóm trẻ mà trung tâm hướng đến là trẻ lớn, đặc biệt khó khăn (nặng) và điều kiện kinh tế của gia đình thường khá hạn hẹp. Và dù với những trẻ có các đặc điểm khác nhau, các em vẫn luôn được chào đón, và tiếp nhận sự chăm sóc, can thiệp tối ưu mà trung tâm có thể mang tới cho các em.
Sau khi tốt nghiệp đại học tại Việt Nam và kết thúc chương trình học tiến sĩ tâm lý lâm sàng tại Đại học Vanderbilt, Hoa Kỳ, tôi tiếp tục có một khoảng thời gian làm việc tại Trung tâm Phúc Tuệ với tư cách là cộng sự, tiến hành hỗ trợ và tư vấn cho các giáo viên can thiệp các chiến lược và kỹ thuật trong can thiệp hành vi cho trẻ có rối loạn phát triển. Hiện tại, mặc dù không còn cộng tác một cách chính thức với Trung tâm Phúc Tuệ, cá nhân tôi và Bác Hương vẫn cùng nhau thực hiện một số các hoạt động và dự án trong lĩnh vực giáo dục trẻ đặc biệt và khuyết tật. Bác là một người làm việc có trách nhiệm và có tâm huyết với nghề, một người đã dành hơn nửa cuộc đời mình để can thiệp cho trẻ và hỗ trợ gia đình những trẻ có hoàn cảnh khó khăn, để các em có được thời gian, chương trình can thiệp tốt nhất trong khả năng của mình. Tôi và bác Hương đã hợp tác để có một bài viết chung về việc chẩn đoán tự kỷ, trong tạp chí khoa học của Đại học Quốc gia Hà Nội – là tạp chí rất uy tín ở Việt Nam.
Trung tâm Phúc Tuệ đã hoạt động trong lĩnh vực được 20 năm, với những đặc trưng và tiềm năng hiện tại, tôi cho rằng trung tâm có thể sẽ phát triển tốt hơn nữa để cung cấp các dịch vụ và sự hỗ trợ phù hợp, hiệu quả cho trẻ khuyết tật khi cân nhắc thay đổi và cải thiện một số điểm như sau: (1) Tiếp tục duy trì là một nơi cho những trẻ khuyết tật lớn tuổi; (2) Phát triển mạnh hơn vào hướng nghiệp cho trẻ lớn tuổi; (3) Huy động thêm các nguồn lực xã hội, các chương trình miễn phí của mạnh thường quân theo cách mà Quỹ Bảo trợ Trẻ em đã và đang làm; (4) Tranh thủ mọi nguồn lực từ chính các phụ huynh của trẻ để hỗ trợ trẻ; (5) Chuyên nghiệp hoá đội ngũ, gửi cán bộ đi đạo tạo, tập huấn để nâng cao chuyên môn và kỹ năng; (6) Xin các chế độ chính sách từ Nhà nước và các mạnh thường quân cho đội ngũ cán bộ để họ có mức lương tốt hơn, để có thể yên tâm làm việc.