ARTYKUŁY

mgr Dariusz Jaskólski

Święte Triduum Paschalne i obchody Wielkanocy

 

Triduum Paschalne stanowi szczyt liturgii całego okresu kościelnego. Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie Pana Jezusa jest fundamentem naszej wiary i wszystkich świat obchodzonych w roku liturgicznym. O tych obchodach wspominał już św. Augustyn. Ze względu na to, że w pierwotnym Kościele miały miejsce spory odnośnie dnia obchodów Wielkiej Nocy, Sobór Nicejski (325 r.) postanowił, że „Wielkanoc odprawiać się będzie co roku w niedzielę po pierwszej pełni wiosennej księżyca”. Przedział czasowy w jakim może przypaść Niedziela Wielkanocna wynosi pięć tygodni – od 22 marca do 25 kwietnia.[1]

Msza Wieczerzy Pańskiej sprawowana w Wielki Czwartek wieczorem, rozpoczyna Triduum Paschalne. Jest to dzień ustanowienia Eucharystii 

i Kapłaństwa. W tym dniu zmienia się całkowicie nastój w liturgii – używa się szat liturgicznych koloru białego, śpiewa się hymn „Chwała na wysokości Bogu” podczas którego w kościele rozbrzmiewają dzwony. Po hymnie jednak milkną i powracają do liturgii podczas Wigilii Paschalnej w Wielką Sobotę.[2] Podobnie jest z organami i instrumentami muzycznymi. Po homilii może odbyć się obrzęd obmycia nóg, zwany „Mandatum”, który swoje źródło ma 

w Ewangelii, a znany był w Rzymie od XII wieku. Pod koniec liturgii wystawia się Najświętszy Sakrament, który po okadzeniu przenosi się 

w uroczystej procesji do kaplicy adoracji. Na końcu Mszy świętej obnaża się ołtarz, który wyobraża Chrystusa. Ogołocenie ołtarza przypomina Jego mękę, 

a szczególnie obnażenie Go z szat.[3]

Zgodnie z rubrykami mszalnymi, w Wielki Piątek i Wielką Sobotę nie sprawuje się Eucharystii, zgodnie ze starożytną tradycją. Obrzędy Wigilii Paschalnej należą już do Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego.[4] Wielki Piątek jest dniem męki i śmierci Chrystusa na krzyżu i ze względu na wspominanie tych wydarzeń, dniem modlitewnej ciszy. W kościołach tego dnia odprawiana jest droga krzyżowa.[5] Liturgia Wielkiego Piątku składa się 

z liturgii Słowa Bożego, adoracji krzyża, Komunii świętej oraz procesji do Grobu Pańskiego. Kapłan wraz z asystą udaje się przed ołtarz, gdzie pada na twarz. Podczas liturgii Słowa Bożego odczytuje się opis Męki Pańskiej według świętego Jana. Po homilii następuje uroczysta modlitwa powszechna, a po niej adoracja krzyża. Po jego odsłonięciu rozpoczyna się adoracja. Najpierw kapłan wraz z asystą liturgiczną, a potem wszyscy wierni oddają cześć krzyżowi. 

Po zakończeniu adoracji, przenosi się Najświętszy Sakrament z „ciemnicy” na ołtarz nakryty obrusem, na którym przygotowuje się korporał i mszał. Następują obrzędy Komunii świętej, a po niej przeniesienie Najświętszego Sakramentu do Bożego Grobu. Jest to stary zwyczaj, który kiedyś znany był 

w całym Kościele, a obecnie pielęgnowany jeszcze w Polsce. Zwyczaj ten wywodzi się z Jerozolimy, gdzie gromadzono się w miejscach Męki Chrystusa. Jerozolimę naśladowały inne Kościoły lokalne, które przygotowywały Boży Grób, w którym składano Najświętszy Sakrament lub krzyż. W Polsce przygotowanie Grobu Pańskiego i procesja rezurekcyjna znane są co najmniej od XIV w.[6]

Wielka Sobota jest dniem pobożnego nawiedzania Bożego Grobu 

i adoracji Najświętszego Sakramentu. Tego dnia błogosławi się również pokarmy na wielkanocne śniadanie. Wieczorem rozpoczyna się uroczysta Wigilia Paschalna, czyli pierwsza Msza święta, która należy do Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego. Na tę liturgię składa się liturgia światła, liturgia Słowa Bożego, liturgia chrzcielna oraz liturgia Eucharystyczna.[7] Od początku chrześcijanie gromadzili się w Wielką Sobotę na nocne czuwanie i rozpalali ogień, od którego zapalali swoje lampiony, aby rozproszyć ciemności nocy. 

Z czasem światło nabrało znaczenia symbolicznego i wskazywało na zmartwychwstałego Chrystusa. Czytano również fragmenty Pisma świętego 

o chrzcie świętym, o przejściu przez Morze Czerwone oraz o nowym przymierzu z Bogiem. Obecnie Wigilia Paschalna rozpoczyna się od poświęcenia ognia, który symbolizuje światłość Bożą, której udziela nam Syn. Paschał, który zapalany jest od poświęconego ognia, symbolizuje Zmartwychwstałego Pana. Wyryty na paschale krzyż oznacza Jego zbawczą śmierć na krzyżu, a pięć otworów, Jego rany. Rok oraz litery greckie „alfa” 

i „omega” oznaczają, że do Chrystusa należy czas i wieczność – On jest celem i początkiem wszystkiego. Po zapaleniu paschału, rusza procesja do kościoła, podczas której kapłan zatrzymując się w odpowiednich miejscach świątyni śpiewa wezwanie „światło Chrystusa”. Przy drugim wezwaniu wierni zapalają świece od paschału, a przy trzecim zapala się wszystkie światła w kościele. Następnie śpiewa się uroczyste orędzie paschalne, które sięga starożytności. 

Po orędziu wielkanocnym następuje liturgia Słowa Bożego składająca się 

z siedmiu czytań ze Starego Testamentu (minimum trzech, a w ostateczności dwóch), dwóch czytań z Nowego Testamentu (epistoły i Ewangelii) oraz homilii, po której następuje liturgia chrzcielna, podczas której błogosławi się wodę i odnawia się przyrzeczenia chrzcielne. Dalej liturgia Mszy świętej przebiega jak zwykle.[8] Po Wigilii Paschalnej lub o świcie ma miejsce procesja rezurekcyjna z Najświętszym Sakramentem.

Wielkanoc jest najstarszym i największym świętem chrześcijańskim. Gdyby Chrystus nie zmartwychwstał, nie obchodzilibyśmy innych świąt i nie byłoby wspólnoty chrześcijan. Święta Wielkanocne mają swój początek od żydowskiej Paschy, czyli wyjścia narodu wybranego z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej. Żydzi świętowali Paschę czternastego dnia księżycowego miesiąca Nisan. Wtedy dokonała się Chrystusowa Pascha, czyli przejście Chrystusa przez śmierć do chwały zmartwychwstania. Czas wielkanocnej radości trwa pięćdziesiąt dni i kończy się w uroczystość Zesłania Ducha Świętego. W czterdziestym dniu tego okresu obchodzimy uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego. Każda z siedmiu niedziel tego czasu nazywana jest „Niedzielą Wielkanocną”.[9]

Święte Triduum Paschalne i Wielkanoc to najważniejsze wydarzenia 

w życiu Kościoła, które są fundamentem naszej wiary. Celebracje liturgiczne 

w tych dniach sprawowane są bardzo uroczyście i kierują nasze myśli ku Chrystusowi, który oddał za nas życie, aby nas zbawić.


[1] Sinka T., Zarys Liturgiki,  Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2006, s. 135-136

[2] Wysocki J., Rytuał Rodzinny, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, Włocławek 1999, s. 329-331

[3] Sinka T., Zarys Liturgiki,  Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2006, s. 137-138

[4] Święte Triuduum Paschalne na podstawie mszału rzymskiego dla diecezji polskich, Pallottinum, Poznań 1999, s.10; 26

[5] Wysocki J., Rytuał Rodzinny, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, Włocławek 1999, s. 343

[6] Sinka T., Zarys Liturgiki,  Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2006, s. 139-140

[7] Wit Z., Rok liturgiczny w rodzinie [w:] Krakowiak Cz., Z Chrystusem do Ojca - Modlitewnik Kościoła domowego,

Wydawnictwo Gaudium, Lublin 2006, s. 336-337

[8] Sinka T., Zarys Liturgiki,  Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2006, s. 141-144

[9] Wysocki J., Rytuał Rodzinny, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, Włocławek 1999, s. 363-367

mgr Dariusz Jaskólski


Wielki Post przygotowaniem do Świąt Wielkanocnych


Wielki Post jest okresem liturgicznym przygotowującym do obchodów Świąt Wielkanocnych. Rozpoczyna się on w środę popielcową i trwa aż do Wielkiego Czwartku. Msza Wieczerzy Pańskiej sprawowana w Wielki Czwartek nie należy już jednak do okresu Wielkiego Postu, a do Triduum Paschalnego  

Czas ten zawsze zajmował istotne miejsce w praktykach religijnych. Pierwszą wzmiankę o poście przed Świętami Wielkanocnymi możemy znaleźć u Tertuliana, gdzie wspominał o poście trwającym dwa dni. 

Według świadectwa Dionizego Aleksandryjskiego, w III w. post trwał już tydzień, a od Soboru Nicejskiego (325 r.) czterdzieści dni. Jednocześnie obchody Paschy rozłożone zostały na trzy dni. Ze względu na to, że niedziele nie mogły być dniami pokutnymi, od VII w. Wielki Post rozpoczyna Środa Popielcowa. Wzór czterdziestodniowego postu dał sam Chrystus, o czym możemy przeczytać w Ewangelii św. Mateusza, a także Mojżesz i Eliasz. 

Liturgia celebrowana w pierwszym dniu Wielkiego Postu, czyli w Środę Popielcową, nawiązuje do obrzędów jakie w pierwotnym Kościele sprawował biskup nad pokutnikami. Chrześcijanie, którzy dopuścili się ciężkich grzechów, musieli odziać się w pokutne szaty, a biskup po posypaniu ich głów popiołem i odmówieniu psalmów, wyprowadzał ich ze świątyni. Byli oni wyłączeni ze wspólnoty i zobowiązani do publicznej pokuty i zadośćuczynienia za grzechy poprzez post, modlitwę i jałmużnę. W Wielki Czwartek biskup udzielał im rozgrzeszenia i pocałunku pokoju, wprowadzając do wspólnoty. 

Z czasem Kościół złagodził formę publicznej pokuty. Już w średniowieczu wierni zaczęli pełnić pokutę dobrowolnie i przyjmować podczas liturgii głowę na popiół, co zachowało się do dnia dzisiejszego. 

W czasie Wielkie Postu zauważamy pewne zmiany w liturgii. Podczas sprawowania Mszy świętej nie śpiewa się „Chwała na wysokości Bogu” 

oraz „Alleluja”, a instrumentów muzycznych używa się tylko do podtrzymywania śpiewu, ze względu na pokutny charakter tego okresu. 

W tym czasie ołtarza nie przyozdabia się kwiatami. Czas Wielkiego Postu składa się z sześciu niedziel – ostatnia z nich to Niedziela Palmowa Męki Pańskiej, która rozpoczyna Wielki Tydzień. Na każdy dzień Wielkiego Postu przewidziany jest odrębny formularz mszalny, co zachowało się od VIII w. 

W piątą niedzielę tego okresu, zasłania się w kościołach krzyże i obrazy. Pierwotnie zasłaniano je na cały czas Wielkiego Postu, a od XVIII w. tylko na dwa ostatnie tygodnie. Zachowanie tego zwyczaju Stolica Apostolska pozostawiła do decyzji poszczególnym episkopatom. Konferencja Episkopatu Polski postanowiła zachować zwyczaj zasłaniania krzyży i obrazów od piątej niedzieli Wielkiego Postu. Zasłony z krzyży zdejmuje się po liturgii wielkopiątkowej, a z obrazów przed rozpoczęciem Wigilii Paschalnej. 

W szóstą niedzielę obchodzi się pamiątkę uroczystego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy. W tym dniu poświęca się palmy oraz odczytuje opis Męki Pańskiej.  W Wielki Czwartek przed południem celebrowana jest w kościołach katedralnych Msza Krzyżma, podczas której poświęca się olej Krzyżma, katechumenów i chorych, które używane są podczas udzielania sakramentów, a także kapłani odnawiają swoje przyrzeczenia kapłańskie. Msza Krzyżma świętego wyraża jedność prezbiterów danej diecezji ze swoim biskupem. 

W liturgii dominują trzy tematy: pokuta, chrzest i Męka Pańska. Zgodnie z tradycją, pokuta obejmuje modlitwę, post i jałmużnę. Temat chrztu dominuje w tym czasie, ze względu na to, że okres Wielkiego Postu był niegdyś czasem bezpośredniego przygotowania katechumenów na przyjęcie tego sakramentu. W liturgii wielkopostnej uwzględniano ich udział przy doborze czytań biblijnych i modlitw. Temat Męki Pańskiej obejmuje w liturgii właściwie tylko Wielki Tydzień, jednak w pobożności ludowej rozciągnął się on na cały okres Wielkiego Postu, co przejawia się w nabożeństwach pasyjnych, które sprawowane są w tym okresie. 

W piątki okresu Wielkiego Postu odprawiane jest nabożeństwo Drogi Krzyżowej. Obecny kształt tego nabożeństwa jest wynikiem wielowiekowej tradycji i ewolucji w kształtowaniu się chrześcijańskiej świadomości wiernych, w której centralne miejsce zajmuje Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa. Na powstanie  tego nabożeństwa niewątpliwie wpływ miał tzw. Kult upadków Jezusa i procesje pasyjne ze stacjami, w czasie których czytano i rozważano fragmenty Ewangelii o Męce Chrystusa. Pierwsze nabożeństwa Drogi Krzyżowej, które obowiązują w dzisiejszej formie, powstały na początku XVI . w Niderlandach: w Lourain, Vinvoorde i Malines. Największe zasługi w powstawaniu i propagowaniu tego nabożeństwa z czternastoma stacjami miał św. Leonard z Porto Maurizio, który w czasie swojego życia erygował na terenie Włoch aż 572 stacje Drogi Krzyżowej. Papież Innocenty XI w 1686 r. udzielił odpustów należących się Ziemi Świętej, a w 1859 r. papież Pius IX przypisał do tego nabożeństwa odpust zupełny. Obecnie prawo erygowania Drogi Krzyżowej z przypisanym do niej odpustem zupełnym mają kardynałowie i biskupi.

Znanym nabożeństwem są również Gorzkie Żale, podczas których śpiewa się hymny i kantyki o treści pasyjnej. Męka Pańska jest rozważana w trzech częściach. Po raz pierwsze nabożeństwo Gorzkich Żali zostało odprawione w kościele św. Krzyża w 1707 r. w Warszawie, po czym w krótkim czasie rozpowszechniło się w całej naszej Ojczyźnie. 

Okres Wielkiego Postu jest czasem przygotowania do obchodów Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa. Do tych świętych tajemnic przybliżają nas specjalnie dobrane czytania i teksty mszalne odczytywane w czasie celebracji liturgicznych oraz uczestnictwo w nabożeństwach pasyjnych. 

W czasie Wielkiego Postu, Kościół zachęca do modlitwy, dawania jałmużny, podejmowania uczynków miłości, umartwiania i gorliwszego wypełniania swoich obowiązków.

Literatura:  

Krzyżewski P., Zjawin J., Mały leksykon liturgii, Wydawnictwo Święty Wojciech, Poznań 2011, s. 155

  Sinka T., Zarys Liturgiki,  Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2006, s. 130-131

  Wysocki J., Rytuał Rodzinny, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, Włocławek 1999, s. 285

  Sinka T., Zarys Liturgiki,  Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2006, s. 131-135

  Wit Z., Rok liturgiczny w rodzinie [w:] Krakowiak Cz., Z Chrystusem do Ojca - Modlitewnik Kościoła domowego,

Wydawnictwo Gaudium, Lublin 2006, s. 333

  Sinka T., Zarys Liturgiki,  Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2006, s. 132-133

  Wysocki J., Rytuał Rodzinny, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, Włocławek 1999, s. 290-297

mgr Dariusz Jaskólski


Świętowanie Bożego Narodzenia


Obchody uroczystości Narodzenia Pańskiego w Kościele rzymskokatolickim rozpoczynają się 25 grudnia, a właściwie już 24 grudnia wieczorem, gdy zasiadamy do wigilijnego stołu. Warto pamiętać, że jest to data symboliczna, gdyż rzeczywista data narodzenia Chrystusa nie jest znana. Cesarz Aureliusz dzień ten przeznaczył na świętowanie „Narodzin Niezwyciężonego Słońca”.  Jest to również dzień zimowego przesilenia dnia z nocą, przez co wyrażano prawdę, że Jezus Chrystus jest „Słońcem sprawiedliwości”. Istnieje również inna argumentacja na wybór tej daty, polegająca na próbie obliczenia daty urodzin Jezusa, na podstawie danych dotyczących poczęcia i narodzenia Jana Chrzciciela, zawartych w Piśmie świętym. Z Ewangelii św. Łukasza wynika, że poczęcie Jana Chrzciciela miało miejsce w momencie przesilenia jesiennego, przypadającego na 24 września, a jego narodzenie, w dniu przesilenia letniego, czyli 24 czerwca. Z tekstu Ewangelii można wnioskować również, że poczęcie Jezusa miało miejsce po sześciu miesiącach od poczęcia Jana Chrzciciela, więc data narodzenia Jezusa powinna przypadać na okolice 25 grudnia.

Pierwsze obchody Bożego Narodzenia sięgają IV w., o czym wspomina chronograf Filokalusa z 354 r. Na powstanie tego święta wpływ miały również herezje chrystologiczne oraz nauka Soborów, które wypracowały dogmat o jednej osobie Syna Bożego w dwóch naturach Chrystusa: boskiej i ludzkiej.  Wzmiankę o obchodach tego święta, znajdujemy również wcześniej, w „Depositio Martyrum” – urywku kalendarza z 336 r. Świętowanie Bożego Narodzenia rozpowszechniło się szybko na Zachodzie i utrwaliło w tradycji. Odpowiednikiem tego święta na Wschodzie było święto Objawienia, czyli Trzech Króli, o którym wspomina Klemens Aleksandryjski. Celem tego święta było podkreślenie głównych momentów Objawienia Syna Bożego, a więc zaraz obok tajemnicy Jego narodzenia, pokłon Trzech Króli, chrzest Jezusa i pierwszy jego cud w Kanie Galilejskiej. 

Obchody Bożego Narodzenia pierwotnie trwały tylko jeden dzień, ale już w VI w. przedłużono świętowanie do ośmiu dni. Pierwszego dnia świętujemy misterium Narodzenia Pańskiego. Drugi dzień poświęcony jest św. Szczepanowi – diakonowi i pierwszemu męczennikowi. Trzeciego dnia oktawy czcimy św. Jana Apostoła i Ewangelistę – na ten dzień przewidziany jest obrzęd poświęcenia wina i podawania go wiernym. Kult tych świętych rozpowszechnił się w Kościele już w IV w. Dzień później, czyli w czwartym dniu, obchodzimy święto św. Młodzianków, które zostało wprowadzone do liturgii w V w. W pozostałe dni przypadają dwa wspomnienia dowolne: św. Tomasza Becketa i św. Sylwestra I. W niedzielę, która jest w oktawie Bożego Narodzenia, przypada święto Świętej Rodziny. Gdy w oktawie nie ma niedzieli, święto obchodzi się 30 grudnia. Ostatnim dniem oktawy jest dzień 

1 stycznia, czyli Uroczystość Bożej Rodzicielki Maryi. W Okresie Narodzenia Pańskiego przeżywamy również uroczystość Objawienia Pańskiego, czyli inaczej święto Trzech Króli. Jest to jedno z najstarszych świąt chrześcijańskich, które znane już jest od III w. W tym dniu błogosławi się kadziło i kredę, którą oznacza się drzwi domów. Święto Chrztu Pańskiego, które przypada na pierwszą niedzielę po uroczystości Objawienia Pańskiego, kończy okres Bożego Narodzenia. 

Świętowanie Uroczystości Narodzenia Pańskiego rozpoczyna się wieczerzą wigilijną w dzień poprzedzający uroczystość. Rodzina spotyka się przy wspólnym stole, na którym stawia się świecę, Pismo święte i opłatek. Istnieje również zwyczaj zostawiania pod obrusem sianka, a także pozostawiania wolnego miejsca dla niespodziewanego gościa. Wszyscy siadają do wspólnego stołu po zachodzie słońca i ukazaniu się pierwszej gwiazdki. Najpierw zapala się świecę i odczytuje fragment Ewangelii o narodzeniu Jezusa. Następnie rodzina dzieli się opłatkiem i składa sobie świąteczne życzenia. Dzielenie się opłatkiem jest wyrazem jedności wspólnoty chrześcijańskiej.  Tradycja ta nawiązuje do starochrześcijańskich uczt braterskich, podczas których spożywano pobłogosławione chleby.  W Polsce zwyczaj dzielenia się opłatkiem powstał w XVIII w. – najpierw w domach szlacheckich i mieszczańskich, a dopiero w XX w. rozpowszechnił się również na wsiach. Po wieczerzy wigilijnej udajemy się na tzw. „pasterkę”, czyli Mszę świętą sprawowaną o północy. Od tego momentu, do liturgii niedzielnej powraca hymn „Chwała na wysokości Bogu”. W dniu Narodzenia Pańskiego przepisy liturgiczne przewidują osobne teksty mszalne na wieczorną Mszę wigilijną, a także na Mszę w nocy, o świcie i w dzień. Istnieje również wiele innych pięknych zwyczajów i obrzędów bożonarodzeniowych, o których nie można nie wspomnieć. Warto zwrócić uwagę na zwyczaj dotyczący potraw wigilijnych. Tradycyjnie w Polsce w wigilię zachowywany jest post, który jednak nie jest obowiązkowy. Obecnie przygotowuje się wieczerzę składającą się z dwunastu potraw, chociaż niegdyś ilość potraw bywała różna. Na przykład wieczerza chłopska składała się z siedmiu, szlachecka z dziewięciu, a pańska z jedenastu potraw.  Kolejnym znanym zwyczajem jest przygotowanie szopki betlejemskiej, które znane jest już właściwie od V w. Do rozpowszechnienia tego zwyczaju przyczynił się św. Franciszek. W Polsce ten zwyczaj szczególnie pielęgnowany był przez franciszkanów, jezuitów i teatynów. Na szczególną uwagę zasługują także jasełka, które powstały na wzór popularnego w średniowieczu dramatu liturgicznego. Składają się one najczęściej z kilku scen przedstawiających narodzenie Jezusa. Z jasełkami również związane jest śpiewanie kolęd. Śpiewamy je również w kościele i w naszych domach. Pierwotnie pieśni o Narodzeniu Pańskim nazywane były pastorałkami, kantyczkami, rotułami, czy symfoniami. Słowo kolęda nabrało religijnego znaczenia dopiero w XVI w. Przypuszcza się, że pierwsze polskie kolędy pochodziły ze środowiska franciszkańskiego. Najstarsze zachowane kolędy w Polsce pochodzą z XV w. Najwięcej kolęd i pastorałek powstało jednak w XVII i XVIII w. Kolędą określana jest także wizyta duszpasterska, która jest starym zwyczajem sięgającym XIII wieku. Kolęda wiąże się ze składaniem życzeń, błogosławieństwem domów i jego mieszkańców. Obowiązujący obecnie Kodeks Prawa Kanonicznego nakłada na proboszcza i jego współpracowników obowiązek poznania powierzonych im wiernych. Wspominając o świątecznych zwyczajach, nie sposób nie wspomnieć o choince, czyli drzewku wigilijnym, na którym zawiesza się kolorowe ozdoby i światełka, a pod nim kładzie się bożonarodzeniowe prezenty. Niegdyś zawieszano na niej także jabłka, czy opłatki. Choinka pojawiła się najpierw w XV wieku w Niemczech. W Polsce natomiast pojawiała się na przełomie XVIII i XIX w. Choinka ma obecnie piękną symbolikę, porównującą ją do drzewa życia z ogrodu Eden oraz drzewa krzyża, a także samego Chrystusa. 

  Okres Narodzenia Pańskiego obfituje zatem w wiele cennych zwyczajów oraz posiada bogatą symbolikę, która przybliża nasze serca do niezwykłej tajemnicy Objawienia, a także do naszych bliskich, z którymi wspólnie świętujemy. Okres ten jest obfity w liczne uroczystości i święta, poprzez które wspominamy ważne wydarzenia z życia Chrystusa (od Jego narodzin do chrztu) oraz czcimy Świętą Rodzinę – Jezusa, Maryję i Józefa.


Literatura:

Krakowiak Cz., Świętowanie tajemnicy Narodzenia i Objawienia Pańskiego, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Sandomierz 2006, s. 9-11; 85-97

Sinka T., Zarys Liturgiki, Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2006, s. 125, 127, 128

Wierusz-Kowalski J., Liturgika, Wydawnictwo PAX, Warszawa 1955, s. 119-120

Wit Z., Rok liturgiczny w rodzinie [w:] Krakowiak Cz., Z Chrystusem do Ojca - Modlitewnik Kościoła domowego,

Wydawnictwo Gaudium, Lublin 2006, s. 328-329

Wysocki J., Rytuał Rodzinny, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, Włocławek 1999, s. 118-121; 209-219


mgr Dariusz Jaskólski


Adwent czasem przygotowania na przyjście Zbawiciela


Adwent jest okresem, który rozpoczyna rok liturgiczny w Kościele Katolickim. Jego nazwa ma swoje źródło w języku łacińskim – słowo „adventus” oznacza „przyjście”. Czas ten jest zatem przygotowaniem do Świąt Bożego Narodzenia, a także do powtórnego przyjścia Chrystusa Pana na końcu czasów.  Zaglądając do kalendarza liturgicznego i mszału rzymskiego, przypominamy sobie, że podczas Mszy świętych sprawowanych w tym czasie, zauważamy pewne zmiany – używa się szat liturgicznych w kolorze fioletowym, a podczas wszystkich Mszy sprawowanych w niedziele Adwentu, nie odmawia się hymnu „Chwała na wysokości Bogu”. 

W prezbiterium ustawia się roratkę – świecę, która jest symbolem Maryi niosącej w swoim łonie prawdziwą światłość – naszego Pana, Jezusa Chrystusa.

Rozważając ten szczególny okres liturgiczny, warto zwrócić uwagę na jego historię i rozwój. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa Adwent miał dwie tradycje: gallikańską i rzymską, które istotnie się od siebie odróżniały. Tradycja gallikańska sięgająca IV wieku, podkreślała charakter pokutny i ascetyczny tego czasu – charakteryzowała się praktykowaniem postu, skupienia oraz abstynencji. Adwent w tej tradycji trwał pierwotnie trzy tygodnie. W V wieku wydłużono jednak ten okres do 40 dni, na wzór Wielkiego Postu. Tradycja rzymska, która sięga VI wieku, miała charakter liturgicznego przygotowania do radosnych Świąt Bożego Narodzenia, bez praktyk pokutnych. Adwent w tej tradycji obejmował cztery niedziele. Obie tradycje połączyły się w późniejszym czasie, co spowodowało, że Adwent był liturgicznie rzymski, a duchowo gallikański. Do rozpowszechnienia się go w takiej formie w całym Kościele (XIII wiek), przyczyniły się klasztory cysterskie i benedyktyńskie.

Obecnie w liturgii Kościoła rzymskokatolickiego Adwent rozpoczyna się od niedzieli, która wypada najbliżej święta św. Andrzeja Apostoła, przypadającego na 30 listopada (czyli pomiędzy 27 listopada a 3 grudnia) i trwa około cztery tygodnie. Zarówno teksty zawarte w mszale rzymskim, jak i w czytaniach mszalnych, dzielą ten okres na dwie części, których treści teologicznie się od siebie różnią. Pierwsza część, to okres, który trwa do 16 grudnia i obejmuje trzy pierwsze niedziele Adwentu. Czas ten ma charakter eschatologiczny – teksty mszalne odnoszą się do tematu paruzji, czyli powtórnego przyjścia Chrystusa na końcu wieków. Druga część Adwentu rozpoczyna się 17 grudnia i trwa aż do pierwszych nieszporów uroczystości Narodzenia Pańskiego. Teksty biblijne i liturgiczne przygotowują nas do owocnego przeżywania nadchodzących Świąt.

Warto wspomnieć, że od wielu wieków w Polsce odprawia się roraty, czyli Msze święte wotywne o Najświętszej Maryi Pannie, jako tej, która ma wydać na świat Zbawiciela. Można je odprawiać we wszystkie dni, poza niedzielami i wypadającymi w czasie Adwentu uroczystościami. 

Msza święta roratnia swoją nazwę wzięła od pierwszych słów antyfony „Rorate ceali” – są to słowa proroka Izajasza, który w ten sposób modli się o rychłe przyjście Zbawcy. Przed rozpoczęciem liturgii zapala się roratkę, a w wielu parafiach utrwalił się także zwyczaj uczestniczenia we Mszy świętej z zapalonymi świecami (lampionami). Podczas liturgii roratniej, w odróżnieniu od Mszy niedzielnych odprawianych w czasie Adwentu, śpiewa się hymn „Chwała na wysokości Bogu” i używa się szat liturgicznych koloru białego.

W wielu domach pielęgnowane są zwyczaje adwentowe. Jednym z najbardziej znanych jest przygotowanie wieńca adwentowego z czterema świecami, które zapala się w kolejne niedziele podczas wspólnej modlitwy rodzinnej. Zapalanie kolejnych świec jest upamiętnieniem różnych etapów historii zbawienia, które miały miejsce przed narodzeniem Jezusa, a także jest symbolem samego Jezusa Chrystusa, Słońca sprawiedliwości. W Polsce zwyczaj przygotowywania wieńca z zielonych gałązek i czterech świec pojawił się po pierwszej wojnie światowej. Innym znanym zwyczajem jest przygotowanie kalendarza adwentowego. Zwyczaj ten jest znany na świecie i pielęgnowany w wielu rodzinach chrześcijańskich. Niektórzy przygotowują kalendarz samodzielnie, a niektórzy nabywają gotowy.  Czasami uczniowie wykonują go wraz z katechetami na lekcjach religii. Każdy nowy dzień w kalendarzu zawiera zazwyczaj cytat z Pisma świętego lub jakąś myśl na każdy dzień Adwentu, wskazującą na zbliżanie się przyjścia Jezusa. Zdarzają się też kalendarze przygotowane w taki sposób, że zawierają puste okienka, w których wpisuje się adwentowe postanowienia, tj. udział w rekolekcjach i katechezach, udział w roratach lub też zobowiązania pomocy chorym i ubogim.

Okres Adwentu jest przede wszystkim czasem przygotowania na przyjście Zbawiciela – przypomina nam o wydarzeniach, które miały miejsce ponad dwa tysiące lat temu – o narodzinach Jezusa, który głosił, że na końcu czasów, w chwili której się nie spodziewamy, przyjdzie ponownie w chwale. W przygotowaniu do tych wydarzeń pomaga nam wiele pięknych treści i symboli, z którymi spotykamy się podczas celebracji liturgicznych sprawowanych w tym szczególnym czasie, a także wiele zwyczajów, pielęgnowanych od wieków, a o których znaczeniu warto pamiętać.

Literatura: