Loan verb accommodation in varieties of Georgian

პროექტის შესახებ

ზმნათა სესხების ტიპოლოგიის შესახებ ერთ-ერთი ძირითადი ნაშრომი (Wohlgemuth 2009) ემყარება ნასესხები ზმნების მონაცემთა ბაზას, რომელიც მოიცავს ნასესხებ ზმნებს დონორი და მიმღები ენების 553 წყვილიდან, რომელშიც მონაწილეობს 140 დონორი ენა და 352 მიმღები ენა. მონაცემთა ბაზა შეიცავს ენობრივი წყვილების მაგალითებს, სადაც ქართული არის დონორი (შვიდი ასეთი წყვილი), მაგრამ ამ ბაზაში არ არსებობს ენათა წყვილი, სადაც ის მიმღები ენაა (Wohlgemuth 2009, გვ. 310).

შემოთავაზებული პროექტი შეავსებს ხარვეზს, რომელიც არსებობს კონტაქტის ლინგვისტიკის ლიტერატურაში ნასესხები ზმნების აკომოდაციის საშუალებებთან დაკავშირებით, სადაც ქართული წარმოადგენს მიმღებ ენას კონტაქტის სიტუაციაში. კერძოდ, ჩვენ შეისწავლით ქართულის ნაირსახეობებს, რომლებიც მიმღებ ენას წარმოადგენენ სხვადასხვა ხანგრძლივობისა და ინტენსივობის მქონე ენობრივი კონტაქტის სიტუაციებში: სამხრული ნაირსახეობები (შავშური, კლარჯური, ტაოური), როგორც თურქულიდან მიმღები, სულ მცირე, ხუთი საუკუნის განმავლობაში; ფერეიდნული ნაირსახეობა, როგორც სპარსულიდან მიმღები, მინიმუმ, ოთხი საუკუნის განმავლობაში; და თანამედროვე სალაპარაკო ქართული, როგორც რუსულიდან მიმღები ორი საუკუნის განმავლობაში.

გარდა იმის გამოკვლევისა, თუ როგორ განისაზღვრება ნასესხები ზმნების აკომოდაციის საშუალებათა არჩევანი ტიპოლოგიური და სოციოლინგვისტური ფაქტორების ურთიერთქმედებით, როდესაც არსებითად ერთი და იგივე გრამატიკული სტრუქტურა კონტაქტშია სხვადასხვა ენათა ოჯახის დონორ ენებთან, ჩვენ შევეცდებით განვათავსოთ ნასესხები ზმნების აკომოდაციის საშუალებები ზმნათა სესხების ტიპოლოგიაში.

ლინგვისტური ტიპოლოგიის თვალსაზრისით, პროექტი საინტერესოა, რადგან მას შეუძლია ტიპოლოგიურ კვლევებში შეიტანოს წვლილი ქართულის ნაირსახეობების ნასესხები ზმნების აკომოდაციის საშუალებათა სისტემატური შესწავლით, აგრეთვე შემოგვთავაზოს ჰიპოთეზა ზმნათა სესხების ტიპოლოგიაში მათი ადგილის შესახებ.

კონტაქტის ლინგვისტიკის თვალსაზრისით, პროექტი საინტერესოა, რადგან იგი ფოკუსირდება ნაკლებად შესწავლილ საკონტაქტო სიტუაციებზე: ქართულის ნაირსახეობათა კონტაქტებზე ერთმანეთთან დაუკავშირებელ დონორ ენებთან. ეს პროცესი ასევე საინტერესოა ისტორიული ლინგვისტიკის თვალსაზრისით;

ქართველოლოგიისთვის პროექტი საინტერესოა, რადგან (ა) იგი ეხება უცხო ერთეულების აკომოდაციის ტექნიკას ქართულის ნაირსახეობებში, რაც აქამდე სისტემატურად არ ყოფილა გამოკვლეული ქართველურ ლინგვისტურ ლიტერატურაში და (ბ) შეისწავლის, თუ როგორი გავლენა შეიძლება იქონიოს სხვადასხვა დონორ ენასთან კონტაქტმა ენაში ნასესხები ზმნების აკომოდაციის საშუალებათა არჩევაზე.

J.Wohlgemuth. A Typology of Verbal Borrowings. Trends in Linguistics. Studies and Monographs 211 [TiLSM]. Mouton de Gruyter, Berlin, New York, 2009.

About the project 

The major work on the typology of verb borrowing, (Wohlgemuth 2009), is based on the Loan Verb Database that includes loan verbs from 553 language pairs of donor and recipient languages, involving 140 different donor languages and 352 different recipient languages. The database contains examples of language pairs where Georgian, the language of our interest, is a donor (seven such pairs), but there is no pair there where it is a recipient (Wohlgemuth 2009, p. 310).

This project will fill the gap that exists in the contact linguistics literature regarding loan verb accommodation devices, where Georgian represents a recipient in a language contact situation. Namely, it studies Georgian varieties that are a recipient in language contact situations of various lengths and intensities. Namely, the Southern varieties (Shavshian, Klarjian, Taoan), at least five centuries as a recipient from Turkish, Fereidanian variety, at least four centuries as a recipient from Persian, and the modern spoken Georgian as a recipient at least for two centuries in contact with Russian.

Apart from investigating how the choice of loan verb accommodation (LVA) devices is determined by the interplay of typological and sociolinguistic factors when essentially the same grammatical structure meets donors of different language families, the project attempts to locate the LVA devices within the Typology of Verb Borrowing by (Wohlgemuth 2009).

From the linguistic typology point of view, the project contributes to typological research by a systematic study of LVA devices of varieties of Georgian, as well as by offering an insight into their place within the typology of verbal borrowing.

From the contact linguistics perspective, the project focuses on less studied contact situations: contacts of Georgian varieties with unrelated donor languages. The latter is also interesting from the historical linguistics viewpoint;

For Kartvelian studies, the project addresses nativization techniques for foreign items in varieties of Georgian, not researched systematically in the Kartvelian linguistic literature before, and studies how contact with different donor languages may affect the choice of LVA techniques for the same language.

J.Wohlgemuth. A Typology of Verbal Borrowings. Trends in Linguistics. Studies and Monographs 211 [TiLSM]. Mouton de Gruyter, Berlin, New York, 2009.

ნასესხებძირიანი ზმნური ფორმებისა და ნასესხებ კონსტრუქციათა ბაზა

მონაცემთა ბაზა ორ ქვებაზას მოიცავს. ერთში თავმოყრილია ნასესხები კონსტრუქციები, მეორეში კი  -- ნასესხებძირიანი ზმნები.

კონსტრუქციების ქვებაზა შედგება ზმნური კონსტრუქციებისგან, რომლებიც დამხმარე ზმნად იყენებენ ისეთ ქართულ ზმნებს, როგორიცაა, მაგალითად, ყოფნა, ქონა, ქმნა, მიცემა, გაწევა, მოხდენა, გასვლა და ა.შ. მათ ახლავთ შესაბამისი დონორი ენის სახელური ფორმა. მაგალითად, ფერეიდნული ზმნური კონსტრუქცია შიქალი ვქნათ "ვინადიროთ" შეესაბამება სპარსული დამხმარე ზმნის კონსტრუქციას شکار کردن [šekār kardan] (šekār «ნადირობა», kardan «კეთება»). მათი გამოყენება ასახავს დამხმარე ზმნის სტრატეგიას (Wohlgemuth 2009).

ნასესხებძირიან ზმნათა ქვებაზაში კი ჩანს, რომ ქართულის ნაირსახეობებს ნასესხები ერთეული გადმოაქვთ ან ყოველივე დამატებითი აფიქსის გარეშე, ან დამატებითი -ა სავრცობის დახმარებით. მაგალითად, იმერხეული ზმნა ფიშმან-ობ-ს («ნანობს», «დარდობს») აჩვენებს, რომ თურქული pişman «სინანული» პირდაპირ ჯდება ძირად, ყოველგვარი დამხმარე აფიქსის გარეშე. ასეთი შემთხვევები მრავალია და ასახავს პირდაპირი ჩასმის სტრატეგიას (Wohlgemuth 2009).

ნასესხებ ზმნურ ფორმებში არის შემთხვევები, როდესაც დონორი ენის ერთეულს აუცილებლად ერთვის -ა სავრცობი. მაგალი-თად, რუსული სიტყვა блат («ქურდების ენა») ქართული ზმნური ფორმის ძირად რეალიზებისას აუცილებლად იყენებს -ა სა-ვრცობს: ი-ბლატ-ა-ვ-ებ-ს («ამპარტავნულად, ძველბიჭურად ილაპარაკებს», (ბრეგაძე 2013)). ასეთი შემთხვევები ასახავს ირიბი ჩასმის სტრატეგიას. (Wohlgemuth 2009).

(ბრეგაძე 2013) ლ.ბრეგაძე, ქართული ჟარგონის ლექსიკონი. ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, თბილისი, 2013 (მესამე შევსებული გამოცემა).

(Wohlgemuth 2009) J.Wohlgemuth. A Typology of Verbal Borrowings. Trends in Linguistics. Studies and Monographs 211 [TiLSM]. Mouton de Gruyter, Berlin, New York, 2009.

ნასესხებძირიანი ზმნური ფორმებისა და ნასესხებ კონსტრუქციათა ბაზა განთავსებულია პროექტის ვებ-გვერდზე (https://sites.google.com/site/ninoamiridze/projects/information-on-loan-verb-accommodation-in-varieties-of-georgian). ეს არის SQLite-ის მონაცემთა ბაზა, რომელიც შეიცავს ორ ცხრილს: ერთს -- ზმნური ფორმებისთვის, მეორეს კი -- კონსტრუქციებისთვის. დონორი ენებია თურქული, სპარსული და რუსული. მონაცემთა ბაზის ჩამოტვირთვა თავისუფლად შესაძლებელია ამ ვებ-გვერდიდან. მის გახსნა შეიძლება, მაგალითად, პროგრამით DB Browser for SQLite (რომელიც თავისუფლადაა ხელმისაწვდომი https://sqlitebrowser.org/-დან). მასალებთან წვდომის გასაადვილებლად გავაკეთეთ მონაცემების კონვერტაცია Excel-ის ცხრილებში.

loan-accommodation.sqlite