เกร็ดความรู้จากหมากล้อมจีน

หมากล้อมถือกำเนิดขึ้นที่ประเทศจีนซึ่งเรียกว่า เหวยฉี ในประเทศไทยเราเรียกว่า หมากล้อม โดยแปลจากคำว่า เหวย ซึ่งแปลว่าการล้อม การปิดกั้น และ ฉี ซึ่งแปลว่า หมากกระดาน เช่น เซียงฉีมีความหมายว่า หมากรุกจีน

ปัจจุบันยังไม่มีใครทราบแน่ชัดว่า หมากล้อมถูกคิดค้นขึ้นมาตั้งแต่เมื่อไหร่แต่เป็นเกมกระดานที่มีประวัติอันยาวนานไม่น้อยกว่า 3 สหัสวรรษ ถูกคิดค้นขึ้นในประเทศจีนแต่ก็มีบางเสียงบอกว่า อาจเกิดขึ้นครั้งแรกในทิเบต หมากล้อมเป็นภูมิปัญญาตะวันออกที่แสดงถึงความเก่าแก่และลึกซึ้งของอารยธรรมจีนที่เปี่ยมไปด้วยคุณค่า จัดเป็น 1 ใน 4 สุดยอดศิลปะประจำชาติจีน ได้แก่ ดนตรี หมากล้อม ลายสือศิลป์และภาพวาด

ตำนานได้กล่าวไว้ว่า หมากล้อมถูกคิดค้นขึ้นโดยกษัตริย์เหยาเพื่อใช้สอนสติปัญญาแก่บุตรชายที่มีนิสัยขี้เกียจเหลวไหลให้มีความรับผิดชอบ หมากล้อมจึงถูกสร้างขึ้นโดยแม่ทัพที่วางแผนการรบบนโต๊ะทราย ใช้เป็นปฏิทินโบราณที่ใน 1 ปี มี 361 วันและใช้ในการทำนายโดยเปรียบว่า กระดานเปรียบเสมือนจักรวาลและเม็ดหมากเปรียบเสมือนดวงดาว(จะเห็นว่า กระดานขนาด 19x19 หรือขนาดใหญ่สุดมี 361 จุด)

ต่อมาในปี พ.ศ.2522 มีการก่อตั้งสมาพันธ์หมากล้อมนานาชาติ(IGF-The International Go Federation) เริ่มต้นมีสมาชิก 15 ประเทศ ประเทศไทยเข้าเป็นสมาชิกเมื่อปี พ.ศ.2526 ซึ่งปัจจุบันหมากล้อมเป็นที่รู้จักกันแพร่หลายทั่วโลกและรู้จักกันตามเสียงภาษาญี่ปุ่นว่า โกะ

อุปกรณ์ที่ใช้ในการเล่นหมากล้อมมีอะไรบ้าง?

อุปกรณ์ที่ใช้ในการเล่นหมากล้อมที่จะกล่าวถึงดังต่อไปนี้ บางสิ่งบางอย่างอาจจะไม่ต้องใช้ในการเล่นที่ไม่เป็นทางการก็ได้

- กระดานหมากล้อม ปัจจุบันมีทั้งกระดานกระดาษ การดานแม่เหล็กและกระดานไม้ซึ่งมีทั้งแบบธรรมดา แบบตั้งโต๊ะและแบบพับได้ ในกรณีนี้ยังไม่ได้นับรวมกระดานที่อยู่บนหน้าจอคอมพิวเตอร์ สิ่งที่เหมือนกันคือ บนกระดานทุกประเภทและทุกขนาดจะมีจุดดาวทั้งหมด 9 จุด

- เม็ดหมาก โดยปกติมีเพียงสีขาวและสีดำ ส่วนสีอื่นๆ เป็นเม็ดหมากที่สั่งทำขึ้นเป็นพิเศษ

- กระดาษที่ใช้บันทึกหมาก ทำขึ้นเพื่อทบทวนการวางหมากของทั้งสองฝ่ายในทุกตาเดินของการเล่นหมากล้อมในแต่ละตา ปัจจุบันถ้าเล่นออนไลน์ในบางเว็บไซต์จะสามารถดูบันทึกหมากย้อนหลังได้ทันที นอกจากนี้ยังมีบางเว็บไซต์ที่เผยแพร่บันทึกหมากของการแข่งขันหรือบันทึกหมากของมืออาชีพอีกด้วย

- นาฬิกาจับเวลา ในการแข่งขันที่เป็นทางการหากผู้แข่งขันคู่ใดใช้เวลาเกินกำหนดจะต้องใช้นาฬิกาจับเวลาเข้าช่วย ถ้าการแข่งขันยังไม่จบแต่หมดเวลาก็จะถือว่าแพ้การแข่งขัน

กระดานหมากล้อมในปัจจุบันเป็นอย่างไร?

กระดานหมากล้อมที่นิยมเล่นในปัจจุบันมีอยู่ 3 ขนาด ได้แก่

- ขนาด 9X9 หรือกระดานที่มี 81 จุด เหมาะสำหรับผู้ที่เพิ่งหัดเล่นหมากล้อม

- ขนาด 13X13 หรือกระดานที่มี 169 จุด เหมาะสำหรับผู้เล่นที่ต้องการใช้เวลาในการเล่นไม่มาก

- ขนาด 19X19 หรือกระดานที่มี 361 จุด เป็นกระดานที่ขนาดใหญ่ที่สุด(มีใหญ่กว่านี้แต่ไม่นิยมเล่น) ซึ่งต้องใช้เวลาในการเล่นค่อนข้างมาก สามารถวางได้ถึง 424 ตาเดินหรือมากกว่า มีรูปแบบมากมายนับไม่ถ้วนตามหลักคณิตศาสตร์ 361! (361X360X359X358 ไปจนถึง X2X1)

- ขนาดใหญ่กว่า 19X19 เป็นกระดานที่คนบางกลุ่มนำกระดานแต่ละขนาดมาต่อกันทำให้มีขนาดใหญ่ขึ้นหรือเป็นกระดานที่ทำขึ้นส่วนตัวโดยใช้ฟิวเจอร์บอร์ดหรืออื่นๆ

การแข่งขันหมากล้อมแบ่งออกเป็นกี่ประเภท?

หากไม่แบ่งเพศ การแข่งขันหมากล้อมแบ่งออกเป็น 3 ประเภท คือ การแข่งเดี่ยว การแข่งแบบคู่โดยการผลัดกันวางคนละตาเรียกว่า แพร์โกะ(Pair Go) และการแข่งประเภททีม

การเล่นหมากล้อมในปัจจุบันสามารถเล่นกันอย่างไรบ้าง?

ปัจจุบันการเล่นหมากล้อมมีหลากหลายรูปแบบทั้งรูปแบบวิดีโอเกม หมากล้อมออนไลน์หรือเล่นหมากล้อมบนกระดาษโดยวาดเม็ดหมากลงบนกระดาษที่ใช้ในการบันทึกหมาก ทั้งนี้การเล่นหมากล้อมแบบทั่วไปอาจจะเป็นที่น่าเบื่อสำหรับคนในปัจจุบันบางกลุ่มจึงมีการเล่นที่หลากหลายเพิ่มเติมขึ้น เช่น

- การเล่นหมากล้อมกระดานเดียวกัน 4 คน คือ การเล่นแบบที่ใช้เม็ดหมาก 4 สี โดยเพิ่มเม็ดหมากจากปกติสีขาวและดำเป็นสีอื่นๆ อีก 2 สีและเล่นสี่คนในกระดานขนาด 19X19 กระดานเดียวกันซึ่งต้องการผู้ชนะเพียงคนเดียว

- การเล่นที่มีเม็ดหมากสีเดียวในกระดาน เป็นการเล่นที่ใช้หมากดำหรือหมากขาวเพียงสีเดียวทั้งสองฝ่าย ผู้เล่นต้องจินตนาการและจำตำแหน่งเม็ดหมากของตัวเองและของเพื่อนด้วย

- การเล่นแบบคนตาบอด คือ การเล่นที่ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งหรือทั้งสองฝ่ายมองไม่เห็นกระดานแต่บอกตำแหน่งจุดที่จะวางให้ผู้อื่นวางแทน

นับคะแนนในการเล่นอย่างไร?

ผู้ที่ล้อมพื้นที่ได้มากกว่าจะเป็นฝ่ายชนะ โดยแบ่งการนับคะแนนออกเป็นแบบจีน คือ ต้องจับกินเม็ดหมากของฝ่ายตรงข้ามให้หมดก่อนและการนับแบบญี่ปุ่นซึ่งเป็นที่นิยมกว่าโดยใช้วิธีการหยิบเม็ดหมากที่ตายออก ส่วนเม็ดหมากที่ถูกจับกินจะนำมาถมพื้นที่ในกระดานเพื่อให้มีการนับคะแนนได้ง่ายขึ้น

ระดับฝีมือของนักกีฬาหมากล้อมคืออะไร?

ระดับฝีมือของนักกีฬาหมากล้อมแบ่งออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ๆ คือ ระดับมือสมัครเล่นและระดับมืออาชีพ

1. ระดับมือสมัครเล่น เริ่มต้นที่คิว โดยเริ่มจาก 15 คิว(ถ้าเล่นไม่เป็นเลยบางที่จะถือว่าเป็น 18 คิวหรือ 25 คิว) เมื่อเก่งขึ้นระดับคิวจะลดลงเหลือ 14, 13, 12, 11 ไปจนถึง 1 คิวซึ่งถือว่าเป็นระดับที่ดีที่สุดของคิว เมื่อเก่งขึ้นอีกก็จะเลื่อนสู่ระดับดั้งซึ่งถือว่าเป็นระดับอาจารย์โดยเริ่มตั้งแต่ 1 ดั้งไปจนถึง 6 ดั้งซึ่งถือว่าเป็นระดับสูงสุดของมือสมัครเล่นยกเว้นมือสมัครเล่นที่เป็นแชมป์มือสมัครเล่นแห่งชาติจะได้เลื่อนสู่ระดับ 7 ดั้งซึ่งเป็นที่สิ้นสุดของมือสมัครเล่น

2. ระดับมืออาชีพ การที่จะเป็นมืออาชีพนั้นต้องสอบให้ผ่าน 1 ดั้งก่อนอายุ 19 ปี เมื่อเก่งขึ้นก็จะเลื่อนเป็น 2 ไปจนถึง 9 ดั้งซึ่งเป็นระดับสูงสุดในปัจจุบันโดยมืออาชีพระดับ 1 ดั้งสามารถต่อให้มือสมัครเล่นระดับ 6 ดั้งวางก่อนได้ 6 เม็ด

ต้องการทดสอบวัดระดับทำอย่างไร?

ในประเทศไทยนักกีฬาหมากล้อมสามารถขอทดสอบวัดระดับได้ที่สมาคมกีฬาหมากล้อมแห่งประเทศไทยซึ่งเปิดให้ทดสอบตั้งแต่ระดับ 8 คิวขึ้นไป

หากจะเล่นหมากล้อมต้องศึกษาอะไรเพิ่มเติมบ้าง?

ศึกษาเกี่ยวกับกติกา บทบัญญัติ มารยาท ประโยชน์ วิธีการเล่น รวมถึงค่ายกลต่างๆ เช่น ค่ายกลสามดาวญี่ปุ่น ค่ายกลป้อมโคบายาชิ ค่ายกลสามดาวจีนต่ำ ค่ายกลสามดาวจีนสูง เป็นต้น

ศึกษาหาข้อมูลเพิ่มเติมได้จากแหล่งใดบ้าง?

- หนังสือก้าวแรกสู่หมากล้อม ผู้แต่ง สุรพล อินทรเทศและก่อศักดิ์ ไชยรัศมีศักดิ์

- หนังสือท่องยุทธจักรหมากล้อม ผู้แต่ง ก่อศักดิ์ ไชยรัศมีศักดิ์

- ค้นหาข้อมูลจากหลายๆ เว็บไซต์รวมกันโดยพิมพ์ว่า หมากล้อม, โกะ, Go variants เป็นต้น

- การ์ตูนฮิคารุ เซียนโกะ(Hikaru No Go) มีทั้งแบบการ์ตูนอนิเมชั่นและหนังสือการ์ตูน(ในหนังสือการ์ตูนละเอียดกว่า มี 23 เล่ม)

ในการ์ตูนจะสอนมารยาทในการเล่นบางอย่างด้วย เช่น ก่อนการเล่นผู้เล่นทั้ง 2 ฝ่ายจะต้องกล่าวคำว่า ขอคำแนะนำด้วยครับหรือขอคำแนะนำด้วยค่ะเพื่อแสดงมารยาทต่อฝ่ายตรงข้ามก่อนเล่น ก่อนการกินจะมีการบอกก่อนว่า อาตาริเพื่อให้ฝ่ายตรงข้ามรู้ว่า เราจะกินแล้วนะหรือสรุปว่า เราไม่กินเขาตอนที่เขาเผลอนั่นเอง(กลยุทธ์ในการจับกิน เช่น ห้องปลอมไม่ถือว่า กินทีเผลอ)

* คำว่า ปัจจุบันในเนื้อหาหน้านี้ทั้งหมด หมายถึง ปี พ.ศ.2557