Embedded Files
مطالب زیر برگرفته از اسلایدهای کلاس درس حاج آقا مازندرانی در کلاس آداب تعلیم و تعلم می باشد. این کتاب ترجمه منیه المرید از شهید ثانی می باشد و در کلاس های ده روز طرح ضیافت اندیشه اساتید منبع تدریس بوده است.
آداب و وظايف معلم نسبت به خود
آداب او با خويشتن
آداب او با دانشجويان
آداب او در مجلس درس
الف)احراز صلاحيت و شايستگي در امر تعليم
معلم بايد قبلا صلاحيت و شايستگي خويش را براي تصدي چنين مقامي در خود فراهم آورد.
شبلي:
اگر كسي در غير موقع و زمان مناسب، صدرنشيني و رياست را درپيش گيرد،خود موجب خفت و سبكي و فرومايگي خويش مي گردد.
الف)احراز صلاحيت و شايستگي در امر تعليم
سخن منسوب به ابوحنيفه:
اگر كسي رياست را نه به هنگام خود،جويا شود، همواره در بازپس عمر خويش در ذلت و خواري به سر خواهد برد
به كار گرفتن علم
برطبق موازين علم خويش عمل كند
سوره بقره، آيه 44
آيا مردم را به احسان و نيكي فرمان مي دهيد، و خويشتن را فراموش مي نماييد؟!
ب) به كار گرفتن علم
امام صادق (ع): علماء و دانشمندان خداشناس و بيمناك از او، عبارت از كساني هستند كه عمل آنها گفتار آنها را تاييد نموده و با آن هماهنگي دارد. اگر كردار كسي، گفتار او را تاييد نكند و ميان كردار و گفتارش ناهماهنگي، مشهود گردد، نمي توان عنوان دانشمند را بر او اطلاق كرد.
ج) حسن خلق و فروتني
- با دانشجويان خود، خوش اخلاق و متواضع باشد
- مداراي كامل با دانشجويان را نصب العين خويش قرار دهد
ج) حسن خلق و فروتني
امام صادق (ع): دانشمند واقعي داراي سه علامت و نشانه است:
- دانش و بينش
-حلم و بردباري
-سكوت و آرامش و وقار
ج) حسن خلق و فروتني
حضرت عيسي(ع): علم و حكمت با عامل تواضع و فروتني سامان مي يابد و آباد مي گردد، نه با تكبر و خودبزرگ بيني
د) دريغ نورزيدن از تعليم علم
ه) كوشش در بذل و اعطاء و انفاق علم
امام صادق(ع): بايد همه مردم در از لحاظ دريافت هاي علمي در ديدگاه تو، مساوي و برابر باشند
و) شهامت معلم در اظهار حق،و جلوگيري از تخلف
آداب و وظايف ويژه معلم با دانشجو
تنظيم صحيح رابطه استاد و معلم با دانشجو
1)ايجاد خلوص نيت در دانشجويان
معلم بايد تدريجا و گام به گام دانشجو را با آداب و آيين هاي پسنديده اسلام آشنا سازد.
کسب رضاي پروردگار
2)تشويق-يا-ايجاد شوق و دلبستگي به علم و دانش
معلم بايد فضايل و ارزشهاي علم و علما را به دانشجويان يادآور گردد.
علما و دانشمندان، وارثان انبيا و پيامبرانند
3) لزوم مواسات و دلسوزي معلم نسبت به دانشجو
هرگونه بدي را كه براي خويش نمي پسندد براي دانشجو نيز نپسندد
دانشجو والاترين و بهترين برادر، و بلكه ارجمندترين فرزند معلم است
4) استفاده از روشهاي مختلف تنبيه
پيشگيري از سوء رفتار دانشجويان
جلوگيري از ارتكاب خلاف دانشجويان
راه گشاي تربيت اخلاقي دانشجويان
5) فروتني و نرمش معلم نسبت به دانشجويان
درشتگو و سخت گير نباشيد.
پيامبر اكرم (ص): نسبت به كسي كه به وي علم مي آموزيد، و يا از او علم را فرا مي گيريد، نرم و ملايم باشيد.
5-5) فروتني و نرمش معلم نسبت به دانشجويان
عالم و دانشمند نسبت به دانشجو، هم چون طبيب است نسبت به بيمار
6) تفقد از احوال دانشجويان
پرس و جو از احوال دانشجو در صورت غيبت غيرعادي يا طولاني.
رسيدگي به خواسته ها و حوائج دانشجويان تا حدامكان.
7) القاء مطالب علمي بايد درخور استعداد دانشجويان باشد
كيفيت تدريس همواره دلنشين باشد.
پرهيز از احتكار علم توسط معلم.
8) كوشش در تقريب مطالب به ذهن دانشجويان و رعايت استعداد آنها
درجه استعداد و قدرت درك و توانايي حافظه دانشجويان را مدنظر بگيريد.
خودداري از بازگو كردن مسائل و القاء مطالبي كه ذهن دانشجو تحمل درك آن را ندارد.
تكرار و توضيح دوباره مطالب با ذكر مثال ها و نمونه ها
9) تشويق دانشجويان به اشتغالات علمي و تحريص بر تكرار دروس و آزمايش هوش و استعداد آنها
طرح پرسش درسي
احترام و تجليل از دانشجوياني كه مباحث را ياد گرفتند
توبيخ و سخت گيري از دانشجويان كم كار (به دور از چشم ديگر دانشجويان)
10) احترام به شخصيت دانشجو و اعتراف به اهميت افكار او
11) رعايت مساوات در التفات و محبت به دانشجويان
معلم نبايد در اظهار محبت و توجه به دانشجويان تبعيض و تفاوتي قائل شود
12) رعايت امتياز استعداد و تفاوت هاي هوش دانشجويان
پيامبر اكرم (ص): آنان كه به علت افراط در بار كشيدن و راندن مركوبش، از قافله و كاروان فرومي ماند و از آن جدا مي گردد، نه مسافتي را طي مي كند و نه پشت و كمري توانمند را براي خود و مركوب خويش نگاه مي دارد.
13) عدم تقبيح علومي كه معلم در آن تخصص ندارد
معلم نبايد ساير علوم و دانش هايي را كه آنها را تدريس نمي كند از نظر دانشجو تقبيح و تحقير كرده و آنها را بي ارزش جلوه دهد.
اميرالمومنين(ع): مردم دشمن نادانسته هاي خويش هستند
14) ارشاد دانشجويان به معلمان شايسته
فقط مصالح دانشجويان را درنظر بگيريد.
از اينكه دانشجويان نزد اساتيد ديگر تحصيل كنند آزرده خاطر نشويد
15) آماده ساختن و معرفي معلمان لايق براي جامعه
اگر دانشجو به حد كمال در علم و دانش رسيد، با شرح و بسط كافي، جامعه را به حال و مقام علمي او آگاه سازيد.
شناساندن افراد كارآمد به جامعه، عامل بسيار مهم براي سازمان يافتن علم و دانش است.
آداب و وظايف ويژه معلم در امر تدريس و جلسه درس
1) آراستن و پيراستن ظاهر به منظور تجليل از مقام علم و دانش
معلم بايد با آمادگي، جامه و بدني پاكيزه وارد كلاس درس شود زيرا جامه سفيد بهترين و نيكو ترين لباس انسان در آداب اسلامي است.
معلم بايد لباسي را انتخاب كنند كه وقار آفرين بوده و قلوب مردم را جلب كنند. پيراستن و آراستن ظاهر معلم،
بزرگداشت علم و دانش و ارج نهادن به شريعت مقدس اسلام مي باشد.
2) دعا و حفظ همبستگي معلم با خدا در حين شروع به انجام وظيفه:
دعاي معلم در زماني كه خانه را به قصد تدريس ترك مي كند:
پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد: خدايا به تو پناه مي برم كه مبادا گمراه گردانم و يا گمراه گردم، بلغزانم و يا بلغزم، ستم كنم يا ستم ببينم، ديگران را به ناداني كشانم و يا خود دچار آن گردم.
خدايا آن كه سر به جوار و همسايگي تو نهاد، سرافراز است و نام هاي تو مقدس و ستايش تو، بس عظيم و شكوهمند مي باشد و جز تو كسي شايسته عبادت و بندگي نيست.
2) دعا و حفظ همبستگي معلم با خدا در حين شروع به انجام وظيفه:
بگويد:
به نام خدا، خدايي كه حوائج مرا كفايت مي كند و مرا بسنده است.خويشتن را به او مي سپارم، همه نيروها و جنبش ها تحت يد قدرت خدايي است كه والا و بزرگ مي باشد. بار خدايا قلبم را پايدار و استوار نگاهدار، و حق را فراوان بر زبانم جاري ساز.
3) پالايش قصد و هدف
قصد و نيت معلم هنگام خروج از خانه :
تعليم و نشر علم، ترويج مطالب سودمند ديني و تبليغ احكام مذهبي، اضافه كردن به علم خويش و آشكار كردن حق و واقعيت
4) حفظ وقار و متانت در جلسه درس
معلم بايد خود را حفظ كندمثلا از مزاح و شوخي زياد از حد بپرهيزد؛ زيرا اين گونه كارها از هيبت او مي كاهد، حرمت و شكوه او را از بين خواهد برد و سرفرازي و عزت او را از دل ها بيرون مي كند.
5) طرز توجه و نگاه معلم به دانشجويان بايد حساب شده باشد
معلم بايد نگاه خود را عادلانه بين همه دانشجويان توزيع كند و همه را با نظر و نگاه خود محفوظ گرداند.
6) احترام ويژه به دانشجويان با فضيلت و قدرداني از مزاياي آن ها
معلم بايد به دانشجويان خود با رفتار خوش، سلام و درود گرم و صميمانه، چهره اي گشاده و سيمايي شاداب احترام خويش را ابراز كند.
7) تلاوت قرآن و خواندن دعا قبل از تدريس
معلم بايد از قبل شروع تدريس به عنوان تبرك و تيمن چند آيه اي از قرآن كريم را تلاوت كرده و براي حاضرين جلسه و ساير مسلمين دعا كند و از شر شيطان مطرود از رحمت پروردگار به خدا پناه برد.
8) استفاده از بهترين قواعد و روش تدريس و تفهيم
معلم بايد در تدريس خود راه و روشي را انتخاب كند كه براي دانشجويان به آسان ترين وجه قابل فهم باشد. او بايد از خوش ترين و دلچسب ترين واژه ها توام با بياني آرام و بليغ و روشن استفاده كرده و پيوستگي كلام و سخن را رعايت نمايد.
9)رعايت اعتدال و اقتصاد در بيان و توضيح مطالب
معلم نبايد جلسه درس را طولاني كند و يا پرگويي كند كه موجب ملال و فرسايش خاطر دانشجويان شود، زيرا هدف از تدريس اين است كه دانشجو بيان استاد را درك نموده و آن را بخاطر بسپارد.
محدود نكردن درس خود چون موجب نقص قسمتي از بيان و تقرير و توضيح و درك دانشجويان مي شود.
معلم بايد در امر طولاني ساختن درس و يا محدود نمودن و فشرده گويي، به شرايط دانشجويان از لحاظ بهره گيري را در نظر گيرد.
10) مصونيت معلم از عوارض مخل مزاجي و روحي
دور نگه داشتن عواملي كه باعث تشويش و اضطراب معلم مي شود، كاملا مصون باشد زيرا آرامش او را از بين مي برد.
11) توجه به فضاي جلسه درس –يا-جلسه درس و اهميت هواي آزاد
جلسه درس بايد در حين وسعت، از هر انگيزه اي كه فكر آدمي به خود سرگرم مي كند كاملا محفوظ باشد تا غرض مطلوب و هدف نهايي تدريس تامين گردد.
12) رعايت تناسب صدا با محيط درس
معلم نبايد صداي خود را بيش از اندازه بلند كرده يا آنقدر آهسته كند كه دانشجويان نتوانند كاملا محتواي سخن او را درك نمايند.
پيامبر اكرم (ص) فرموده اند: خداوند متعال، صداي آهسته و كوتاه را دوست مي دارد و از صداي بلند و فرياد گونه خشمگين و بيزار است.
13) ايجاد انضباط و حس مسئوليت اخلاقي در دانشجويان
اگر دانشجويي مرتكب عملي مي گردد كه دور از نزاكت و انضباط مربوط به جلسه درس مي باشد و رفتارش در خور يك دانشجو نيست، معلم بايد شديدا از اين گونه اعمال او ممانعت بعمل آورد.
14) رفق و مدارا در مورد كيفيت پاسخ به پرسش هاي دانشجويان
معلم بايد همواره با شاگردانش مدارا و همراهي كرده و رفق و نرمي با آنها را از دست نداده و به پرسش هاي آنها گوش فرا دهد. اگر دانشجويي به پاسخ سوال خود نرسيده معلم بايد تا آن مقدار به پرسش هاي خود ادامه دهند تا سرانجام به هدف و مقصود او برسد و پاسخ لازم را براي او بيان نماييد.
15) محبت و الطاف معلم و گشاده رويي او نسبت به دانشجوي تازه وارد
اگر شخص تازه واردي در جلسه درس شركت كند، معلم بايد به او اظهار محبت كرده و با گشاده رويي از او استقبال كند تا دچار دهشت و هيبت زدگي نشود.
16) اعتراف به عجز و ناتواني در مسائلي كه بدانها احاطه ندارد
يكي از نشانه هاي دانش انسان عالم و دانشمند اين است: در باره مسائلي كه از آن آگاهي درستي ندارد، بگويد: نمي دانم و خدا بدان عالم تر است.
حضرت علي (ع) مي فرمايد: وقتي از شما راجع به چيزي سوال كردند كه علم و آگاهي در باره آن نداريد، راه فرار و گريز را در پيش گيريد. عرض كردند: اين فرار و گريز چگونه است؟ فرمود بگوييد: خدا بهتر مي داند.
از زراره بن اعين روايت شده است كه گفت: از امام باقر (ع) پرسيدم حق خداوند بر بندگانش چيست؟ فرمود: آن چه مي دانيد به مردم بگوييد و درباره چيزهايي كه نمي دانيد سكوت و توقف و درنگ نماييد.
17) تذكر لغزش و اشتباه، قبل از پايان يافتن درس
اگر معلم به طور ناگهاني متوجه بيان و يا پاسخ صحيحي گردد، بايد هر چه زودتر پيش از آنكه دانشجويان و حاضران، متفرق شوند آن بيان و پاسخ صحيح را تذكر دهد و به آنان بفهماند كه قبلا در توضيح و يا پاسخ مطلب ، دچار اشتباه گشته و سخن نادرستي را ابراز كرده بود.
هواي نفس نبايد معلم را وادارد كه اشتباه خود را به تاخير انداخته و به جلسه ديگري موكول سازد؛ زيرا تاخير در جبران لغزش ها، نتيجه خدعه و نيرنگ هاي نفساني و بازده سوء كارهاي غلط انداز ابليس مطرود از رحمت الهي است.
18) بايد درس ها با نصايح اخلاقي پايان گيرد
استفاده معلم از نكات ظريف اخلاقي، حكمت ها، اندرزهاو مطالبي كه قلب و اندرون انسان را تصفيه و پالايش كند لازم است ، زيرا بحث صرف و مذاكره علمي خشك، نيرويي را در دل ها به هم مي رساند كه گاهي از قساوت و سخت دلي سر ب مي آورد.
19) ختم جلسه درس با دعاء
معلم بايد همانگونه كه درس را با دعا آغاز كرد با دعا هم به پايان برساند.
دعاي معلم و دانشجو شامل حال پيشوايان ديني و علماء در گذشته بوده و همه جامعه هاي اسلامي را در بر گيرد.
رسول اكرم (ص) در پايان مجالس خود چنين دعا مي كرد:
خدايا از ما در گذر، نسبت به گناهاني كه اشتباها مرتكب شديم و يا عمدأ و از روي قصد دچار آنها گشتيم، و از خلاف هايي كه در نهان انجام داديم، و بالاخره از هر گناهي- كه تو نسبت به آنها از ما عالم تر و آگاه تر مي باشي – درگذر، خدايا تو پيش مي اندازي و تويي كه تاخير ايجاد مي كني، جز تو هيچ معبودي شايسته پرستش و در خور بندگي نيست.
20) درنگ نمودن در جلسه درس پس از پايان گرفتن آن
فوايد و نتايج سودمند درنگ نمودن پس از پايان گرفتن درس:
.- اگر سوالي در خاطر دانشجويي مانده باشد، مي تواند آن را سوال كند. پس بهتر است استاد، ديرتر از جاي خود برخيزد.
. ممكن است براي دانشجويي، حاجت و نياز و مطلبي مانده باشد كه از بازگو كردن آن پيش از فراغ استاد از درس خودداري كرده باشد.
. درنگ به وسيله معلم در جپايان جلسه درس به هنگام خروج از محل درس، براي ذانشجويان مزاحمتي ايجاد نكرده و نيز اگر معلم پيش از دانشجو از محل درس خارج شود، بانگ و سروصداي كفش مشايعين و دانشجويان كه پشت سر استاد حركت مي كنند باعث بي نظمي مي شود.
. اگر معلم داراي مركب و وسيله نقليه باشد، در جمع دانشجويان بر آن سوار نمي شوند.
21) تعيين مهتر و رئيس براي دانشجويان
تعيين مبصر و خليفه براي جلسه درس، موجب صرفه جويي و صيانت فرصت و وقت گران بهاي معلم، و وسيله اي براي حفظ و نگاهباني مصالح و منافع دانشجو مي باشد.
22) دعاء به هنگام برخاستن از جلسه درس
آن گاه كه معلم از جاي خود بر مي خيزد، بايد دعايي را كه رسول اكرم (ص) فرموده اند را بخواند:
خدايا تو را تقديس و ستايش مي كنم، گواهي مي دهم كه جز تو معبودي دگر نيست. از تو آمرزش مي جويم و به تو باز مي گردم. پروردگاري را تقديس مي كنم كه خداوندگار و صاحب عزت و سرافرازي است و تو از آن چه درباره ات مي گويند و وصف مي كنند منزهي.درود بر فرستادگانشان.ستايش مطلق و حمد واقعي از آن خدايي است كه پروردگار جهانيان است.
Page updated
Google Sites
Report abuse