organetto.nl

Bouwjaar:                      2017

Historie, naar bouwer:   Leonardo da Vinci (schets van ca. 1500, Codex Madrid II, fol.76r)

Klavieren:                      1

Klavieromvang:            f – f ’’

Stemming:                     Pytharoras, a = 440 Herz

Materiaal klavier:        ondertoetsen: Amerikaans noten, front: esdoorn, inleg: palissander, boventoetsen: Rio palissander

Materiaal pijpen: Portugees kersenhout  (ook in papieren uitvoering)

Fragment uit het boek: “Kloeg 150 jaar gelegenheidskleding” door Trudy van der Wees

Reijnier Kloeg (1950)

“Ik kom uit een muzikale familie, waar altijd met plezier muziek werd gemaakt. Mijn vader Jan speelde blokfluit en mijn moeder Corrie  tenor- en altblokfluit. Als jochie ben ik begonnen met het maken van bamboe fluitjes, waarbij ik toen al merkte dat het bouwen van instrumenten toch wel leuker was dan het bespelen ervan. Muziek maakte deel uit van de opvoeding, pianoles hoorde daarbij”, vertelt Reijnier, die zelf een blauwe maandag piano speelde. Twee van zijn zussen studeerden hobo aan het conservatorium. “Als kind ging ik op woensdagmiddag weleens met mijn zussen naar het Gemeentemuseum in Den Haag. Daar hadden ze een prachtige collectie oude muziekinstrumenten. Ik was met name gebiologeerd door een instrument dat eruitzag als een piano, maar waar een ander geluid uit kwam: een klavecimbel.”

Zelf bouwen

Jaren later, Reijnier was inmiddels getrouwd met Inês, kwam deze jeugdherinnering weer naar boven. “Inês wilde graag klavecimbel leren spelen, maar zo’n instrument is erg duur. Dus ik besloot het zelf te maken. In het Haags Gemeentemuseum kon je bouwtekeningen kopen. Thuis gekomen bleek het een rechtopstaande klavecimbel te zijn, een clavicytherium. Die paste niet in ons huisje in Delfgauw!” In de jaren ’80 bouwde Reijnier zijn eerste Italiaans klavecimbel.  Voor in de slaapkamer nog een clavichord, vanwege het zachte geluid. En de kopie van een reisklavecimbel uit 1768 was ideaal om ook in ons vakantiehuis muziek mee te maken.

 “Ik heb nog even geprobeerd om zelf klavecimbelles te nemen, maar ik had het toen te druk met mijn kledingwinkel in Delft. Het is er niet echt van gekomen.” Het opknappen of zelf maken van oude instrumenten smaakte naar meer. In de loop der tijd maakte Reijnier onder andere een schalmei, een doedelzak, Keltische harpen en een draaiorgel. De lastigste klus was de organetto, een soort accordeon met orgelpijpen, ontworpen door Leonardo da Vinci.  Aan de hand van een historisch tekening (Codex Madrid II, fol.76r) bouwde hij het instrument na. Heel veel moest hij zelf uitzoeken, maar juist de research vindt Reijnier ontzettend leuk. Daarna doet hij niets liever dan in zijn atelier “In den oude Crooncurck” knutselen, uitproberen, aanpassen, net zolang tot alles werkt. Veel steun en kennis opgedaan bij de diverse cursussen van Bouwerskontakt, waarvan hij zo’n vijfendertig jaar lid van is!

Over de organetto publiceerde Reijnier in 2018 “Leonardo’s accordion. How I made my own Da Vinci organetto”, waarin hij uitlegt hoe je zo’n instrument bouwt.

Met dit boekje hoopt hij een grotere bekendheid te geven aan Leonardo da Vinci als virtuoos muzikant, maar vooral ook als ontwerper en bouwer van muziekinstrumenten. Speciale aandacht krijgt het schetsje van de accordeon met de papieren of houten orgelpijpen, dat in dit boek wordt uitgewerkt. Het is geen bouwbeschrijving tot op de millimeter nauwkeurig, maar een duidelijke handleiding om zelf aan de slag te gaan. In de hoop dat dit instrument door meer instrumentbouwers of amateur-instrumentbouwers zal worden nagebouwd.  En natuurlijk… dat deze accordeon alsnog een populair volksmuziek-instrument zal worden....!

ISBN 978 9090 309 408                gebonden (32 pag)   € 19,75 

  verzendkosten NL € 3,90

 te bestellen per e-mail:  reijnier@gmail.com

Hans Memling (1433-1494), part of Christ Surrounded by Musician Angels. Altarpiece of Santa Maria la Real de Nájera (Spain)

In de twaalfde eeuw is het kleine handorgel of het portatief ontstaan.  Een instrument voor de minstrelen of als onderdeel van instrumentale ensembles in het tijdperk met harpen, luiten, altviolen en fluiten. Dit kleine orgel (met één enkele balg en pijpen van metaal of hout) werd hangend aan een riem,  lopend gebruikt. Één hand bespeelde het toetsenbord, terwijl de andere hand de luchtbalg bediende. Men speelde ook zittend of op de knieën.

Dit portatief had verschillende mechanische problemen:

1e  de enkele balg dwong, net als in een lied, naar adem te pauzeren

2e  het gewicht van het instrument. Door de zware houten of metalen pijpen 

3e de horizontale plaatsing van het toetsenbord. 

Leonardo da Vinci wist verbazingwekkende innovaties aan te brengen aan dit instrument. Beschreven in de "Codex Madrid II , Fol 76r".

Door de constructie van twee naast elkaar gelegen verticale balgen, was er een constante toevoer van lucht. Door een zwenkarm worden de balgen afwisselend gevuld en geleegd. Ook krijg je door de verandering van snelheid verschillende druk op de balgen. De muzikale zeggingskracht wordt  hierdoor verbeterd.

Om het gewicht van het instrument te verminderen, geeft Leonardo aan dat de pijpen van verstevigd papier of van dunne houten latten gemaakt moeten worden. Ook de kosten van met maken van papieren pijpen waren aanzienlijk lager dan die van loden pijpen, waardoor het instrument voor een grotere groep muzikanten bereikbaar was.

Al 350 jaar vóór de uitvinding van de accordeon plaatste Leonardo het toetsenbord verticaal. Daardoor was het eenvoudiger te bespelen  en ook de wendbaarheid werd verhoogd.

Na grondige bestudering van de tekening en de beschikbare informatie, startte ik met de bouw van deze accordeon. Door het ontbreken van gedetailleerde tekeningen, moest ik proefondervindelijk aan de gang. Vooral in het maken van de papieren orgelpijpen zijn vele uren werk gaan zitten. Welke lijmsoorten werden er gebruikt. Was de afwerking met schellak al bekend in de 16-de eeuw? En de grote vraag: welk geluid hoort er bij dit instrument?

(zie: how to make paper organ pipes)  

geluidsfragmenten:

 Atelier "In den oude Crooncurck" voor instrumentenbouw en restauratie

Persberichten:

Bouwbrief 153:  Reijnier Kloeg, zijn instrumenten en zijn werkplaats

Bouwbrief 166:  Het organetto van Leonardo da Vinci

Link Bouwerskontakt:   www.bouwerskontakt.nl