Το κείμενο που ακολουθεί αναρτήθηκε από τον κ. Ματθαίου στη δημόσια διαβούλευση για το χωροταξικό των υδατοκαλλιεργειών.
Θα ήθελα να χαιρετίσω και εγώ την διαδικασία διαβούλευσης για την «Έγκριση Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Υδατοκαλλιέργειες και της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων αυτού».
Το γραφείο μας διαθέτει μεγάλη εμπειρία στην εκπόνηση αναπτυξιακών και περιβαλλοντικών μελετών στις υδατοκαλλιέργειες αλλά και σε άλλες δραστηριότητες.
Η υδατοκαλλιέργεια είναι τομέας του πρωτογενούς κλάδου παραγωγής και αναπτύχθηκε ραγδαία τα τελευταία 20 – 30 χρόνια στη χώρα μας με αποτέλεσμα να βρίσκεται στην κορυφή και μακράν από τις άλλες παραγωγικές δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα. Ίσως αυτή την στιγμή είναι ο μοναδικός κλάδος που πρωταγωνιστεί στις εξαγωγικές δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα της χώρας. Αξιοποιήθηκε λοιπόν όλα αυτά τα χρόνια με τον καλύτερο τρόπο το συγκριτικό πλεονέκτημα που διέθετε η Ελλάδα σε σχέση με άλλες χώρες της Μεσογείου, που είναι οι άριστες κλιματολογικές και υδρολογικές συνθήκες, το ανάγλυφο καθώς και το μεγάλο μήκος ακτογραμμής (περίπου 15000 χλμ.). Έτσι σήμερα η χώρα διαθέτει ισχυρή τεχνογνωσία στον τομέα Η υδατοκαλλιέργεια και η τεχνογνωσία που τη συνοδεύει πρέπει συνεχώς να βελτιώνεται και να παίζει στρατηγικό ρόλο στην παραγωγή τροφίμων υψηλής διατροφικής αξίας και ποιότητας. Η αξία της υδατοκαλλιέργειας είναι εγνωσμένη και τα στοιχεία που συνηγορούν στα παραπάνω είναι λίγο πολύ γνωστά οπότε δεν υπάρχει λόγος να τα επαναλάβουμε.
Ο κλάδος της υδατοκαλλιέργειας κατά τη γνώμη μου, αναπτύχθηκε σωστά ως προς τη γεωγραφική εξάπλωση των μονάδων και είχε θετική επίδραση σε πολλά κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα που απασχολούν τη χώρα μας όπως η απασχόληση, η κοινωνική συνοχή, η περιφερειακή ανάπτυξη κτλ.
Αυτό όμως που κάνει την υδατοκαλλιέργεια να ξεχωρίζει ακόμα περισσότερο σε σχέση με άλλους παραγωγικούς κλάδους είναι το στοιχείο της αειφορίας. Η παραγωγική διαδικασία της υδατοκαλλιέργειας είναι κατά βάση αειφορική εφόσον βέβαια τηρούνται οι προϋποθέσεις της ορθής καλλιεργητικής πρακτικής. Καταρχήν σαν επένδυση έχει την σπάνια ιδιότητα να εκμεταλλεύεται ή καλύτερα να αξιοποιεί «πλεονάζοντα και λανθάνοντα» δημόσιο οικονομικό χώρο (φυσικοί πόροι σε άριστη οικολογική κατάσταση) που τουλάχιστον μέχρι στιγμής δεν μπορούν να αξιοποιηθούν με αντίστοιχο τρόπο από καμία άλλη παραγωγική δραστηριότητα. Υπάρχουν δεκάδες ορισμοί για την αειφορία, όποιον και να διαλέξει κανείς θα καλύπτει την υδατοκαλλιέργεια.
Ένα χωροταξικό σχέδιο λοιπόν για τις υδατοκαλλιέργειες θα πρέπει να είναι σαφές, κατανοητό και να μην αφήνει περιθώρια για κακόβουλες ερμηνείες ή κριτικές και το κυριότερο να μην προκαλεί. Να επιτρέπει στην υδατοκαλλιέργεια να παίζει τον ρόλο της, αλλά να δίνει και στους επενδυτές τη δυνατότητα να ασκήσουν τη δική τους αναπτυξιακή δράση. Ένα τέτοιο σχέδιο θα πρέπει να είναι ανοιχτό στην εισαγωγή και ανανέωση κεφαλαιακού δυναμικού και την είσοδο νέων ανθρώπων, νέων επενδυτών στην παραγωγική διαδικασία. Θα πρέπει να είναι δεκτικό σε κάθε καινοτομία είτε προϊόντος, είτε παραγωγικής διαδικασίας. Έτσι θα πετύχει την ανάπτυξη και μάλιστα με όρους αειφορίας,
Ο ανοιχτός σχεδιασμός με την ενθάρρυνση των σημειακών χωροθετησεων όπως έχει αναπτυχθεί ως τώρα, επιτυγχάνει τη γεωγραφική διασπορά των επενδύσεων καλύπτοντας πλήρως την ανάγκη για συνεχόμενη ανάπτυξη με κοινωνικούς, οικονομικούς και γιατί όχι και εθνικούς όρους. Το κυριότερο υπάρχει διασπορά επιχειρηματικών και, παραγωγικών κινδύνων που είναι πάρα πολλοί για μια παραγωγική διαδικασία του πρωτογενούς τομέα. Βέβαια θα πρέπει να μπει κάποια τάξη με τη έννοια της θεσμοθέτησης. Όμως μπαίνει πάρα πολύ επιτακτικά το ερώτημα: Ποιοι σχεδιάζουμε και για ποιόν; Και μάλιστα κάνουμε το σχεδιασμό με όρους αειφορίας; Από κάτω προς τα πάνω ή το αντίθετο;
Το υπό διαβούλευση σχέδιο και ο χάρτης που εμπεριέχει δίνει την εντύπωση ότι θέλει να τακτοποιήσει τις οποιεσδήποτε στρεβλώσεις ή ακόμα και παρατυπίες και όχι να σχεδιάσει όπως θα πρέπει ένα χωροταξικό με προοπτική. Προβλέπει συγκέντρωση μονάδων σε μερικές περιοχές και μάλιστα με οργανωμένο τρόπο που κατά τη γνώμη μου συμβάλει στην αναίρεση του βασικού πλεονεκτήματος της υδατοκαλλιέργειας που είναι η αειφορία. Δηλαδή είναι σχεδιασμένο εκ των προτέρων αντιαναπτυξιακό αλλά και επικίνδυνο τουλάχιστον για τις λειτουργούντες μονάδες. Η συγκέντρωση των μονάδων σε συγκεκριμένες περιοχές μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όπως ιχθυοπαθολογικά, θνησιμότητας και άλλα. Οι σχεδιαστές ισχυρίζονται ότι δεν έχουν στοιχεία για κάτι τέτοιο. Η αλήθεια είναι πως εκατοντάδες μελέτες έχουν γίνει επ’ αυτού και τεράστια εμπειρία έχει αποκτηθεί από τους υδατοκαλλιεργητές αλλά και από άλλους επενδυτές. Συνεπώς στοιχεία για τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει η υπερσυγκέντρωση υπάρχουν. Τελικά η συγκέντρωση των μονάδων σε συγκεκριμένες περιοχές θα έχει σαν συνέπεια την απαξίωση της επένδυσης των υδατοκαλλιεργητών.
Εξάλλου αναρωτιέμαι τι νόημα έχει η χρησιμοποίηση στο σχέδιο βαρύγδουπων εννοιών και ακρωνυμίων, που έχουν μεταφερθεί άκριτα από άλλες δραστηριότητες. Να μερικές ΠΟΑΠΔ, ΠΑΣΜ, ΠΟΤΑ, ΠΑΥ, ΠΟΑΥ και ουκ έστι αριθμός!
Στο υπό διαβούλευση κείμενο δεν δίνεται κανένα περιεχόμενο και ερμηνεία στα παραπάνω ακρωνύμια. Πολύ φοβάμαι ότι η ασάφεια αυτή ανοίγει το δρόμο για νομικές ερμηνείες πάσης φύσεως που θα επαναφέρουν τις υδατοκαλλιέργειες αντιμέτωπες με διαδικασίες που κυρίως ταλαιπωρούσαν τους επενδυτές μέχρι τώρα εξαιτίας έλλειψης θεσμικού πλαισίου. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα με καταστροφικές συνέπειες. Γιατί τόση εμμονή στις ΠΟΑΥ; Από την μικρή εμπειρία που έχουμε δείχνει ότι πάρα πολύ δύσκολα θα συγκροτηθούν και κατά τη γνώμη μου θα υπάρξουν προβλήματα στην οργάνωση, τη διοίκηση και τη λειτουργία τους. Απλώς θα ταλαιπωρήσουν και θα λειτουργήσουν ανασχετικά στην οποιαδήποτε ανάπτυξη.
Πιστεύω πως ο σχεδιασμός πρέπει να γίνει με βάση την εμπειρία που έχει αποκτηθεί. Δηλαδή στη βάση των συνεργασιών και συνεργιών που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ των μονάδων και όχι με βάση την συγκέντρωση και μάλιστα την οργανωμένη. Η έννοια αυτή ουδεμία σχέση έχει με την ορθολογική ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών, με ορθές καλλιεργητικές πρακτικές και με όρους αειφορίας.
Η επικαλούμενη βιωσιμότητα (επιχειρηματική) δεν επιτυγχάνεται με τη συγκέντρωση. Για να προστατέψουν οι επενδυτές τα κεφάλαιά τους και να δημιουργήσουν υπεραξία με τις επενδύσεις τους πρέπει να διασπείρουν τους κινδύνους. Βάζουμε κανόνες όχι για να αποτρέψουμε τις κρίσεις οι οποίες πάντα και κυκλικά θα εμφανίζονται, αλλά για να αποτρέψουμε τις καταστροφές.
Επίσης θεωρώ τελείως αποπροσανατολιστική τη συζήτηση σχετικά με τις αποστάσεις, τη στιγμή που ο χωροταξικός σχεδιασμός προβλέπει συγκέντρωση μονάδων. Ποίο το νόημα οι μονάδες να απέχουν 100 ή 200 μέτρα παραπάνω, όταν στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει υπερσυγκέντρωση; Προφανώς πρέπει να θεσμοθετούνται και να τηρούνται οι αποστάσεις αλλά δε θεωρούμε σκόπιμο να γίνεται αυτή η συζήτηση τη στιγμή που μιλάμε για υπερσυγκέτρωση. Πως θα επιτευχθεί ή υδρανάπαυση; Για αυτό θα το χαρακτήριζα το σχέδιο και αντιφατικό.
Εν κατακλείδι, επειδή πιστεύω πως η υδατοκαλλιέργεια είναι σημαντικότατη δραστηριότητα για την οικονομία της χώρας και με στρατηγικό χαρακτήρα, αλλά συνάμα δύσκολη και υψηλού κινδύνου επένδυση, προτείνω στο νομοθέτη να επιτρέψει στους υδατοκαλλιεργητές και στους μελλοντικούς επενδυτές να αξιοποιήσουν και γιατί όχι να εκμεταλλευτούν τον «πλεονάζοντα και λανθάνοντα» δημόσιο οικονομικό χώρο (φυσικούς πόρους) για να έχουν παρόν και κυρίως μέλλον και να μπορέσουν να συμβάλουν με τη δραστηριότητά τους στην αειφορική ανάπτυξη της πατρίδας μας.
Με τιμή
Γεώργιος Ζ. Ματθαίου