VII-55 BYRDE, George D.S.A.

Biografische aantekeningen:

George Byrde begon nog voor zijn twintigste jaar als onderwijzer in Amsterdam op de (kost)school van zijn oom Octave Byrde, gevestigd aan de Keizersgracht (het vijfde huis bezuidoosten van de Spiegelstraat). Daar hoorden Anton Reinhart Falck en D.J. van Lennep tot zijn leerlingen. In september 1796, na ruim tien jaar in Amsterdam ervaring te hebben opgedaan, kreeg George Byrde toestemming om in Utrecht zijn eigen school op te richten. Hij startte zijn "opvoedingsgesticht" in november 1796, aanvankelijk aan zijn huis op de Drift, maar al in januari 1797 huurde hij een pand in de Lange Nieuwstraat ("een huis met vleugels, stal, koetshuis, basse-cour en poort aan de westzyde van de Lange Nieuwstraat", waarvoor hij 600 gulden per jaar betaalde). In 1814 verhuisde George Byrde naar het (voor-)huis Janskerkhof 16 in Utrecht. De kostschool voor rijke jongens die daar floreerde, werd in 1829 beëindigd: Byrde ging met zijn vrouw en de twee jongste dochters rentenieren in Boxmeer.

In een advertentie in de Rotterdamse Courant prijst hij in 1797 zijn school aan: "Men zal kinderen voor een matigen prijs Onderwijs geven, in de Franse en Nederduytsche Talen, naar de beste regels der Taalkunde; in de Geschiedenis, Fabel- en Aardrijkskunde en kennis der Globe; in het kunstmatig Lezen, Schrijven en Rekenen en de beginzels der Wiskunde; Voor hunne Zeden en Manieren zal eene byzondere zorg worden gedragen, en, waar dat de Ouders zulks begeeren, zullen hun de best mooglijke Meesters worden gegeven, zoo in de Oudere en Nieuwe Talen als in andere wetenschappen en fraaije Kunsten."

In 1801-1803 werd Jan van Eeghen, kind van het Amsterdamse patriciërsgeslacht, in de Utrechtse kostschool van Byrde geplaatst (bron: Jaarboek Amstelodamum 1962, p. 118). Volgens leerling Falck werd veel aandacht gegeven aan het onderwijs in Griek en Latijn. Een beproefde oefening was dat de docent drie- of viermaal een paar bladzijden uit een boek voorlas, en vervolgens van de leerlingen verlangde dat zij het elk voor zich schriftelijk reproduceerden. Ze hoefden niet de letterlijke tekst weer te geven, maar alle hoofdzaken moesten erin voorkomen.

De Utrechtse kostschool, waar de kinderen intern in de kost waren, komt uitvoerig aan bod in het Jaarboek van de Nederlandse Maatschappij der Letterkunde 1882, in het in memoriam van Mr. J. Heemskerk Bzn, oud-lid van de Tweede Kamer en de Raad van State, die als kind een van de beste leerlingen van Byrde's school was.

Byrde's beroemdste leerling was ongetwijfeld Guillaume Groen van Prinsterer, de grondlegger van de protestantse politiek in Nederland. (zie hierover: Jhr Mr. J.R. de Sahvornin Lohman: Uit Groen's jeugd, 1801-1827, 1913. p. 903-905). In dat artikel klinkt overigens niet louter lof. Het gebouw schijnt lawaaiig te zijn geweest, en de lessen werden met apart privaatonderwijs aangevuld.

Het is waarschijnlijk dat Byrde, voordat hij de school aan het Janskerkhof opende, een aantal jaren terug gegaan is naar Zwitserland: zijn jongste dochters, geboren in resp. 1810 en 1814 zijn, in tegenstelling tot de andere acht kinderen, in Zwitserland gedoopt en in oktober 1814 adverteert Byrde voor zijn kostschool in de krant: hij heeft zijn werkzaamheden 'hervat'.

Het pand aan het Janskerkhof 16 werd in 1828 openbaar geveild. Byrde en zijn vrouw verhuisden naar Boxmeer, waar hij al na ruim een jaar overleed. Zijn vrouw trok vervolgens bij haar dochter in Wageningen in, waar ze zelf in 1838 overleed.

Bronnen:

• 1786, 4-11: FamilySearch [Amsterdam, lidmatenregister Waalse Kerk]: ingeschreven George Byrde, admis par Atestation de Trubschacken le 4 Novembre 1786; sortie pour Utrecht le 6 Novembre 1796.

• 1796, 29-9: Advertentie in de Amsterdamsche Courant: George Byrde, na ruim tien jaar lang onder de hoede van zijn oom Octave Byrde actief geweest, heeft nu toestemming om in Utrecht een eigen school te beginnen

• 1796, 1-11: FamilySearch [Amsterdam, attestaties Waalse Kerk]: George Byrde - pour Utrecht.

• 1796, 15-11: Advertentie in de Opregte Haerlemse Courant 15-11-1796: George Byrde heeft binnen Utrecht een Opvoedingsinstituut opgericht aan de Drift

• 1797, 3-2: DTB Utrecht [711.106-400], ondertrouw 3-2-1797: David Samuel Antoine Byrde, J.M., geb. te Rolle in Switserland, in ’t Canton Bern, woon alhier, en Jeanne Bovay, J.D. geb. te Frutingen in t canton Bern, woon te Amsterdam. NB: Geen trouwbriefje afgehaalt.

• 1797, 20-4: Het Utrechts Archief, 34-4 Notarissen in de stad Utrecht 1560-1905, inv.nr U256c034

• Overdracht aan Johan Arnold Tuckermann van de huur die G. Byrde tussen 1-5-1797 en 30-04-1800 aan F.C.H. van Tuyll van Serooskerken verschuldigd (conform de huurcedulle van 10-01-1797) is voor het huis met vleugels, stal, koetshuis, basse-cour en poort aan de westzijde van de Lange Nieuwstraat te Utrecht

• 1797, 22-4: Advertentie in de Rotterdamse Courant 22-4-1797: George Byrde heeft voor zijn school een alzints geschikt Huis gehuurd, in de Lange Nieuwstraat

• 1797, 28-11: DTB Loenen a/d Vecht boek 266: Compareerden voor ons, commissarissen der huwelijkse zaken van Loenen ende Nieuwersluis: George David Samuel Antoine Bijrde, gebooren te Rolle in Switserlant int Canton Bern, zijnde van de gereformeerde godsdienst, woonachtig in Utrecht, met een noteriaal consent van zijn vader met name Jaques Isaac Byrde, met Jeanne Bovay, geboren te Morges Frutingen in het Canton van Bern, zijnde van de gereformeerde godsdienst en Amsterdam woonachtig, met een consent van haar oom, wijl haar vader is overleeden, zijnde haar moeder buite stect door ouderdom en ziekte consent te geven, welke beide comparanten versogten in ondertrouw te worden aangetekent en dat hun mocht worden geaccordeert de Huwelijksgebooden drie agtereenvolgende weken worden afgekondigt en aangeplakt en dat mede hunne geboden mogte gaan te Utregt en Amsterdam als waar de bruijdegom woonagtig is en is aldus aan haarlieden geaccordeert. Actum Loenen en Nieuwersluis den 28 november 1797. (w.g. Byrde; J.M. Bovay; in kennis van mijn J.F. Seijdell).

• 1799, 5-4: Opregte Haarlemsche Courant: "Voorleeden nacht is myne geliefde huisvrouw, J.C. Bovay, zeer voorspoedig verlost van eene welschapene DOGTER. Utrecht, den 5 April 1799. G. Byrde, Fransch kostschoolhouder."

• 1799, 21-4: DTB Utrecht (Waals dopen) [711.21-289]: doop Isaline Marguérite Byrde

• 1799, 18-8: De nieuwe haagse nederlandsche courant: "Het KINDJE waarvan mijn geliefde huisvrouw den 5. April beviel - is tot onze innige droefheid laastleden nagt gestorven. Utrecht den 7 Augustus 1799. G. Byrde.

• 1800, 14-5: De nieuwe haagse nederlandsche courant: "Heden is myne geliefde huisvrouw, J.C. Bovay, gelukkig verlost van een welschaapen ZOON. Utrecht, den 11 Mei 1800. G. Byrde, Fransch kostschoolhouder.

• 1800, 1-6: DTB Utrecht (Waals dopen) [711.21-292]: doop Henri Martin Byrde

• 1801, 13-9: DTB Utrecht (Waals dopen) [711.21-297]: doop Louise Octavie Pauline Byrde

• 1803, 13-7: Utrechtse Courant: "Heden morgen verlostte gelukkig en voorspoedig van een welgeschapen ZOON, J.C. Bovay, geliefde huisvrouw van G. Byrde, Directeur van een Opvoedings Gesticht. Utrecht den 12. July 1803."

• 1803, 31-7: DTB Utrecht (Waals dopen) [711.21-305]: doop Octave François Byrde

• 1804, 25-11: DTB Utrecht (Waals dopen) [711.21-309]: doop Jeanne Georgette Claire Byrde

• 1806, 6-5: Opregte Haarlemsche Courant: "Heden is myne geliefde huisvrouw, J.C. Bovay, gelukkig verlost van twee welgeschapen ZOONEN. Utrecht, den 2 Mai 1806. G. Byrde, Directeur van een Opvoedings-Gesticht".

• 1806, 26-5: Utrechtse Courant: "Heden morgen wierdt ons door den Dood ontrukt, den oudsten der Tweelingen, waarvan mijne geliefde huisvrouw den tweeden dezer bevallen is. Utrecht, 25 Mey 1806. G. Byrde, Directeur van een Opvoedings Gesticht."

• 1806, 2-6: DTB Utrecht [711.141-46]: begraven kind van George David Samuel Antoine Bijrde op 25-5-1806.

• 1806, 25-5: DTB Utrecht (Waals dopen) [711.21-317]: doop George François Byrde

• 1807, 20-2: Opregte Haarlemsche Courant: "Heden ontvang ik den droevige tijding, dat mijn waarden Vader, JACQUES ISAAC BIJRDE, den 30 januari l.l. te Nijon in Zwitserland overleden is, in het 60ste jaar zijns ouderdoms; verzoeke van brieven van rouwbeklag verschoond te blijven. Utrecht, 20 Februarij, 1807. G. BIJRDE. Directeur van een Instituut van Opvoeding."

• 1807, 11-6: Decreten en Besluiten van Z. Maj. den koning van Holland van 9 Junij 1806 tot 30 dec. 1807: "48. Ontvangen het rapport van den Minister van Oorlog van den 10 dezer maand, gerequireerd den 6 jan. ll No. 40, op een request van G. Byrde, Instituteur te Utrecht, daarbij verzoekende dat zijn broeder O.G.A. Byrde, thans Grenadier Kapitein bij het Regiment Zwitsers van Nyon, in Hollandschen dienst mogt worden geplaatst; Is besloten het verzoek ten requeste gedaan, te declineren en te wijzen van de hand. En zal Extract dezes aan den Minister ven Oorlog worden gezonden, en aan den Requestrant uitgereikt tot informatie."

• 1807, 6-7: DTB Utrecht [begraven 711.141-155]: begraven George Francois Bijrde

• 1809, 1-1: DTB Utrecht (Waals dopen) [711.21-323]: doop Sophie Victoire Jacqueline Byrde

• 1814, 7-10: Advertentie Opregte Haerlemse Courant 7-10-1814: George Byrde heeft de lessen aan zijn instituut weer hervat, maar om aan het grote aantal leerlingen tegemoet te komen nu in het feestlokaal van Mr Zaal op het Jansplein.

• 1828: Utrechts Archief (Toegangsnummer: 1002, fam. Martens van Sevenhoven, invnrs 798-807) aangaande Janskerkhof 16: Akte van openbare verkoop (in tweevoud) in opdracht van G.D.S.A. Byrde aan Jacob Constantijn Martens van het huis Janskerkhof H 594, met veilingaffiche (gedrukt), 1828. Met retroacta, 1626- 1726, met bijbehorende stukken, 1829, en met stukken betreffende de afkoop van een rente aan het kapittel van St Jan, 1843-1845. Omvang 7 charters, 2 omslagen, 1 pak

• 1829, 4-9: BHIC, Vredegerecht Boxmeer, toegangsnr. 21, invnr 1292, volgnr 51: Benoeming toeziend voogd; Datering: 04.09.1829; Beschrijving: Over Henricus, zoon van Wouter Ruttinck, predikant Hervormde Gemeente Boxmeer en Sambeek, overleden Boxmeer 24.07.1829, en Wilhelmina Elisabeth Schiff, Boxmeer. Familieraad: Octave Francois Byrde, medicine doctor; George Byrde; Johannes en Abraham Verwijde; Willem Nohman en Adriaen Plemp, allen particulieren te Boxmeer. Tot toeziend voogd wordt benoemd Johannes Anselmus Schiff, Nijmegen.

• 1830, 20-3: BS Overlijden Boxmeer [1080-16]: op 20 maart 1830 hebben twee buren verklaard dat George David Samuel Antoine Bijrde, rentenier, echtgenoot van Jeanette Catherine Bovay, rentenierse te Boxmeer, 63 jaar, geboren te Rolle, wonende te Boxmeer, zoon van Jacques Isaäc Bijrde en van Marguerite Loudera, beide overleden, is overleden op heden te 12 uur des middags.

• 1830, 7-5: BHIC, Vredegerecht Boxmeer, toegangsnr. 21, invnr 1292, volgnr 24: Onderwerp: Benoeming toeziend voogd; Beschrijving: Over Suse Henriette 19 j. en Jenny Louise 15 j., dochters van George David Samuel Antoine Bijrde, overleden Boxmeer 20.03.1830, en Jeanette Catharina Bovaij, rentenierse, Boxmeer. Familieraad: Octave George Antoine Bijrde, oom, majoor, Philipsville; Octave Francois Bijrde, broer, doctor in genees- heel- en vroedkunde; Gijsbert van Crimpen, notaris; Adriaen Plemp, particulier; Willem Nouman, particulier; Martinus Cruijsen, bierbrouwer, allen bekenden te Boxmeer. Benoemd wordt Henri Martin Bijrde, medicine doctor, Loenen (Utr), broer van de minderj.. Tevens gaat de akte over de nalatenschap van haar broer en hun oom (der minderj.) Jean Marc Paul Bijrde, laatst weduwnaar van Jeanette Vorúz, gewoond hebbend en overleden Badia bij Vicenza, koninkrijk Lombardo-Venetië.

• 1830, 11-5: BHIC: Vredegerecht Boxmeer, toegangsnr. 21, invnr 1292, volgnr 25: Onderwerp: Verklaring; Beschrijving: Gijsbert van Crimpen, notaris, en Adriaen Plemp, particulier, Boxmeer, leggen een verklaring af. In het testament van Jean Marc Paul Bijrde van 17.01.1830 te Badia in het Venetiaanse Lombardije voor Luigi dr. Giro opgemaakt en op 02.02.1830 door Caprad, maire van Badia gepubliceerd is en door Dhr. Ridolfe, canselier op 04.02.1830 een protocol is gemaakt waarin volgende erfgenamen worden genoemd: George David Samuel Antoine Bijrde, te Boxmeer overleden 20.03.1830, waardoor in zijn plaats zijn weduwe Jeanette Catherine Bovaij met haar 7 kinderen komen, met name Henry Martin, medicine doctor, Loenen (Utr); Octave Francois, medicine doctor; Louise Pauline Octavie; Jeanette Georgette Clara; Sophia Renée Victoire Jacqueline; Suse Henriette en Jeanne Louisa, allen te Boxmeer, en Octave George Antoine, majoor bij de infanterie in Nederlandse dienst in garnizoen te Philipsville.

• 1830, 2-12: BHIC: Notarieel protocol Boxmeer [7048.29]: Schepenakte 246: De meerderjarige kinderen van George David Samuel Antoine Bijrde, overleden te Boxmeer op 20.03.1830, uit huwelijk met Jeannette Catharine Bovaij, rentenierster te Boxmeer, met name: Henri Martin Bijrde, dokter te Loenen, provincie Utrecht; Octave François Bijrde, dokter te Boxmeer; Louise Octave Pauline Bijrde; Jeannette Georgette Claire Bijrde en Sophie Renée Victorie Jacqueline Bijrde; renteniersters te Boxmeer; Jeannette Catherine Bovaij, voornoemd, als moeder en voogd over de twee minderjarige kinderen Suze Henriëtte Bijrde en Jennij Louise Bijrde, in bijzijn van Henri Martin Bijrde, voornoemd, als toeziende voogd. Verwijzing naar het testament, opgemaakt te Boxmeer van 07.05.1830 en het testament van Marco Paolo Antonia Bijrde, geboren te St. Saphorin te Zwitserland en overleden op 02.02.1830 te Badia, en opgemaakt voor notaris Luigi di Giro te Badia, Italië op 17.01.1830. Comparanten verzoeken hun moeder Jeannette Catharine Bovaij, rentenierster te Boxmeer, op te treden als hun gevolmachtigde. Het Italiaans testament is bijgesloten.

• 1831, 9-3: BHIC Notarieel protocol Boxmeer [7048.30]: Schepenakte 52 Openbare verkoop. Op verzoek van de weduwe Byrde, rentenierster te Boxmeer, openbaar verkopen van roerende goederen, waaronder een kienspel en drie geiten, voor een totaalbedrag van f 91,85.

• 1837, 31-5: FamilySearch: [BS Overlijden Wageningen 1837, acte 53]: verschenen Caspar F.R. Ockerse, stadsmedicinae doctor, en Geurt Camphuis, 25, apotheker, aanbehuwde zoon, beide te Wageningen, verklaren dat op 30 mei Jeannette Catherine Bovay, geboren in Zwitserland, kanton Bern, en wonende te Wageningen, weduwe van George David Samuel Antoine Byrde, dochter van (namen en voornamen der ouders onbekend, beide overleden), 65 jaar oud in het huis A 282 aan de Markt.

• 1837, 4-9: BHIC, Vredegerecht Boxmeer, toegangsnr. 21, invnr 1294, volgnr 69: Onderwerp: Benoeming voogd en toeziend voogd; Beschrijving: Over Octavie Anne Catherine Jacqueline 3 j., dochter van wijlen Octave Francois Bijrde, overleden te Broek in Waterland 23.01.1834 en van Johanna Adriana van Meurs Heshusius. Zij vraagt de benoeming aan, omdat men voornemens is, tussen de belanghebbenden, een scheiding en verdeling van de gemeenschappelijke boedel en nalatenschap tot stand te brengen van wijlen George David Samuel Antoine Bijrde en Jeanne Catharina Bovay. Benoeming van een voogd en toeziend voogd ad-hoc is nodig omdat de toeziend voogd, Henri Martin Bijrde, medicine docter te Amsterdam, een tegengesteld personeel belang heeft bij de nalatenschap. Familieraad: Jacob Heshusius, grootvader, ontvanger der directe belastingen; Johannes Karel Wielard, zonder beroep; Willem Hendrik de Wijze, deurwaarder; Marianus Hendrik van den Heuvel, bakker; Willem Merks, koperslager; Johannes Oppers, schoenmaker; vrienden; allen te Boxmeer. Tot voogd wordt benoemd Caspar Frederik Rudoph Ockerse, medicine docter en Dirk van Maanen, particulier tot toeziend voogd, beiden te Wageningen.

• 1861: Brieven van A.R. Falck 1795-1843 (Den Haag 1861), p. 4: in een levensschets staat dat Falck in 1786 ter school gebracht werd bij Monsr Bijrde, waarvan de goede naam al door D.J. van Lennep was gevestigd

• 1896: Willem de Clercq, Naar zijn dagboek (ed. Allard Pierson). Z.p. z.j. [1869]: herinneringen aan de schooltijd op de school van Octave Byrde in Amsterdam.

• 1913: Jhr Mr. J.R. de Sahvornin Lohman: Uit Groen's jeugd, 1801-1827, 1913. p. 903. Hier wordt geciteerd uit brieven van de moeder van Guillaume Groen van Prinsterer aan de jonge leerling. Er is sprake van de docenten prof. Gerardus Moll, Charles Thompson en Gerhardus Dornseiffen

Discussie / openstaande vragen

Uit de memorie van de successie van zijn dochter Sophie blijkt dat George D.S.A. Byrde een tante Ines heeft, te Mollens (zwitserland).

Wie is die tante Ines uit Mollens in Zwitserland? Het moet haast een Byrde zijn omdat alle drie de broers in dit dcument genoemd worden - en dan zou ze dus een zuster moeten zijn van Jacque Isaac - maar Mollens wijst op de Bovay kant: daar komt immers Jeanne Catherine vandaan!