Hành trình tìm về thương hiệu “Chè Suối Giàng” - Cây chè Suối Giàng đã chọn tôi 

  Ký của NGUYỄN THỊ TÂM

     Suối Giàng- một sản vật đặc biệt của huyện Văn Chấn (Yên Bái) từng tạo ấn tượng sâu sắc trong lòng thực khách bốn phương bởi hương vị thơm ngon đặc biệt, bởi huyền thoại về một rừng chè được mệnh danh là ‘‘thánh địa’’ của chè Shan tuyết cổ thụ nước Việt. Nó đã từng chiếm một vị trí không nhỏ trong bảng xếp thứ hạng các loại chè đặc sản trên thị trường trong và ngoài nước. Vậy mà khoảng từ năm 2001 đến 2007, chè Suối Giàng bỗng dưng bị mất giá. Giá ở đây không chỉ là giá thành sản phẩm mà là giá trị, là uy tín của cả một thương hiệu chè vốn nổi tiếng một thời. Người ta thất vọng và dần quay lưng với chè Suối Giàng. Chè Suối Giàng gần như đã bị tẩy chay khỏi thị trường chè. Trong thời điểm khủng hoảng đó, thương hiệu chè Suối Giàng tưởng chừng như đã "chết". Nhưng may mắn thay, Suối Giàng vẫn còn có những người làm chè chân chính. Họ có một tình yêu, một tâm huyết lớn với cây chè. Nhờ có cái ‘‘tâm’’ của họ mà thương hiệu chè Suối Giàng đã dần hồi sinh.

Tôi lên Suối Giàng với một tâm trạng đầy phấn chấn và háo hức, háo hức là bởi bấy lâu tôi đã nợ chính mình một chuyến đến với Suối Giàng, còn là bởi câu nói của ông Nguyễn Văn Toản- Trưởng Phòng Nông nghiệp huyện Văn Chấn: "Lâm Thị Kim Thoa là một phụ nữ điển hình trong số những người điển hình của huyện. Nhờ sự năng động, táo bạo và tâm huyết với nghề chè của Thoa mà chè Suối Giàng đã lấy lại được chữ tín, thương hiệu được sống lại trên thị trường chè…". Vậy là chuyến đi của tôi không chỉ để đạt mục đích khám phá một vùng chè nổi tiếng mà còn để gặp được con người đã làm nên điều kỳ diệu trên vùng đất ấy.

"Cây chè Suối Giàng đã chọn tôi"

Nhà riêng của chị Thoa nằm ngay ngã ba trung tâm xã Suối Giàng. Khi bước chân vào cửa tôi đã ngạc nhiên đến nỗi bật thành tiếng. Cả một gian rộng bên phải bày la liệt nào đá cảnh, đá phong thủy, mật ong rừng, chè Suối Giàng, rượu Táo mèo… còn gian bên trái bày đủ các mặt hàng tạp phẩm từ gói mì, chai mắm đến cái mũ, cái áo... rồi còn có một cây xăng mini để trước cửa nữa chứ?. Nghe nói chị làm Chủ nhiệm của Hợp tác xã Suối Giàng, còn chồng chị cũng cùng chị quản lý ở đó. Thấy tôi nhìn quầy hàng nghĩ ngợi, như đọc được suy nghĩ của tôi, anh Nguyễn Mạnh Bình- chồng chị Thoa tủm tỉm cười rồi giải thích: "Mình bán đủ thứ thế này không phải là tham nhặt chút tiền lãi đâu mà chủ yếu để được tiếp xúc, lắng nghe ý kiến của khách hàng. Gian hàng tạp phẩm bên này chủ yếu phục vụ bà con dân bản trong xã và các xã lân cận, vừa là để thu thập thông tin, vừa là được gần gũi với bà con mình hơn". 

Ngồi trò chuyện với chị Thoa tôi mới biết, anh chị không phải người bản xứ. Cả hai đều vì điều kiện công tác mà rời gia đình ở thị xã Nghĩa Lộ lên đây. Rồi duyên phận với cây chè đã giữ anh chị ở lại mảnh đất này. Chị Thoa vốn là cán bộ của Công ty cổ phần Thương nghiệp Nghĩa Lộ. Khi cơ chế thị trường thay đổi, Công ty tạm ngưng hoạt động chị tham gia một số dự án đầu tư của nước ngoài vào vùng nông thôn Việt Nam như chương trình Giảm nghèo Chia sẻ của Việt Nam- Thụy Điển... Những năm đi theo dự án, được sống gần với bà con dân bản, thấu hiểu và chia sẻ nỗi nhọc nhằn, khó khăn với bà con. Là một Phó Giám đốc điều hành của dự án, nhưng thời gian chị ở nhà dân còn nhiều hơn ngồi bàn giấy. Chỉ qua tiếp xúc với người dân mà nói tiếng Mông sõi như nói tiếng mẹ đẻ. 20 năm gắn bó với Suối Giàng, chị đã coi nơi đây là quê hương thứ hai của mình. Cùng với sự nhạy bén của một người làm nghề thương mại, chị biết bà con cần những gì, địa phương mình thiếu những gì và mình có thể đáp ứng cho họ được những gì. Chẳng thế mà vừa là cán bộ công ty, vừa làm công tác điều hành cho dự án, còn chồng chị lúc ấy là cán bộ quản lý ở nhà máy chè Văn Hưng, hai vợ chồng vẫn mở một quầy tạp hóa to nhất nhì xã. Chị làm và bán bất cứ thứ gì miễn là khách hàng cần. Không biết có phải do cái "máu" kinh doanh hay do tình cảm gắn bó và sự chia sẻ khó khăn với người dân mà buộc chị vào với cây chè Suối Giàng. Chị không phải là người trồng chè, không biết gì về cây chè cũng như việc chế biến chè, nhưng chị lại biết cảm nhận hương vị đặc biệt của chè. Thế rồi, không biết từ lúc nào chị đã đặt chân vào nghề chè, từ bỏ tất cả những gì đang có để theo cây chè cho đến tận bây giờ. Ngẫm nghĩ, sâu chuỗi về cơ duyên của mình với cây chè chị Thoa khẳng định: "Chính cây chè Suối Giàng đã chọn tôi, nghề chè đã chọn tôi...".

Hành trình tìm về thương hiệu cho chè Suối Giàng

"... Chị ơi! Em có chè Suối Giàng muốn bán, chị xem có lấy giúp em được không?

- Chè Suối Giàng à? Không mua đâu! Có bán được đâu mà mua!...

- Thì chị cứ xem chè của chúng em đã.

- Không cần phải xem đâu, chị chán chè Suối Giàng lắm rồi! Chỉ nghe đến Suối Giàng đã thấy chán rồi..."

Đó là câu chuyện vợ chồng chị Thoa đem sản phẩm chè đặc sản của HTX Suối Giàng đi chào hàng ở một hàng buôn chè lớn nhất chợ Đồng Xuân- Hà Nội. Chưa kể hết cho tôi nghe được câu chuyện, giọng chị Thoa đã nghẹn lại. Khuôn mặt vốn tươi tắn bỗng chùng hẳn xuống. Không buồn sao được khi một sản vật vốn nổi tiếng của quê hương mình bị từ chối một cách thẳng thừng và tàn nhẫn như vậy. Song dù buồn, dù thất vọng đến đâu chị cũng không nản bởi chị đã lường trước phần nào những tình huống mà chị sẽ phải đối mặt.

Quả thực "Một lần bất tín, vạn lần bất tin". Chè Suối Giàng đã một lần đánh mất đi chữ tín với khách hàng, bảo sao người ta không tẩy chay nó được. Mà nói đến chuyện chè Suối Giàng làm sao đánh mất chữ tín thì có nhiều căn nguyên lắm. Khởi đầu của những căn nguyên đó là từ việc hoạt động của Nhà máy chè Văn Hưng bị ngưng trệ. Trước đây nhà máy hoạt động đều đã bao tiêu hết chè tươi cho dân. Khi nhà máy không mua được nữa thì Suối Giàng rơi vào tình cảnh bị "chảy máu" chè tươi. Chè tươi được thương lái từ khắp nơi đổ về mua ồ ạt, vô tội vạ. Giá cả thì bấp bênh thất thường, người dân thì rơi vào tình cảnh khốn đốn còn chè tươi được mang đi đâu và chế biến ra sao không ai biết. Chỉ biết rằng sau đó trên thị trường xuất hiện đủ loại chè, đắt có, rẻ có, ngon có, không ngon cũng có nhưng đều có chung một cái mác "Chè Suối Giàng". Ấy là chè được làm từ chè tươi Suối Giàng thật còn đỡ, chứ có những lúc không mua đủ chè Shan của Suối Giàng, người ta còn mua cả chè Shan của các vùng khác đấu trộn vào thì chất lượng chè còn thảm hại hơn nữa. Rồi tệ hơn nữa là những loại chè hoàn toàn không phải của Suối Giàng nhưng vẫn mang nhãn hiệu Suối Giàng. Điều đó có thể được chứng minh bằng một phép tính đơn giản: Sản lượng chè thực tế của Suối Giàng mối năm chỉ đạt khoảng 400 tấn chè búp tươi, tương đương với 100 tấn chè khô. Vậy mà khắp cả nước nơi nào cũng có đại lý chè Suối Giàng. Thời điểm chè Suối Giàng đang được ưa chuộng, có những đại lý bán tốt mỗi năm số chè tiêu thụ đã tương đương với tổng sản lượng chè thực có của Suối Giàng. Thế thì những nơi khác họ bán chè Suối Giàng nào?... Còn có muôn vàn, muôn vàn lý do khác nữa đã đẩy chè Suối Giàng đến không còn chỗ đứng trên thị trường. Xét đến cùng thì việc chè Suối Giàng bị mất chữ tín là do chất lượng kém. Nhưng chất lượng kém lại không tại bởi cây chè mà do con người, những người vì lợi nhuận của mình mà không màng tới giá trị và số phận của cây chè.

Trò chuyện đến đây, chị Thoa nghẹn ngào như vừa chạm phải tâm tư bị dồn nén đã lâu. Chị bảo: "Mình thật sự xót xa bởi những gì chè Suối Giàng đang phải gánh chịu. Mình không cam tâm ngồi nhìn chè Suối Giàng cứ bị người ta "đánh lận con đen" như thế và mình cũng không thể để một thương hiệu chè vốn nổi tiếng còn chưa kịp "xây" đã mất như thế được".

Tự nhủ với lòng mình rằng không thể để cho chè Suối Giàng phải "chết". Vậy là chị bắt đầu hành trình tìm lại chữ tín cho chè Suối Giàng. Xưa nay, việc tạo dựng chữ tín từ đầu đã khó, lấy lại niềm tin đã mất lại càng khó hơn gấp bội. Dù biết như vậy nhưng chị Thoa vẵn tin là mình sẽ làm được, bởi chị cho rằng chữ tín ấy có được là nhờ chất lượng có một không hai của chè Suối Giàng, chữ tín ấy mất đi là do vấn đề về chất lượng. Để lấy lại niềm tin của khách hàng, không còn cách nào khác là dùng chính chất lượng thực sự của chè Suối Giàng để chứng minh cho nó. Nói thì đơn giản là vậy, nhưng làm sao để chất lượng ấy được khách hàng biết đến, khi mà họ đang có cái nhìn đầy ác cảm với hai chữ Suối Giàng.

Năm 2007, gạt bỏ hết những việc đang làm, chị Thoa cùng một số anh em, bạn bè, những người có cùng tâm huyết với cây chè như chị, đầu tư thành lập Hợp tác xã Suối Giàng. Chị Thoa kể cho tôi nghe quá trình thành lập HTX diễn ra như thế nào, làm sao để hoàn thành mọi thủ tục cần thiết, HTX đi vào hoạt động ra làm sao. Nhưng tôi không khỏi thắc mắc là giữa thời điểm khủng hoảng ấy, bản thân chị không biết gì về nghề chè mà lại nghĩ đến việc mở HTX sản xuất chè. Nghe được thắc mắc ấy, chị Thoa đưa ánh mắt như biết ơn sang chồng và nói: "Là nhờ anh Bình cả đấy. Anh Bình đã gắn bó với nghề chè hơn 20 năm mà lại từng là thợ kỹ thuật lành nghề nữa đấy. Tất cả mọi việc có liên quan đến vấn đề máy móc, kỹ thuật chế biến đều do anh Bình phụ trách. Khi mình đưa ra ý tưởng thành lập HTX, anh ấy đã nhiệt tình ủng hộ. Dù điều kiện kinh tế của gia đình lúc ấy đã khá vững, việc mình muốn làm chắc chắn cũng không mang lại lợi ích kinh tế. Nhưng mục đích của mình cũng chính là tâm huyết của anh ấy. Không những động viên vợ mà anh Bình còn cùng mình đi khắp nơi, chịu mọi cơ cực đem sản phẩm đi chào hàng".

Có chồng hậu thuẫn, chia sẻ, chị Thoa như được chắp thêm đôi cánh. Hai vợ chồng đem sản phẩm đi khắp mọi nơi. Khi thì vào Siêu thị big C, đến chợ đầu mối, vào cả các quán trà... Dù phải chờ đợi cả ngày chỉ để nhận một lời hẹn xã giao, bị từ chối, thậm chí có lúc còn bị đuổi, hai vợ chồng vẫn kiên nhẫn đến cùng. Suốt một thời gian dài không thu kết quả, chị Thoa nhận ra một điều, hai chữ Suối Giàng đã để lại một ấn tượng xấu trên thị trường. Muốn xóa đi ấn tượng đó không hề đơn giản, hơn nữa để lấy lại uy tín cho chè Suối Giàng không nhất thiết phải lấy tên Suối Giàng. Vậy là chị lại loay hoay nghiên cứu ra một cái tên riêng cho sản phẩm của mình. Chỉ riêng chuyện có được cái tên "TUYẾT SƠN TRÀ" mà hiện nay HTX đang dùng cũng là cả một câu chuyện dài. Khi đã có nhãn hiệu riêng chị thấy tự tin hơn rất nhiều. Chị mạnh dạn đem Tuyết sơn trà đi mở thị trường ở nhiều nơi, trong đó chủ đạo vẫn là thị trường Yên Bái. Mục đích lớn nhất và cũng là quan điểm quán triệt với HTX không phải là lãi suất mà là thị trường. Để có được thị trường thì phải có khách hàng, muốn có được khách hàng thì phải cho họ được thưởng thức chất lượng chè của mình. Vì vậy việc đầu tiên là chị đem sản phẩm gửi bày bán ở nhiều nơi. Những cửa hàng đã từng bán chè Suối Giàng cũng có, cửa hàng mới cũng có. Hàng gửi khi nào bán được mới thanh toán, sau nửa năm không bán được thì trả lại. Khi bán hàng, đại lý có thể bóc bất cứ gói, hộp chè nào khách yêu cầu để pha cho khách thử, những gói chè đó HTX sẽ chịu chi phí. Cách làm này xem ra cũng có khả quan. Dù trong năm đã có nhiều hàng quay đầu, song cũng có lác đác một vài đại lý bán được. Với chị Thoa, chỉ cần đã có người chọn sản phẩm của mình là có hy vọng.

Vẫn với phương châm:"Khách hàng phải được thưởng thức sản phẩm TUYẾT SƠN TRÀ" nên hễ trong và ngoài tỉnh ở đâu có mở hội chợ là chị Thoa lại đem chè của HTX đến tham gia. Ở Hội chợ, chị cùng nhân viên trong trang phục váy áo của người Mông. Chị là người trực tiếp đứng pha trà để mời khách. Với chị, đây chính là một thị trường tiềm năng, dễ dàng để chị quảng bá cho nhãn hiệu và chất lượng chè nhất. Chị luôn giữ một niềm tin TUYẾT SƠN TRÀ sẽ tự khẳng định mình bằng chất lượng và uy tín, khách hàng nào đã được thưởng thức chắc chắn sẽ quay lại với Suối Giàng.

Chữ "tâm" làm nên chữ "tín"

Chị Thoa đã thực sự thành công khi đưa được TUYẾT SƠN TRÀ vào thì trường chè không chỉ trong nước mà còn cả ở nước ngoài. Đó là thành quả xứng đáng cho bao nhiêu tâm huyết của chị với cây chè. "Hữu xạ tự nhiên hương", niềm tin đó của chị nay đã thành hiện thực. HTX của chị hiện giờ hoạt động hết công suất cũng không đủ chè bán. Năm 2012, HTX sản xuất và tiêu thụ ra thị trường hơn 10 tấn chè khô. Còn vụ chè xuân năm nay, HTX đã làm được hơn 5 tấn, đem lại thu nhập cho công nhân hơn bốn triệu đồng một tháng. Song dù có lợi nhuận đến đâu, chị Thoa luôn xác định làm nghề với cái tâm làm gốc. Chị bảo: "Để làm chè kinh doanh có lãi suất cao là điều đơn giản, nhưng cái tâm của người làm chè chân chính không cho phép". Để làm được chè ngon đòi hỏi rất nhiều công đoạn, nguyên tắc ngặt nghèo. Ví như mua chè tươi phải đạt tiêu chuẩn một tôm hai lá, chè tươi mua về phải được chế biến ngay, khi chế biến phải đảm bảo đúng kỹ thuật, công đoạn, và đặc biệt phải giữ vệ sinh. Chẳng thế mà ở mỗi khâu, chị Thoa luôn có những quy tắc riêng. Việc thu mua nguyên liệu do đích thân chị hoặc anh đảm nhiệm. Bản thân anh chị là những người biết rõ từng gốc chè, từng nhà, từng bản. Chè nhà nào ngon, hái đúng tiêu chuẩn, hái vào ngày nào chị đều nắm thông tin rất rõ nên việc thu mua không chệch đi đâu được. Khi sản xuất luôn tôn trọng quy trình sản xuất chè truyền thống đó là phải là chè xanh sao suốt. Mẻ chè nào không đạt yêu cầu lập tức loại bỏ chứ không vì tiếc mà làm hỏng những mẻ chè khác. Những người được tuyển vào làm công nhân của HTX đều là con em trong xã, được anh Bình cầm tay chỉ việc, huấn luyện thành thạo. Khi sản xuất công nhân phải thực hiện các quy chế riêng của xưởng như mặc quần áo, dép, mũ đồng phục, nghiêm cấm không uống rượu, hút thuốc ở xưởng... Bên cạnh việc đảm bảo nguyên tắc để sản xuất ra chè ngon là quan trọng hàng đầu thì việc đảm bảo lợi ích của đối tác (người bán chè và mua chè với chị) cũng quan trọng không kém. Dù được người dân tin và muốn bán chè tươi nhưng chị không bao giờ vì thế mà ép giá. Khi có hoặc không có nhu cầu chị đều báo cho họ biết, nếu họ không đợi được mà cần bán thì chị để họ đi bán nơi khác... Chè khô thành phẩm trước khi đến với khách hàng phải đảm bảo cả về chất lượng cũng như an toàn vệ sinh thực phẩm. Trên bao bì của sản phẩm ghi số điện thoại của chị. Khi có ý kiến phản hồi của khách hàng, dù bận đến đâu chị cũng dành thời gian trả lời khách. Có những người gọi đến để khen, để chê cũng có những người gọi đến để kiểm tra thông tin sản phẩm... nhưng dù mục đích của họ là gì thì chị vẫn nhiệt tình và kiên nhẫn trả lời.

Là người làm kinh doanh mà khi tôi hỏi về kế hoạch và tham vọng lớn nhất của chị tới đây là gì thì chị trả lời tôi rằng: chị chỉ mong sau này có thể bao tiêu hết sản lượng chè tươi cho người dân để họ không còn chịu cảnh giá cả bấp bênh, mặt khác không để chè tươi lọt ra ngoài làm ảnh hưởng đến chất lượng chè Suối Giàng. Tất cả những gì chị đã làm và sẽ làm đều vì một lợi ích chung là giữ cho thương hiệu chè Suối Giàng được sống mãi trong lòng thực khách, sống mãi trên thị trường chè.

Với cái "tâm" của mình dành cho cây chè Suối Giàng, chị đã làm nên chữ "tín" cho thương hiệu Suối Giàng. Tôi còn được biết vào ngày 31/ 05 này Suối Giàng sẽ được công bố và đón nhận nhãn hiệu do Sở Khoa học và Công nghệ Yên Bái tổ chức. TUYẾT SƠN TRÀ chính là sản phẩm được giám định chất lượng và sẽ là sản phẩm đầu tiên chính thức mang nhãn hiệu Suối Giàng.