Chè Shan tuyết Suối Giàng

Tết đến Xuân về, trời đất giao hòa, cũng là lúc dân tộc vùng cao Suối Giàng (Huyện Văn Chấn, Yên Bái) sum vầy đầm ấm quanh những câu chuyện năm hết tết đến,mỗi lúc như vậy, không thể thiếu những chén chè Tuyết San. Người Mông Suối Giàng thường nói về chè San Tuyết như một niềm tự hào, bởi trải theo thời gian, chè Tuyết San đã đi cùng lịch sử người Mông Suối Giàng qua năm tháng, quanh những câu chuyện dựng đất, dựng làng đến xây dựng quê hương, đất nước giàu đẹp. Hơn thế nữa, khi du lịch phát triển, đặc sản chè Suối Giàng đã được du khách trong và ngoài nước biết đến.

Đặc sản suối Giàng

Nằm ở độ cao 1.371m so với mực nước biển, xã Suối Giàng, là một điểm du lịch hấp dẫn trong tour du lịch Yên Bái – Suối Giàng - Mường Lò – Mù Cang Chải. Một lần đến Suối Giàng nhân dịp đầu xuân, được ngắm cảnh sắc thiên nhiên kỳ diệu hùng vĩ, được thưởng thức đặc sản chè Tuyết San Suối Giàng, tôi đã được đi từ ngạc nhiên này đến bất ngờ khác, đầy lý thú. Đến Suối Giàng, tôi được đắm mình trong một không gian tráng lệ, núi non cao ngất ẩn hiện trong mây, bạt ngàn cây chè Shan Tuyết cổ thụ, những thác nước hùng vĩ, có tiềm năng du lịch sinh thái, du lịch nghỉ dưỡng, du lịch mạo hiểm.. Chè Shan tuyết cổ thụ ở Suối Giàng mọc tản mát, tự nhiên trong rừng, nơi sương mù bao phủ từ sáng đến trưa mới tan. Du khách sẽ bị bất ngờ khi đây đó thấp thoáng các cây chè cổ thụ, có cây ôm cả vòng tay không kín được thân cây. Suối Giàng từ lâu đã được ví như một Sapa thứ hai bởi khí hậu quanh năm mát mẻ, mây mù bao phủ, nhưng nhờ khí hậu, Suối Giàng đã sở hữu một loại đặc sản vùng miền ngon có tiếng mà không nơi nào có được, bởi nơi đây là xứ sở loại chè Tuyết Shan cổ thụ hàng trăm năm tuổi, nức tiếng khắp vùng miền.

Vùng chè cổ thụ Suối Giàng nằm ở các thôn Giàng Cao, Giàng B, Păng Cáng, Tập Lăng I, Tập Lăng II, Suối Lóp… với diện tích 293 ha. Chè shan Suối Giàng có lá to, dày có màu xanh đậm, búp to hơn những búp của của những loại chè ở nơi khác, trên các mặt lá phủ một lớp lông tơ như tuyết phủ. Bởi vậy, nên người dân mới gọi là chè tuyết. Sống ở độ cao trên một ngàn mét, quanh năm mây mù bao phủ, cây chè Suối Giàng lực lưỡng khác lạ. Nước chè Suối Giàng vàng óng như màu mật ong, khi rót nước ra trên mặt chén lan toả một làn hơi nước tựa như sương khói, cầm chén nước lên tay người ta hít thật sâu để tận hưởng cái hương thơm đầy sức quyến rũ của chè, khi uống xong dư vị cứ lưu mãi ở đầu lưỡi, đó là tinh túy của trời đất mà cây chè Suối Giàng đã dâng tặng cho con người. Ở xã Suối Giàng hiện nay số cây với có đường kính từ 20 – 30 cm thì nhiều không kể hết. Giá chè búp tươi ở nơi đây bao giờ cũng cao hơn giá của chè búp tươi ở những nơi khác được trồng ở cùng độ cao như xã Sùng Đô, Suối Bu, Phình Hồ và cao hơn rất nhiều lần trồng dưới vùng thấp. Hiện giá chè búp tươi tại Suối Giàng đang được bán 25.000-30.000đ/kg, giá chè khô, loại thấp nhất cũng không dưới 350.000đ/kg, có loại trên 1 triệu đồng/kg. Hằng năm sản lượng chè cả xã là hơn 300 tấn búp tươi, làm ra được hơn 60 tấn chè khô. Cây chè Suối Giàng là một loài cây đặc sản, là một nguồn thu chính của người dân Suối Giàng.

Dẫn tôi lên thăm cây chè tổ Suối Giàng nằm ở xã Giàng B nằm trong rừng chè cổ thụ có vị trí cao nhất, chu vi gôc bằng một người ôm, tán cây rộng đến hơn 20m2. Anh Nguyễn Xuân Lâm, một người dân Suối Giàng tự hào khoe, tuy cây đã được mấy trăm năm nhưng vào chính vụ thu hoạch có thể được 20 – 25 kg chè búp tươi từ cây chè tổ. Vẫn vẻ hồ hởi, anh Lâm cho biết, có lẽ khó ở nơi đâu lại có nhiều cây chè vài ba trăm tuổi như ở Suối Giàng (Văn Chấn, Yên Bái). Đến nay Suối Giàng vẫn còn hàng nghìn cây chè từ 200 tuổi trở lên, còn cây một trăm tuổi thì nhiều vô kể. Nhưng cây chè tổ vẫn là niềm tự hào của đồng bào dân tộc Mông ở Suối Giàng.

Quả thực, có thưởng thức hương vị chè Tuyết San Suối Giàng trong sự quây quần của đồng bào Mông mới hiểu hết được vị trí của đặc sản này trong lòng mỗi người dân nơi đây. Nhấp một ngụm nhỏ chè Tuyết San Suối Giàng, mới hiểu được sự đánh giá đúng đắn của một chuyên gia nước ngoài đã đến đây nghiên cứu về chè Tuyết San: “Tôi đã đi qua 120 nước có chè trên thế giới nhưng chưa thấy ở đâu có nhiều cây chè lâu năm như ở Suối Giàng. Chè ở đây độc đáo, trong bát nước chè xanh có đủ 18 vị hàng đầu của chè trên thế giới"...Nhiều du khách khi đến Suối Giàng thưởng thức Chè Tuyết San đã phải thốt lên rằng, hương vị chè Suối Giàng độc đáo, mùi hương cao sang không lẫn với bất kỳ loại chè nào khác, còn vị thì thật là đặc biệt, nhấp một ngụm nhỏ, hàng giờ sau vẫn thấy dư vị ngọt ngào đọng mãi không tan. Còn người dân nơi đây, khi nói về chè Tuyết San vẫn tự hào nhắc lại những đánh giá của Lê Quý Đôn: "Uống chén thứ nhất thấy thân thể mềm mại trở lại, uống chén thứ hai thấy quá khứ hiện về hết, uống chén thứ ba thấy có thể thông cảm được với các vị tiền bối, uống chén thứ tư thấy gió thổi lất phất ở hai bên nách, cho nên không thể uống chén thứ năm được nữa".

Tôi đã có dịp đến nhiều vùng miền, nơi sản sinh ra nhiều loại chè ngon nức tiếng như chè sen ở Hà Nội, chè Thái Nguyên…để thưởng thức, nhâm nhi và đàm đạo về hương vị của chè, nhưng khi được đến Suối Giàng, được thưởng thức chè Tuyết San mới hiểu vị chè nơi đây thật đặc biệt và hiểu vì sao chè Tuyết San Suối Giàng lại nức tiếng mọi vùng miền. Chè Tuyết San Suối Giàng có sự đặc biệt bởi không chỉ ngon bởi hương vị đầy ắp hương thơm, mà còn bắt mắt ở vẻ bề ngoài như phủ một lớp tuyết trắng muốt, tỏa ra mùi hương thơm dịu. Nhưng càng ngon hơn nếu hiểu, để có chè Tuyết San, người dân nơi đây đã phải mất khá nhiều công đoạn. Theo lời anh Kiên, một người dân có kinh nghiệm hái và pha chế chè nơi đây cho biết, để chè Tuyết San có hương vị vốn có không hề dễ dàng, đó là thành quả của những công đoạn từ thu hái đến sao, sấy, đòi hỏi nhiều kinh nghiệm. Theo anh Kiên, chè Tuyết San ngon phải được hái lúc còn sương, vì đây là thời điểm hương vị chè được tích tụ cao nhất trong mỗi búp chè. Ngày công đoạn sao, sấy đòi hỏi một quy trình nghiêm ngặt nếu không hương vị chè sẽ khác, không còn vị hương ngọt vốn có nữa. Đến Suối Giàng, niềm vui lớn nhất của tôi và nhiều du khách khi được thưởng thức đặc sản Chè Tuyết San, càng vui hơn nữa, khi ông Giàng A Đằng, chủ tịch UBND xã Suối Giàng cho biết, cây chè có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế của Suối Giàng. Nhờ chè mà đời sống của người dân nơi đây có nhiều đổi thay, vì thế chính quyền và người dân Suối Giàng luôn quyết tâm phát huy thế mạnh  để phục vụ tốt hơn cho du khách, mang lại cuộc sống ấm no cho đồng bào Mông Suối Giàng.

Lễ hội cúng chè tổ độc đáo

Rồi nhân dịp đầu xuân tiếp khách xa, bên ấm chè Suối Giàng ngát hương thơm của núi rừng Tây Bắc, chủ tịch UBND xã Suối Giàng Giàng A Đằng phấn khởi tiếp chuyện với chúng tôi, năm nào cũng vậy, mỗi khi xuân về, hoa đào, hoa mận nở rộ, để tôn vinh cây chè đã mang lại cuộc sống mới cho người dân nơi đây, chính quyền và nhân dân Suối Giàng lại tổ chức lễ cúng cây chè tổ. Lê cúng cây chè để tri ân trời đất, tri ân cây chè đã giúp họ có cuộc sống ấm no.

Theo lời ông Giàng A Đằng, mỗi khi mở hội cũng cầy chè tổ, mừng mùa chè bội thu, từ sáng sớm, trên các nẻo đường, các bản làng xã Suối Giàng, trong những bộ tả pủ, váy áo mới dệt bằng sợi lanh, náo nức xòe ô về dự hội. Nghi lễ cúng cây chè tổ là nghi lễ truyền thống trong đời sống tâm linh của người dân Suối Giàng. Người chủ lễ cúng là vị cao niên trong bản, đức độ được người dân trong bản tôn kính. Trước khi làm lễ cúng, người chủ lễ tắm rửa sạch sẽ bằng nước đun từ những loại lá cây thơm hái trên rừng, và mặc bộ quần áo mới. Lễ vật cúng là một con gà trống đen, giống gà Mông quí hiếm, lông đen, thịt đen, xương đen. Những người tham gia cúng cây chè tổ là bà con dân bản, trong đó chọn 4- 5 thanh niên trai tráng lực lưỡng, khỏe mạnh giúp chủ lễ kê bàn thờ, mổ gà, vái lạy trời đất. tổ tiên, thần linh...

Buổi sáng, khi mặt trời vừa lấp ló trên đỉnh núi thôn Giàng Cao, ánh sáng chói lòa chưa xuyên qua được màn sương mờ đục còn bao phủ khắp núi rừng, những người dân đã tập trung quanh gốc cây chè tổ. Một chiếc bàn thờ làm bằng thân cây trúc vẫn còn tươi, trên dán giấy bản, bốn tờ giấy dó màu đỏ, giữa dán giấy vàng dán ở bốn góc bàn thờ, cùng những tua giấy cắt treo bốn góc, tượng trưng cho trời đất bốn phương, tám hướng, đất đai, thần linh, tổ tiên…Chủ lễ được người dân xã Suối Giàng chọn là ông Giàng A Lử ở thôn Giàng B. Trước khi làm lễ cắt tiết gà, chủ lễ thắp hương khấn vái trời đất tổ tiên và cây chè, sau đó cầm con gà đen hướng về phía mặt trời rồi khấn rằng: Hôm nay là ngày lành tháng tốt, người dân Suối Giàng có lễ mọn là một con gà trống lông đen, mào đỏ rực, tiếng gáy của nó vang khắp các núi, các khe suối được làm lễ vật để dâng lên trời đất, thần núi, thần rừng, thần bản, tổ tiên...nay cúng cho cây chè tổ. Trời đất hãy chứng giám cho lòng thành của dân bản chúng tôi…

 Nói rồi hai người thanh niên giúp ông Lử cắt tiết gà, tiết của con gà được đặt lên bàn thờ cùng với một túm lông trên cổ của con gà vừa mới cắt tiết được dán lên tờ giấy bản nơi chính giữa bàn thờ. Sau khi luộc chín gà cùng xôi nếp, rượu ngô men lá rừng được bày lên bàn thờ, lễ cúng bắt đầu. Ông Giàng A Lử chắp tay đứng trước bàn thờ, những người tham gia cúng xếp hàng đứng phía sau, mỗi lần ông kêu tên trời đất, thân núi, thần rừng, tổ tiên…những người đứng sau ông quì xuống đất lạy trời đất và cây chè. Lời cúng của ông Lử bằng tiếng Quan Hỏa, đại ý như thế này: Người dân Suối Giàng vô cùng biết ơn trời đất, đã cho chúng tôi cây chè quí, nay chúng tôi có một lễ nhỏ xin được dâng lên trời đất, dâng lên các thần linh, tổ tiên phù hộ cho người dân trong bản ai cũng được mạnh khỏe, phù hộ cho rừng chè tươi tốt, búp to như bàn tay trẻ con, lá to như lá chuối rừng, hái quanh năm không hết, giúp cho người dân no đủ, không còn đói nghèo…Sau khi làm lễ cúng xong, ông Lử rót rượu ra những chiếc chén, sau đó đổ xuống đất và gốc chè, số còn lại chia cho những người cúng và một số người tham dự uống gọi là lộc trời. Tiếp đó ông cho phép hóa vàng những tua giấy treo bốn góc bàn thờ…Lễ cúng cây chè tổ hàng năm là một nét đẹp văn hóa ứng xử với thiên nhiên của người Mông Suối Giàng, đó cũng chính là những giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Chia tay Suối Giàng, khi mọi người và nhiều du khách vẫn hồ hởi chuyện trò quanh những ấm chè thoát lên mùi hương của đất trời, nhìn những vườn chè thấp thoáng trên lưng núi, những cô gái Mông nở những nụ cười như đất trời nở hoa, tôi thấy một niềm vui khó tả. Nhưng cũng có nhiều ngẫm suy, làm sao để hương chè Tuyết San Suối Giàng tỏa hương giữa bốn biển năm châu được mọi người biết đến. Đó cũng là ước mong của chính quyền và đồng bào dân tộc Mông xã Suối Giàng. Nhưng tôi hiểu, nếu có những chính sách phát triển du lịch một cách đúng đắn, Suối Giàng sẽ không chỉ là điểm du lịch hấp dẫn, mà qua đó hương chè Tuyết San cũng sẽ tỏa hương khắp thế giới.