ArGeoS - 2018 Kerk Schettens

Begeleiding bij graafwerkzaamheden in de kerk van Schettens

In februari 2017 werd in de Protestantse kerk van Schettens de grafkelder van de Friese edelman Schelte van Aysma onderzocht. Hierbij werden de stoffelijk resten geborgen, voor fysisch antropologisch en DNA onderzoek. Dit onderzoek werd uitgevoerd door Salisbury Archeologie b.v., waarbij het Archeologisch Steunpunt Sneek heeft geasisteerd. Op 23 maart werd ik, namens het ASP-Sneek benaderd door Y. Boonstra, Gemeente Súdwest Fryslân, of het ASP-Sneek bereid was om bij het graafwerk in de kerk van Schettens eventuele sporen te documenteren. Deze graafwerkzaamheden zouden op zaterdag 25 maart plaats vinden, door een groep vrijwilligers van de kerk onder leding van de Kerkenrentmeester A. Buwalda. Het graafwerk was nodig voor de aanleg van een nieuwe toegang tot de grafkelder.

Historie

Wat weten we over de oudste historie van Schettens en haar kerk? Onder de dorpswierde ligt een oudere terp welke tot ca.450 werd bewoond. De huidige dorpswierde is waarschijnlijk rond 800 ontstaan. De oudste, voor zover bekende, melding van Schettens is een schenking oorkonde, uit 855, aan het klooster Werden in Duitsland. De door het dorp, en vlak langs de kerk, lopende Schraader vaart is waarschijnlijk een oude zijarm van de Marne slenk geweest, waaraan het dorp ontstaan is. Het is bekend dat de Kerk van Longerhouw, een buurgemeenschap, al in de 13e eeuw is gebouwd. Veel kerken in dit gebied zijn in die periode ontstaan, zo waarschijnlijk ook die van Schettens. In 1756-1759 is de kerk bijna geheel vernieuwd. De huidige driezijdig gesloten zaalkerk is in1865 gebouwd als Nederlands Hervormde kerk ter vervanging van de oude kerk. Bij deze nieuwbouw stortte een deel van de grafkelder van Schelte van Aysma. Ook werd de kerk voorzien van een nieuwe houten vloer, welke de oude kerkvloer met grafzerken grotendeels bedekte. In 2002 kwamen de grafzerken bij onderhoudswerkzaamheden weer aan het licht.

De grafkelder

De grafkelder ligt voor het grootste deel onder de zerk van Schelte van Aysma. De kelder moet voor augustus 1637 aangelegd zijn, gezien de datum van het overlijden van Schelte van Aysma. Of deze grafkelder speciaal is aangelegd voor Schelte van Aysma, of dat hier sprake is van een oudere familietombe van de Osinga’s die is hergebruik is niet bekend. In 2015 onderzocht conservator Jeroen Punt van het nationaal militair museum in Soesterberg een helm die al jaren aan de muur hing in de kerk van Schettens. Hij kwam erachter dat de helm had toebehoord aan Schelte van Aysma, Deze helm staat ook afgebeeld op de grafsteen. Schelte was een Friese officier die tijdens de Tachtigjarige Oorlog vocht in de legers van de Oranjeprinsen Maurits en Frederik Hendrik. Hij is vermoedelijk in 1578 geboren te Beetgum en trouwde in 1612 met Tjemck van Osinga uit Schettens. Zoals gebruikelijk was in die tijd voor de adel was hij werkzaam in het Staatse leger: rond 1600 is Schelte als jonge officier begonnen en sneuvelde in 1637, tijdens het beleg van Breda, als kolonel.

Binnenzijde grafkelder

Het profiel

Door het graven van de nieuwe toegang tot de grafkelder, onstond er een dwarsdoorsnede van de bodem onder de kerk. Welke ons de mogelijkheid bood om dit profiel te bestuderen op sporen van oudere activiteiten en of bewoning. De zijde onder de grafzerken was volledig verstoord door het delven van de graven. Maar in de wand daar tegeonover wars nog een duidelijke laagopbouw zichtbaar. De bovenste laag, welke verfrommeld is, is ontstaan door de bouwactiviteiten van de kerk(en). Helaas waren er geen oudere vloer en of bouwnivaus van de voorgaande kerken zichtbaar. Een aantal lagen die zichtbaar waren, zijn ontstaan onder invloed van water, en wel door de nabijgelegen Marne slenk. Maar het opvallendst waren een aantal cultuur/woonlagen, welke werden onderbroken door brandlagen. Het gaat hierbij om zogenaamde terplagen, en vertegenwoordigen de resten van oude bewoning op een terp. De bassis van deze terplagen werd gevormd door een laag waarin duidekijke spitsporen, en mogelijk plaggen, zichtbaar waren. Deze vergraafde laag ging, aan de onderzijde, over in een klei laag welke is afgezet door de Marne. En maakt waarschijnlijk deel uit van een hoger gelegen oeverwal, waarop de terp later is aangelegd.

Terp en brandlagen

Helm Schelte van Aysma

De Vondsten

In totaal werden er 74 vondsten geborgen. Welke vooral bestond uit botmateriaal en aardewerk. In de vulling voor de grafkelder werden een aantal vondsten geborgen. Deze bestonden vooral uit botmateriaal van runder en schaap/geit, maar ook bouwpuin. In de rechter wand bij de ingang van de grafkelder zat een ijzeren haak. De meeste aardewerk vondsten werden gedaan in de terplagen, onder de brandlaag. Deze vondsten besaan uit handgevormd aardewerk, het zogenaamde terpaardewerk. Twee scherven waren voorzien met het kenmerkende streepband versiering (250v.C.-100n.C.). Een van deze scherven kwam uit de onderste terplaag, en geeft hiermee een mogelijke datering voor het ontstaan van deze terp. In de late IJzertijd en Vroeg Romeinse tijd (ca 250v.C.-100n.C). De sporen en vondsten geven bijna geen informatie over de historie van de kerk zelf. Maar wel over een mogelijke oude toegang tot de grafkelder. De ijzeren haak bij de ingang van de grafkelder, is waarschijnlijk een scharnier geweest. Welke lijkt aan te tonen dat de grafkelder vroeger van een deur was voorzien, en dus toegankelijk is geweest. Deze toegang lag ongeveer op dezelfde plaats waar nu de nieuwe inang is aangelegd. Nadat de kelder in 1865 gedeeltelijk was ingestort en gerenoveerd. Is waarschijnlijk de deur verwijderd en de toegang afgesloten met los opgestapelde Friese geeltjes. Waarna de toegang is volgestort met grond, hierbij zijn waarschijnlijk ook de dierlijke botten en puin in deze vulling terecht gekomen.