Xây dựng chiến lược phát triển địa phương là một phương thức được các nhà lãnh đạo, từ cấp Trung ương đến cấp địa phương, của nhiều nước phát triển trên thế giới đánh giá là một phương pháp hiệu quả nhằm thu hút sự tham gia và tạo sự đồng thuận tại địa phương, vì sự phát triển của quốc gia nói chung, và sự cất cánh của địa phương nói riêng. Xây dựng chiến lược phát triển địa phương cần căn cứ trên quan điểm định hướng và các giải pháp tổng thể của chiến lược phát triển quốc gia. Đó là nguyên tắc nhất quán, nhằm phát huy được sức mạnh tổng hợp của tất cả các chủ thể của nền KTXH, vì một sự hợp tác toàn diện, hiệu quả giữa các địa phương, vì một tầm nhìn chung của cả đất nước.

Không chỉ có thế, chiến lược phát triển địa phương còn mang giá trị riêng của từng địa phương, đóng góp những giá trị không thể thay thế cho sự phát triển chung của đất nước. Chiến lược phát triển địa phương là sự chia sẻ tầm nhìn chung của một quốc gia, nhưng không thể thiếu tầm nhìn phát triển của riêng địa phương. Chỉ có ở quy mô địa phương, tầm nhìn mới gắn với mức độ phát triển cụ thể của riêng địa phương; những giải pháp cho các vấn đề quốc gia mới thực sự được triển khai và giải quyết; những đặc trưng đặc thù, những giá trị độc đáo của từng địa phương mới được xây dựng và bồi đắp thành những lợi thế cạnh tranh riêng biệt. Bên cạnh đó, hàng loạt những biến động trong nước và quốc tế cũng đòi hỏi cách thức xây dựng chiến lược, dù ở tầm Trung ương hay địa phương, phải có những cập nhật trong cách tư duy, quy trình và các công cụ sử dụng. Chiến lược phát triển cần phản ánh đúng mức vai trò và tầm quan trọng của hệ sinh thái phát triển địa phương. Những diễn biến mới trong bức tranh hội nhập và toàn cầu hóa, những cơ hội và thách thức đến từ cuộc CMCN 4.0; tác động của các quy phạm pháp luật và định hướng, chính sách mới của Trung ương như Luật Quy hoạch 2017, Chiến lược Phát triển KTXH quốc gia 2021-2030, đều cấp thiết đòi hỏi cách tư duy, quy trình và công cụ sử dụng trong hoạch định đường hướng phát triển sẽ phải được cập nhật và nâng tầm so với giai đoạn trước.

Tại sao Chính quyền địa phương cần hoạch định chiến lược phát triển địa phương theo phương pháp hiện đại?
Quá trình hoạch định chiến lược địa phương mang lại nhiều lợi ích. Hoạch định chiến lược địa phương tạo ra một khuôn khổ để xác định phương hướng và giải pháp cụ thể để đạt được tầm nhìn và mục tiêu mong muốn. Chiến lược cũng mang đến cơ hội để tất cả các chủ thể KTXH tại địa phương cùng tham gia đối thoại, do đó cải thiện sự hiểu biết về tầm nhìn phát triển; nâng cao ý thức về trách nhiệm của các chủ thể đối với việc xây dựng chiến lược; tạo sự đồng thuận và nhất quán về phương hướng phát triển chung và hướng tới hoàn thành các mục tiêu. Ngoài ra, bản chiến lược còn nhằm mục đích bám sát thực tiễn môi trường phát triển của địa phương, cung cấp nền tảng hiện trạng phát triển giúp chính quyền địa phương xác định và xây dựng lợi thế cạnh tranh, thiết lập các ưu tiên phát triển một cách hiệu quả.

• Chiến lược phát triển địa phương hướng tới sản phẩm cụ thể: xây dựng một định hướng chiến lược thực tế, khả thi, có kế hoạch theo dõi, đánh giá cụ thể để điều chỉnh cập nhật, với những cột mốc giúp đánh giá mức độ phát triển của địa phương.

• Chiến lược phát triển địa phương là một công cụ quản lý vô giá: cân bằng các hoạt động ngắn hạn và dài hạn trên cơ sở phân bổ nguồn lực bị giới hạn đặt ra nhiều thách thức đối với công tác xây dựng chiến lược. Một chiến lược phát triển hỗ trợ lãnh đạo địa phương xác định cách thực hiện công việc một cách hiệu quả, trong khi vẫn đảm bảo nằm trong giới hạn của ngân sách.

• Chiến lược phát triển địa phương có tính linh hoạt và thích ứng với môi trường thay đổi: Công tác xây dựng chiến lược cho phép xác định các mục tiêu và kế hoạch cụ thể, phù hợp với trình độ phát triển và mong muốn của từng cấp, từng ngành. Điều này hết sức quan trọng vì mỗi địa phương, đô thị, mỗi ban, ngành, lĩnh vực KTXH có các nhu cầu và trình độ phát triển khác nhau. Bên cạnh đó, kế hoạch dài hạn chắc chắn sẽ cần điều chỉnh do sự thay đổi nhanh chóng của môi trường bên trong và bên ngoài. Do đó, cần có một chiến lược đủ linh hoạt để phù hợp với nhiều biến động khác nhau, đồng thời, đủ mạnh để vẫn tuân thủ các nhiệm vụ và mục tiêu cơ bản của địa phương.

• Chiến lược phát triển địa phương nhằm đáp ứng nhu cầu của người dân và các chủ thể khác: Một chiến lược thành công bao gồm những ưu tiên quan trọng đối với người dân cũng như các chủ thể khác, bởi lẽ đây là những đối tượng đóng vai trò trung tâm của chiến lược. Những ưu tiên quan trọng của họ cũng là mục tiêu cao nhất cần đạt đến của sự phát triển địa phương. Vì vậy, chất lượng của chiến lược phát triển được đo bằng khả năng giải quyết nhu cầu của các chủ thể của địa phương.

• Chiến lược phát triển địa phương thu hẹp khoảng cách và kêu gọi sự tham gia đông đảo của các bên liên quan: Chiến lược phát triển cần được xây dựng trên cơ sở đối thoại giữa tất cả các bên liên quan ở trong và ngoài địa phương, với mục tiêu thảo luận nhiều ý tưởng đa chiều và cởi mở. Từ đó, đối thoại sẽ giúp thu hẹp khoảng cách trong suy nghĩ giữa các bên, tạo nên sự đồng thuận về chiến lược.

Một chiến lược phát triển địa phương có chất lượng cao không đơn thuần là một bản phác thảo hay kỳ vọng về tương lai mà còn đỏi hỏi dựa trên cơ sở thực tế và có tính khả thi. Một loạt các mục tiêu thiết thực và chi tiết mang tính khả thi và được xây dựng thành các kế hoạch cụ thể nhằm thực thi và giám sát. Về mặt thực tiễn, một chiến lược phát triển phải có khả năng nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong việc thực hiện, giám sát và ra quyết định. Về mặt quản lý, một chiến lược phát triển thành công được tạo ra bởi sự tham gia và đồng thuận của các bên liên quan và trao quyền cho những cá nhân, các sở, ban, ngành chịu trách nhiệm thực hiện những phần việc cụ thể trong bản kế hoạch. Ngoài các yếu tố chức năng này, chiến lược phát triển là sự phản ánh hữu hình của tinh thần và văn hóa cộng đồng. Các mục tiêu và tầm nhìn là đại diện lợi ích và nguyện vọng của đại diện nhiều bên liên quan: cán bộ, lãnh đạo địa phương, công dân, doanh nghiệp và các bên liên quan khác. Nó cũng truyền đạt các giá trị cộng đồng của địa phương, củng cố mối quan hệ đối tác giữa chính quyền địa phương và đông đảo cộng đồng dân cư. Nói tóm lại, kế hoạch chiến lược nêu rõ những vấn đề quan trọng đối với cộng đồng của địa phương và cho phép một kế hoạch hành động tập thể đi đến kết quả.