Warunki życia na lądzie

Czego powinnaś/powinieneś nauczyć się na tej lekcji?

  1. Opisać warunki panujące na lądzie.

  2. Omówić jak organizmy żyjące na lądzie przystosowały się do zróżnicowanej temperatury, ilości wody, dostępu światła i innych warunków życia?

  3. Rozpoznawać niektóre rośliny i zwierzęta żyjące na lądzie.

Jak żyje się na lądzie?

Środowisko lądowe różni się od środowiska wodnego między innymi ograniczonym dostępem do wody, dużymi zmianami temperatury, silnym oddziaływaniem wiatru, dużą ilością światła i tlenu. Organizmy żyjące na lądzie muszą sprawnie pobierać wodę oraz ograniczać jej straty. Życie w środowisku lądowym wymaga ochrony zarówno przed zbyt niską, jak i zbyt wysoką temperaturą powietrza.

Poznaj warunki życia na lądzie

  1. Ograniczony dostęp do wody

Rośliny lądowe pobierają wodę za pomocą korzeni. Niekiedy sięgają one nawet kilkadziesiąt metrów w głąb ziemi. Rośliny rosnące na obszarach bardzo suchych /pustynia/ gromadzą wodę w liściach lub łodygach. Organy te pokryte są grubą warstwą ochronną, która skutecznie chroni je przed parowanie wody.

Zwierzęta lądowe również ograniczają straty wody. Na przykład węże i jaszczurki są pokryte łuskami i tarczkami, dzięki czemu ich skóra nie przepuszcza wody. Niektóre zwierzęta, na przykład żaba rogata, na czas suszy zakopują się w ziemię. Dopiero gdy zaczyna padać deszcz, opuszczają swoje kryjówki.

2. Duża zmienność temperatury

Rośliny stosują różne sposoby ochrony przed zbyt niską lub zbyt wysoką temperaturą. Niektóre rośliny zielne /szarotka, sasanka/ wytwarzają gęste włoski, które pokrywają ich łodygi, liście i kwiaty. Drzewa i krzewy okrywa gruba kora, która doskonale chroni wnętrze ich łodyg przed niekorzystną temperaturą.

Zwierzęta:
- przesypiają okres niskiej temperatury powietrza /niedźwiedzie, świstaki, susły/ okres ten jest poprzedzony intensywnym żerowaniem, gromadzeniem tłuszczu pod skórą i robieniem zapasów. Wiele ptaków - - odlatują do cieplejszych rejonów, gdzie łatwiej jest im znaleźć pożywienie /bociany i wilgi/,
- unikają przegrzania, chowając się w ciągu dnia w szczelinach skalnych, norach lub w cieniu drzew /żaby i myszy/.

3. Działanie wiatru

Rośliny o masywnej budowie /drzewa/ są w stanie opierać się nawet silnym porywom. Rośliny wiotkie i elastyczne poddają się podmuchom, kołysząc się i uginając. Wiatr odgrywa też pozytywną rolę - niektóre rośliny wykorzystują go do rozsiewania nasion.

Zwierzęta zabezpieczają się przed wiatrem i chłodem za pomocą gęstego futra lub upierzenia. Niektóre z nich, na przykład pingwiny, dla ochrony przed wiatrem i zimnem gromadzą się w duże, zwarte stada. Dzięki temu mogą się nawzajem ogrzewać. Osobniki ze środka stada co jakiś czas wymieniają się miejscami z tymi, które są na zewnątrz.

4. Duża ilość tlenu

Zawartość tlenu w powietrzu jest większa niż w wodzie. U roślin lądowych wymiana gazowa, odbywa się przez aparaty szparkowe. Są to niewielkie szczeliny znajdujące się na łodygach i liściach, przez które przenikają tlen i dwutlenek węgla.
Wiele zwierząt lądowych pobiera tlen i usuwa dwutlenek węgla całą powierzchnią ciała. U niektórych zwierząt wykształciły się specjalne narządy oddechowe - płuca, przystosowane do wykorzystywania tlenu znajdującego się w powietrzu.

5. Duża ilość światła

Na lądzie światło jest łatwiej dostępne niż w środowisku wodnym. Rośliny lądowe wykształciły przystosowania pozwalające na jak najlepsze jego wykorzystanie do fotosyntezy. Na przykład ich liście układają się tak, aby sobie nawzajem nie zasłaniać światła. Niektóre rośliny w ochronie przed zbyt silnym nasłonecznieniem w godzinach południowych obracają swoje liście brzegiem do słońca. Liście klonu tworzą rodzaj mozaiki, dzięki czemu każdy z nich ma dostęp do światła.

Przystosowania mają ułatwić zwierzętom:

  • życie w określonym środowisku,

  • zdobywanie pokarmu,

  • ochronę lub obronę przed wrogiem.

Zwierzęta żyjące w różnych strefach klimatycznych, nawet jeżeli są ze sobą blisko spokrewnione, różnią się od siebie z powodu odmiennych warunków życia.

POD ZIEMIĄ: kret - jest prawie ślepy (wzrok nie jest mu potrzebny), jego ciało ma walcowaty kształt (co ułatwia przemieszczanie w wąskich korytarzach), przednie łapy, służące do kopania, przypominają łopatki koparki, jego sierść wyrasta pionowo, jest gęsta i krótka (pomaga mu w cofaniu się w korytarzach, nie osiadają na niej cząstki gleby).

W GÓRACH: kozica - ma nogi zakończone krótkimi i twardymi racicami, co umożliwia szybkie i bezpieczne poruszanie się po stromych skałach.

TERENY BAGNISTE: łoś - ma nogi zakończone dużymi, szeroko rozstawionymi racicami, dzięki czemu może się poruszać po grząskim terenie.

DRZEWA: dzięcioł - sprawne poruszanie po gałęziach, umożliwia mu odpowiedni układ palców: dwa są skierowane do przodu, dwa do tyłu, są one zakończone ostrymi pazurami, sztywny ogon służy do podpierania się. Te cechy ułatwiają mu poruszanie się po pniach drzew.

ŁĄKI i MOKRADŁA: czapla, bocian - ich nogi są długie, szczudłowate, palce u nóg spięte błoną, co umożliwia brodzenie, długi dziób służy tym ptakom do zdobywania pokarmu.

PORUSZANIE PO DRZEWACH: wiewiórka, kuna, żbik, sikorka, chrabąszcz - mają pazury ułatwiające utrzymanie się na pniach i gałęziach drzew. Owady mogą poruszać się po drzewach, ponieważ mają odnóża zakończone pazurkami. Mucha ma nogi zakończone poduszeczkami, dzięki czemu może się poruszać nawet po szybie.

Na zwierzęta czyhają rożne niebezpieczeństwa, dlatego wykształciły przystosowania obronne i ochronne.

Przystosowania ochronne

  1. Jaskrawe, odstraszające ubarwienie, np. brzuszek u kumaka, czerwone skrzydła u biedronki, żółte plamy salamandry.

  2. Maskujący kolor, np. zielona rzekotka, konik polny.

  3. Upodobnienie do elementów środowiska (kształt, ubarwienie), np. patyczak, motyl liściak.

Przystosowania obronne

  1. Kolce u jeża.

  2. Jad, np. u pszczoły.

  3. Zapach, np. u skunksa.

  4. Silne i ostre kły, np. u lisa, wilka, rysia.

  5. Odrzucenie ogona, np. u jaszczurki.

  6. Życie w kolonii, np. mewy.