Concretisering

Creatief denken is een skill van de 21ste eeuw en bestaat uit drie fases (Koen De Vos, Brainstorm, 2de editie, uitgeverij Boom, 2019).

• Divergerende fase
  is de fase van het verzamelen van zoveel als mogelijk ideeën.

• Convergerende fase
  is de fase van uit de veelheid van ideeën enkele ideeën te kiezen die verder kunnen uitgewerkt worden.
  Welke ideeën zijn het meest vernieuwend én realiseerbaar?

• Creatieve uitwerking
  is de fase van de vaardigheid om het gekozen creatieve idee uit te werken.

Creatief denken gebeurt in groep vandaar dat er een samenhang is met het leerplandoel waarin de leerlingen samenwerken met medeleerlingen aan de uitwerking van een gezamenlijk resultaat: LPD 05.02.

Divergende fase

Creatief denken begint met de divergerende fase, waarin leerlingen zoveel mogelijk ideeën verzamelen zonder deze te beoordelen, omdat vroegtijdige beoordeling belemmerend kan werken. 

Het verzamelen van ideeën gebeurt via brainstormtechnieken. Brainstorm is een specifieke techniek die werd uitgevonden door dhr.Osborn in 1938 en die in beginsel in groep gebeurt. Leerlingen passen dus specifieke methodes toe om ideeën te verzamelen, wat verder gaat dan enkel een klasgesprek waarbij ideeën worden besproken. 

Wanneer is dit leerplandoel gerealiseerd? 

Dit leerplandoel wordt bereikt wanneer leerlingen de drie stappen van de divergerende fase succesvol hebben voltooid. 

• Het probleem verhelderen in samenwerking met medeleerlingen.

• De vraagstelling formuleren met hulp van medeleerlingen.

• Een brainstormtechniek toepassen om zoveel mogelijk ideeën te verzamelen, voortbouwend op de ideeën van medeleerlingen.

Wenken

Wat eerst en vooral belangrijk om te weten is, dat brainstorming steeds in groep gebeurt. De groep mag evenwel niet te groot zijn. Ideaal bestaat een groepje uit drie leerlingen. Vervolgens worden alle verzamelde ideeën van de verschillende kleine groepjes samengelegd. De verschillende fasen van de brainstorm worden door de leraar begeleid: voorbereiding en de brainstormactiviteit zelf. Als leraar begeleid je dus de brainstorm van de start tot het einde. Dit betekent dat je zowel de voorbereiding van de brainstorm als het proces van de brainstorm in handen neemt.

Begeleiding van de voorbereiding van de brainstorm

Het inoefenen van brainstormen bij leerlingen vraagt een goede voorbereiding. De voorbereidende fase bestaat uit twee stappen: (1) probleemverkenning en een (2) goede vraagstelling.

Als leraar geef je (1)de probleemstelling aan. Het is belangrijkom de verschillende facetten van het probleem eerst samen met je leerlingen te onderzoeken en te verkennen. Laten we even stilstaan bij de volgende probleemstelling. Leerlingen die tijdens het schooljaar instappen, hebben meer tijd nodig om hun weg te vinden in de school.

Hoe ga je als leraar aan de slag om het probleem nader te verkennen door je leerlingen?

Stel eerst de waaromvraag? Leerlingen voelen zich minder snel thuis in onze school? Waarom?

Ga dan vervolgens verder met de 10 vragen om het probleem beter in kaart te brengen.

1. Wat is het probleem?
2. Wie heeft dit probleem?
3. Wanneer en waar ervaren zij dit probleem?
4. Wat is de omvang van het probleem?
5. Wie heeft het probleem?
6. Hoe gaan zij om met het probleem?
7. Wie heeft het probleem niet?
8. Waarom niet? Hebben zij het probleem ontweken, verminderd of opgelost?
9. Wat zijn elementen in het probleem? Denk aan: praktisch, emotioneel,...
10. Waarom is het probleem nog niet opgelost?

Na de probleemverkenning gaan we over naar de tweede stap: (2) de vraagstelling. Begin steeds met: hoe kunnen … Deze vraagstelling lokt het zoeken naar oplossingen uit. Het gaat niet om een specifieke oplossing, maar om meerdere oplossingen.

Voorbeeld: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat een leerling sneller zijn plaats vindt in de school.

Begeleiden van het uitvoeren van de brainstorm

Brainstormen vraagt oefening. Start dus eerst met een eenvoudige brainstormtechniek. Welke brainstormtechniek je ook kiest. Neem deze tips alvast mee.

1. Kwantiteit boven kwaliteit, verzamel zoveel mogelijk ideeën
2. Stel je oordeel uit en zorg voor een veilige omgeving
3. Schrijf alles ( !) op, zelfs de meest idiote en wilde ideeën
4. Combineer en bouw voort op ideeën van elkaar
5. Houdt de oorspronkelijke opdracht in je achterhoofd
6. Geen smartphones, tablets of laptops

https://denkkrachtutrecht.nl/

Brainstormtechnieken

Ben je op zoek naar geschikte brainstormtechnieken. Hier alvast een voorbeeldje van een brainstormtechniek.

gek- gekker - (https://hatrabbits.com/gek-gekker-goed/

Geef elke leerling een vel papier. Zorg ervoor dat het vel groot genoeg is om op te schrijven (A4 formaat printpapier is voor deze opdracht prima geschikt). Vraag aan de leerling om het vel te verdelen in 2 gelijk vlakken. Dit kunnen ze doen door twee lijnen te zetten met een pen, of door het papier te vouwen.

1. Gek

Vraag aan de leerlingen om individueel (zonder met elkaar te overleggen) een ‘gek idee’ op te schrijven, om het doel te bereiken. Dit gekke idee mag in de eerste kolom worden genoteerd. Laat ze hierna het vel met hun idee doorgeven aan hun rechterbuurman of -buurvrouw.

2. Gekker

Elke leerling heeft nu een vel papier voor zich waarop een gek idee is geschreven. Nu is het de kunst om dit gekke idee nog gekker te maken. Vraag de leerlingen om het idee te bestuderen, en in de tweede kolom iets toe te voegen aan het idee waarmee het idee nog véél gekker wordt.

Klik hier alvast door voor nog meer brainstorm werkvormen:https://www.fridayoutofthebox.nl/brainstormen-innovatie-ideegeneratie-creatieve-technieken/#opwarmen

Leerlijn

De leerplandoel is voor de eerste, tweede en derde graad dezelfde. Het creatief denken vraagt immers voldoende inoefening. Vandaar dat het belangrijk is om gedurende de verschillende graden de leerlingen voldoende oefenkansen aan te bieden om ideeën te leren verzamelen. De probleem- en vraagstelling zullen per graad natuurlijk verschillend/complexer zijn. Ook de gehanteerde brainstormtechnieken zullen verschillen. Als school dien je een schooleigen leerlijn op te stellen.