บทที่ 1

ระบบปกคลุมร่างกาย (Integumentary system)

    หมายถึง ระบบอวัยวะที่ปกคลุมอยู่นอกสุดของร่างกาย  อันได้แก่  ผิวหนัง (skin), และอวัยวะที่มีต้นกำเนิดมาจากผิวหนัง (เล็บ  ผม/ขน และรูขุมขน ต่อมไขมัน  ต่อมเหงื่อ) ผิวหนังเป็นหนึ่งในอวัยวะที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของร่างกาย เป็นตัวแบ่งกั้นอวัยวะ

ภายในออกจากสิ่งแวดล้อมภายนอก มีหน้าที่ที่สำคัญ ดังนี้  คือ

1.ป้องกัน (Protection)  เนื่องจากผิวหนังอยู่ชั้นนอกสุดของร่างกาย  จึงมีหน้าที่เป็นด่านแรกในการเผชิญกับภยันตรายจากสิ่งแวดล้อมภายนอก เช่น แสงแดด (Ultraviolet)  ความร้อน ความเย็น สารเคมี แรงกระทบกระแทก และเชื้อโรคต่างๆ เช่น เชื้อแบคทีเรีย นอกจากนี้ยังช่วยป้องกันการระเหยของน้ำออกจากร่างกายไม่ให้มากเกินไป

2.รับความรู้สึก  (Sensation)   ผิวหนังเป็นอวัยวะรับความรู้สึกที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของร่างกาย ประกอบด้วยอวัยวะรับความรู้สึกเจ็บปวด (pain) ความร้อน-เย็น (Temperature)  รับสัมผัส (Touch)  และรับความกด (pressure) เป็นต้น

3.ควบคุมสมดุลความร้อนของร่างกาย (Thermoregulation) โดยอาศัยการทำงานของต่อมเหงื่อ (eccrine  sweat glands) ขน (hairs) กลุ่มร่างแหเส้นเลือดฝอยแดง-ดำ ในผิวหนัง และชั้นไขมันที่สะสมอยู่ใต้ผิวหนัง (Subcutaneousadipose  tissue)   เช่น  เวลาที่อุณหภูมิของร่างกายสูงเกินไป ร่างกายจะระบายความร้อนออกไป โดยการระเหยของเหงื่อจากต่อมเหงื่อ  และการขยายตัวของกลุ่มร่างแหเส้นเลือดฝอยแดง-ดำในผิวหนัง แต่ถ้าหากอุณหภูมิของสิ่งแวดล้อมต่ำกว่าร่างกายมาก ร่างกายจะรักษาระดับความร้อนในร่างกายให้คงที่โดยการหดตัวของกล้ามเนื้อ (Arrector pili

muscles) ที่เกาะอยู่กับรูขุมขน ทำให้เกิดภาวะขนลุกและการหดตัวของกลุ่มร่างแหเส้นเลือดฝอยร่วมกับการเผาผลาญไขมัน ในชั้นใต้ผิวหนังให้เป็นพลังงานความร้อนเพื่อรักษาควบคุมอุณหภูมิในร่างกายให้คงที่

4.ควบคุมระบบเมตตาบอลิสม  (Metabolism) ของร่างกาย โดยชั้นไขมันใต้ผิวหนังจะเป็นแหล่งสะสมพลังงานที่สำคัญของร่างกาย โดยเก็บสะสมไว้ในรูปของ Triglyceride  นอกจากนี้เซลล์ในชั้นหนังกำพร้ายังสามารถสร้างวิตามินดีให้กับร่างกาย  นอกเหนือจากการเก็บสะสมวิตามินดีที่มาจากการดูดซึมของลำไส้ผิวหนังเป็นอวัยวะที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของร่างกาย โดยคิดเป็นน้ำหนักประมาณ 16% ของน้ำหนักตัว มีลักษณะแตกต่างกันตามแต่ละส่วนของร่างกาย   ทั้งในโครงสร้าง   ความหนา และสีผิวผิวหนังตรงบริเวณที่ต่อเนื่องกับ  mucous  membrane  เรียกว่า

mucocutaneous  junctions เช่น  บริเวณริมฝีปากต่อเนื่องกับเยื่อบุช่องปาก   (oral mucosa)  บริเวณเปลือกตาที่ต่อเนื่องกับเยื่อบุตาขาว   (conjunctiva) บริเวณรูจมูกที่ต่อเนื่องกับเยื่อ 

องค์ประกอบของระบบผิวหนัง

ผิวหนังประกอบด้วย 2 ชั้น คือ

   1.  ชั้นหนังกำพร้า (Epidermis)   เป็นชั้นที่อยู่บนสุด

   2.  ชั้นหนังแท้   (Dermis หรือ corium)  เป็นชั้นที่อยู่ใต้ชั้นหนังกำพร้า

         ใต้ชั้นหนังแท้จะเป็นชั้น Hypodermis หรือ Subcutaneous tissues  ซึ่งประกอบไปด้วย เนื้อเยื่อเกี่ยวพันที่อยู่กันอย่างหลวมๆ  (loose connective tissues)  และไขมัน  (Adipose tissues)  ซึ่งจะมีจำนวนมากน้อยแตกต่างกัน ในแต่ละส่วนของร่างกาย 

หนังกำพร้า (EPIDERMIS)

       Epidermis เป็นชั้นของผิวหนังที่ปกคลุมอยู่บนสุด มีต้นกำเนิดมาจาก Surface  ectoderm  ชั้นนี้ประกอบไปด้วยเซลล์ที่มีการเกิด  เจริญเติบโตพัฒนาการ และตายลอกหลุดออกไปจากร่างกายตลอดเวลา   และเป็นชั้นที่ให้กำเนิดโครงสร้างต่าง ๆ   (skin derivatives or  appendages)  อันได้แก่  ขน รูขุมขน  และต่อมไขมันรวมเรียกว่า Pilosebaceous

units ต่อมเหงื่อ (Eccrine  Apoeccrine  Apocrine apocrine  sweat  glands)  และเล็บ (Nails)

       ชั้น  epidermis   มีความหนาโดยเฉลี่ยประมาณ 0.4 ถึง 1.5 มิลลิเมตร เทียบกับความหนาทั้งหมดของผิวหนัง(skin)  ซึ่งมีความหนาเฉลี่ยโดยประมาณ 1.5-4.0 มิลลิเมตร  แต่ความหนาของชั้น epidermis นี้จะแตกต่างกันไปในแต่ละบริเวณของร่างกาย ทำให้สามารถแบ่งผิวหนังตามความหนาของ  epidermis ออกได้เป็น 2 ชนิด คือ

1.Thick skin  คือ  ผิวหนังที่มีชั้น epidermis หนา โดยเฉพาะชั้นstratum  corneum  พบบริเวณฝ่ามือฝ่าเท้า (palms  and  soles)  ซึ่งthick skin นี้จะไม่มี ขน รูขุมขน และกล้ามเนื้อ Arrector pili muscles(Pilosebaceous  unit)  อยู่ในบริเวณเหล่านี้ แต่จะมีต่อมเหงื่อ eccrinesweat glands  เป็นจำนวนมาก   ดังนั้น  บริเวณฝ่ามือฝ่าเท้าของร่างกายจึงไม่พบว่ามีเส้นขนหรือน้ำมันจากต่อมไขมัน (sebum) เหมือนบริเวณอื่นของร่างกาย  เช่น  ใบหน้า  แต่จะมีเหงื่อออกมากบริเวณฝ่ามือฝ่าเท้า 

2. Thin skin  คือ ผิวหนังที่มีชั้น epidermisบาง  พบได้ทั่วร่างกาย ยกเว้น บริเวณฝ่ามือฝ่าเท้า ซึ่งผิวหนัง ชนิดนี้จะมี skin derivatives ทุกชนิด

คือ รูขุมขน ต่อมไขมัน ต่อมเหงื่อ และต่อมApocrine  sweat  gland  

    องค์ประกอบส่วนใหญ่ของชั้น epidermis มากกว่า 80%  คือ เซลล์ที่มีชื่อว่า keratinocytes และเซลล์ส่วนน้อยที่เรียกว่า dendritic  cells  เซลล์กลุ่มนี้คือกลุ่มเซลล์ที่มีรูปร่างคล้ายกันคือมี  cytoplasm ยื่นออกไปจากตัวเหมือนแขนขา  (dendritic  processes) เซลล์กลุ่มนี้จะเป็น cells  ที่เดินทางมาจากตำแหน่งอื่นมาอาศัยอยู่ที่ผิวหนัง (immigrant  cells)  ประกอบด้วยเซลล์ 3 ชนิด คือ Melanocytes  Merkel cells และLangerhans  cells  ซึ่งจะกล่าวในรายละเอียดต่อไป

          KERATINOCYTE  เป็นเซลล์ที่เป็นองค์ประกอบหลักของ epidermis  ภายใน keratinocytes  ทุกตัว

จะพบว่ามี   keratin  intermediate  filaments  อยู่ใน cytoplasm  มีชื่อเรียกว่า tonofilament  ซึ่ง keratin filament นี้ เป็นโปรตีนชนิดหนึ่งที่ทำหน้าที่เหมือนเป็นกระดูกสันหลัง (Cytoskeleton) ของ keratinocytes  ถ้าหากพบว่ามี  keratin filaments อยู่ในเซลล์ใด สามารถบอกได้เลยว่าเซลล์นั้นคือ   keratinocytes (epithelial cells)   นอกจากนี้แล้ว keratin filaments ยังเป็นส่วนหนึ่งของโครงสร้าง ที่มีหน้าที่เชื่อมยึดติดระหว่าง   keratinocytes แต่ละตัวให้ติดอยู่ด้วยกัน  โครงสร้างนี้มีชื่อว่า desmosomes เมื่อเราดูด้วยกล้องจุลทรรศน์เห็นเหมือนสะพานเชื่อม  ระหว่างเซลล์ที่

เรียกว่า intercellular  bridges   ป็นโครงสร้างที่มี

ความสำคัญ หากผิดปกติจะทำให้เซลล์แต่ละตัวแยก

จากกัน ทำให้เกิดโรคผิวหนังในกลุ่ม Pemphigus ขึ้น

Dermis หรือชั้นหนังแท้  

     เป็นชั้นที่อยู่ใต้ต่อชั้นหนังกำพร้า (epidermis)  มีความหนาประมาณ 1-2 มิลลิเมตร แต่บริเวณ eyelids  และ prepuce จะบางกว่านี้  ส่วนบริเวณฝ่ามือและ

ฝ่าเท้าจะหนามากกว่านี้ ตรงบริเวณที่   epidermis   ต่อกับdermis นั้น  จะเป็นรอยหยักคล้ายลูกคลื่นของ epidermis ที่ยื่นลงมาใน dermis   (epidermal ridges) และส่วนของ

dermis  ที่ยื่นขึ้นไปบน epidermis  (dermal ridges) เพื่อยึด ติดกันแน่นมากขึ้น และเป็นการเพิ่มพื้นที่สัมผัสมากขึ้นทำให้เส้นเลือดใน dermis ไปเลี้ยง epidermis ได้มากขึ้น  โครง

สร้างที่เรียกว่า rete ridges นี้(รูปที่3) ทำให้เกิดร่องบนผิวหนัง เห็นชัดบริเวณฝ่ามือฝ่าเท้าที่เรียกว่าเส้นลายมือ (finger print)  

     Dermis  มีต้นกำเนิดจาก mesoderm  ประกอบไปด้วย  เนื้อเยื่อเกี่ยวพัน (connective  tissue)  ระบบเส้นเลือด (vascular network)  และเส้นประสาท (nerve)  เป็นที่อยู่ของ skin derivatives,  เซลล์ fibroblasts,   เซลล์ macrophages,  mast  cells,  และเซลล์ของระบบเลือด (blood-borne  cells)  เช่น lymphocytes, และ plasma  cells   เป็นต้น

     หน้าที่ของชั้น dermis  คือ  ทำให้ผิวหนังมีความยืดหยุ่น (elasticity)  ทนแรงยืดผิวหนังได้ (Tensile strength) ปกป้องร่างกายจากภยันตราย (mechanical  injury)   อุ้มน้ำไว้ (binds  water)  เพื่อจุดประสงค์ในการควบคุมสมดุลความร้อนของร่างกาย(Thermal  regulation) และเป็นประสาทรับสัมผัสต่างๆ (receptor  of  sensory  stimuli)