คำศัพท์เรื่องนิราศภูเขาทอง

ศัพท์น่ารู้

กก ชื่อพรรณไม้ขึ้นในที่ลุ่มและแฉะมีหลายชนิด ลำต้นกลมใช้ทอหรือสานเสื่อ

กระเรียน นกใหญ่ชนิดหนึ่ง คอยาว ขายาว ปีกกว้าง หางกว้างและสั้น หากินตามที่ราบลุ่ม

ก้ามกุ้ง ชื่อพุ่มไม้ชนิดหนึ่ง ลำต้นตรง กิ่งสี่เหลี่ยมมีหนามเล็กห่าง ๆ ดอกเป็นกระจุก

เกรียด เสียงเขียดร้อง

แขม ชื่อไม้ล้มลุกชนิดหนึ่ง ขึ้นตามชายน้ำหรือที่ชุ่มชื้น

คา ชื่อหญ้าชนิดหนึ่ง ใบคายแข็ง เอามาทำเป็นตับมุงหลังคา

ครึ่งท่อน เพลงพื้นบ้านชนิดหนึ่ง

แตไตร โลกทั้งสาม คือ สวรรค์ มนุษย์ บาดาล

ตบะ การบำเพ็ญให้กิเลสเบาบาง

ตับเต่า ชื่อไม้น้ำชนิดหนึ่ง ใบหนากลม ดอกสีม่วงอ่อนปนขาว ขึ้นตามนาข้าวหรือที่มีน้ำ

ตีเรือ ชิงของในเรือ

ถ่อค้ำ ไม้สำหรับค้ำให้เรือเดิน

ทิ้งวิสัย ละขนบธรรมเนียมประเพณีเดิม

ทศพล ผู้มีกำลัง ๑๐ ประการ หมายถึง พระพุทธเจ้า

ธิบดี มาจาก อธิบดี หมายถึง ผู้เป็นใหญ่ ผู้ปกครอง ในที่นี้หมายถึง ผู้ปกครอง คณะสงฆ์

ทักษิณาวรร การเวียนขวา

นิโรธ ความดับ นิพพาน

รังสรรค์ ที่มีผู้สร้างขึ้น

นอนกรุง นอนค้างที่กรุงเก่า

บุรินทร์ เจ้าเมือง เมืองใหญ่

ประดาษ ต่ำช้า หมายถึง สิ้นวาสนา

ผ่านบุรินทร์ ปกครองเมือง

ผ้าแพรดำร่ำมะเกลือ ผ้าที่ย้อมเป็นสีดำด้วยผลมะเกลือ แล้วอบร่ำให้มีกลิ่นหอม

แฝก ชื่อหญ้าชนิดหนึ่ง ขึ้นเป็นกอ ใบยาวใช้มุงหลังคา รากใช้ทำยาได้

โพงพาง เครื่องมือดักปลาชนิดหนึ่งเป็นถุงตาข่ายรูปยาวรี ใช้ผูกกับเสาใหญ่ ๒ ต้น ที่ปักขวางลำน้ำ

พระจมื่นไวย ตำแหน่งมหาดเล็กระดับหัวหมื่น

พระธาตุ กระดูกของพระพุทธเจ้า

พระพิมพ์ พระเครื่องที่สร้างขึ้นตามแบบพิมพ์

พระวสา วสา หมายถึง ฤดูฝน ปี ในความว่า เสร็จธุระพระวสา หมายถึง ออกพรรษา

โพธิญาณ ความรู้ที่ทำให้สำเร็จเป็นพระพุทธเจ้า

ภิญโญ ยิ่งขึ้นไป

ม้วนหน้า ซ่อนหน้าเพราะความอาย

มุลิกา มาจาก มูลิกากร หมายถึง ข้าทูลละอองธุลีพระบาทเมื่อเป็นไวย

ย่อเหลี่ยม วิธีย่อมุมไม้หรือสิ่งก่อสร้างด้วยอิฐปูน ให้เป็นมุมละ ๓ หยัก หรือมากกว่า

ราค ความยินดีในกามารมณ์ ในความว่า “เป็นล่วงพ้นรนราคราคา”

ร่ำ อบด้วยเครื่องหอม

ระคะ เกลื่อนกล่น

เรือเพรียว เรือเล็กยาว เป็นเรือแล่นเร็ว

รุกขมูล โคนต้นไม้

โลโภโทโสโมหะ โลภ โกรธ หลง

วัดประโคนปัก เดิมเรียกวัดเสาประโคม ต่อมาเปลี่ยนเป็นวัดประโคนปัก ปัจจุบันคือ วัดดุสิตาราม

(เสาประโคน คือ เสาใหญ่หรือเสาหิน เช่น เสาหลักเมือง)

วันอุโบสถ วันขึ้น ๑๕ ค่ำ และวันแรม ๑๕ ค่ำ ถ้าเป็นเดือนขาดก็แรม ๑๔ ค่ำ เป็นวันที่พระลงอุโบสถ

ฟังพระปาติโมกข์และเป็นวันที่พุทธศาสนิกชนถืออุโบสถศีล คือ ศีล ๘

สวาด ชื่อไม้เถาเนื้อแข็ง ลำต้นมีหนาม

สังวาส การอยู่ร่วมกัน ในที่นี้หมายถึง การเข้าสู่ร่มกาสาวพัสตร์หรือการบวชเป็นพระ

สัด ภาชนะรูปทรงกระบอก ทำด้วยไม้หรือสานด้วยไม้ไผ่ ใช้สำหรับตวงข้าว

ชื่อมาตราตวงโบราณ ๒๕ ทะนาน เป็น ๑ สัด หรือเท่ากับ ๒๐ ลิตร ในความว่าถังแทนสัด

หมายถึง ไม่ยุติธรรม มีความลำเอียง

สวบ เสียงกรับ เสียงคนหรือสัตว์ย่ำไปบนใบไม้หรือสิ่งที่ทำให้เกิดเสียงเช่นนั้น

สันตะวา ชื่อไม้น้ำชนิดหนึ่ง ใบบาง เขียวอมน้ำตาล กินได้

สายติ่ง ชื่อไม้น้ำชนิดหนึ่ง กินได้ บัวสายติ่ง หรือบัวสายทิ้งก็เรียก

สร้างพรต บำเพ็ญพรต ในที่นี้หมายความว่า บวชเป็นพระ

สำรวล แผลงมาจาก สรวล หมายถึง หัวเราะ รื่นเริง

สิ่งของขาวเหลืองเครื่องสำเภา ภาชนะพวกเครื่องทองเหลือง เครื่องโลหะขาว เช่น พาน ขัน จอก

ซึ่งบรรจุสำเภามาจากต่างประเทศ เช่น จีน อินเดีย เข้ามาขายในเมืองไทย

องคุลีมาล ชื่อมาตรวัดโบราณ ยาวเท่ากับข้อปลายของนิ้วกลาง

อัประมาณ อาย

อานิสงส์ ผลแห่งกุศล