Alfons Fíguls Institut de recerques envers la Cultura (IREC), Cardona, Catalonia. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8919-1760
Hans Reschreiter, Wien, Austria. ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0337-5660
Resum
L'article analitza l'explotació de la sal a Hallstatt durant el període neolític. L'evidència de la presència humana del neolític a la zona de Hallstatt s'ha anat acumulant durant els últims anys. Les anàlisis espacials, així com l'anàlisi de les traces d'ús de les destrals de pedra de la regió de Hallstatt-Dachstein donen noves idees importants sobre l'activitat humana durant aquest període. És molt significativa la presència d'un pic de cérvol documentat dins d'una de les galeries mineres juntament amb un fragment d'una destral de prestigi. Dins la zona de Salzberg s'han documentat quatre destrals de prestigi, un fet poc habitual per a una zona minera. L'article destaca que Hallstatt va desenvolupar una tecnologia avançada per a l'extracció de sal i presenta la continuïtat i l'especialització de la mineria de sal en aquesta regió des del 5000 BC.
Abstract
The article analyzes salt exploitation in Hallstatt during the Neolithic period. Evidence for neolithic human presence in the Hallstatt area has been accumulating over the last years. Spatial analyses as well as use-wear analysis on the stone axes from the Hallstatt-Dachstein region give new important insights into human activity during this period. The presence of a deer pick documented within one of the mining galleries along with a fragment of a prestigious axe is very significant. Within the Salzberg area, four prestigious axes have been documented, an unusual fact for a mining area. The article highlights that Hallstatt developed advanced technology for salt extraction and presents the continuity and specialization of salt mining in this region since 5000 BC.
Keywords: Hallstatt, Neolithic, Prestige axes, Salt mining and Stone tools.
References
Allende Prieto, C., 2020. Manual básico de QGIS. Ediciones de la Universidad de Oviedo, Servicio de publicaciones de la Universidad de Oviedo, Oviedo, Asturias.
Álvarez, G., 1972. Neuquén. Historia, Geografía y Toponimia. Ministerio de Cultura y Educación de la Nación, Buenos Aires.
Barceló i Álvarez, J.A., 2007. Arqueología y Estadística 1: introducción al estudio de la variabilidad de las evidencias arqueológicas, 1a. ed. ed. Universitat Autònoma de Barcelona, Servei de Publicacions, Bellaterra, Barcelona.
Barth, F., E., 1982. Das Stügerwerk im Salzbergwerk Hallstatt, Fundberichte aus Österreich, Materialhefte, Reihe B, Heft 1, Wien 1982.
Barth, F.E., 1987. KG Hallstatt, MG Hallstatt, VB Gmunden. Fundberichte Aus Österr. 200.
Barth, F.E., 1986. Der urzeitliche Bergbau im Grüner-Werk des Salzbergwerkes Hallstatt, in: Hallstatt: Ausstellung des Naturhistorischen Museums Wien und des Musealvereines Hallstatt. Mai bis Herbst im Prähistorischen Museum Hallstatt.
Barth, F.E., Lobisser, W., 2002. Das EU-Projekt Archaeolive und das archäologische Erbe von Hallstatt, Veröffentlichungen aus dem Naturhistorischen Museum in Wien. Naturhistorisches Museum, Prähistorische Abteilung, Wien.
Bezerra, E., E., Figuls, A., 2024. Essay on the exploitation of 'lilcochadi' in the mine of Truquico (Chos Malal, Department of Ñorquín, province of Neuquén, Argentine Republic). Exploitation with lithic tools from the pre-Araucanian period to the Pehuenche Period. Vall Salina e-Journal, 1.
Brandner, D., Kowarik, K., Reschreiter, H., Rudorfer, J., Tiefengraber, G., 2022. 7000 Jahre Salz - Erforschung und Vermittlung des UNESCO-Welterbes Hallstatt-Dachstein/Salzkammergut. MAGW 151/152, 2022, 69-98.
Cabrero Ortega, M.Y., García Pérez, A., 2022. Análisis estadístico de datos espaciales con QGIS y R. UNED.
Carbonell, E., Rodríguez, X., 2002. El Sistema Lògic Analític: origen, desenvolupament i perspectives de futur. Cota Zero 106–116.
Cernych, B., N., 1978. Aibunar - a Balkan copper mine of the fourth millennium BC. Proceedings of the Prehistoric Society, 44, 203-217.
Creemers, G., Verhart, L.B.M., Dreesen, R., Goemaere, É., 2021. Neolithic perforated hammer axes from Belgian Limburg and adjacent parts of the Netherlands, Flemish Brabant and Liège. Notae Praehistoricae 5–79.
de Beaune, S.A., 2015. L’homme et l’outil: l’invention technique durant la Préhistoire, Biblis. CNRS éditions, Paris.
Ehret, D., 2009. The end of Bronze Age mining, in: Kern, A., Kowarik, K., Rausch, A.W., Reschreiter, H. (Eds.), Kingdom of Salt: 7000 Years of Hallstatt. Published by the Natural History Museum, Vienna.
ESRI, n.d. Average Nearest Neighbor (Spatial Statistics) [WWW Document]. Resour. Build Expert. Connect ArcGIS Community. URL https://pro.arcgis.com/es/pro-app/latest/tool-reference/spatial-statistics/average-nearest-neighbor.htm
Fernández, J., 1982. Cronología y tecnología de las hachas salineras de Truquico, Neuquén. Relac. Soc. Argent. Antropol. 14.
Festi, D., Brandner, D., Grabner, M., Knierzinger, W., Reschreiter, H., Kowarik, K., 2021. 3500 years of environmental sustainability in the large-scale alpine mining district of Hallstatt, Austria. Journal of Archaeological Science: Reports 35 (2021) 102670, doi: https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2020.102670
Fíguls, A., 2021. L’explotació del salí cardoní i l’influx a les comunitats del Neolític mig ple establertes en la depressió central catalana, prepirineu central català i pirineu andorrà. Programa de Doctorado en Arqueología Prehistórica por la Universidad Autónoma de Barcelona i la Universidad de Cantabria, Bellaterra, Barcelona.
Fíguls, A., 2020. Das Vall Salina von Cardona (Katalonien): Abbau anhand mechanischer Methoden während der mittleren Jungsteinzeit 2 in Katalonien (4.200-3.300 v.u.Z.), in: Stöllner, T., Aali, A., Bagherpour Kashani, N. (Eds.), Tod im Salz: eine archäologische Ermittlung in Persien: Begleitbuch, Katalog und Graphic Novel, Veröffentlichungen aus dem Deutschen Bergbau-Museum Bochum. Nünnerich-Asmus Verlag, Oppenheim am Rhein.
Fíguls, A., Kowarik, K., Reschreiter, H., 2023. Research on the Use of Hallstatt’s Stone Axes: Study of Mechanics, in: Mirrors of Salt: Proceedings of the First International Congress on the Anthropology of Salt. Archaeopress Publishing Ltd, Oxford, pp. 33–45. https://doi.org/10.2307/jj.5329287.7
Gauhier, E., Georges-Lerot, M., Poirier, N., Weller, O., 2022. Archaedyn: dynamique spatiale des territoires de la Préhistoire au Moyen âge, Les cahiers de la MSHE Ledoux. Presses universitaires de Franche-Comté, Besançon.
Grabner, M., Wächter, E., Nicolussi, K., Bolka, M., Sormaz, T., Steier, P., Wild, E. M., Barth, F. E., Kern, A., Rudorfer, J., Kowarik, K., Stöllner, Th., Reschreiter, H., 2021. Prehistoric salt mining in Hallstatt, Austria. New chronologies out of small ´wooden fragments. Dendrochronologia Volume 66, April 2021, https://doi.org/10.1016/j.dendro.2021.125814
Grömer, K., Reschreiter, H., 2020. Ein neues Brettchengewebe mit ungewöhnlichem Design aus dem Salzbergwerk Hallstatt – symbolischer Inhalt oder Probestück? Mitteilungen der Anthropologischen Gesellschaft in Wien 150: 267–280.
Hammer, O., Harper, D., Ryan, P., 2001. PAST: Paleontological Statistics software package for education and data analysis. Palaeontol. Electron. 4.
Hamon, C., 2016. Salt mining tools and techniques from Duzdaği (Nakhchivan, Azerbaijan) in the 5th to 3rd millennium B.C. J. Field Archaeol. 41, 510–528. https://doi.org/10.1080/00934690.2016.1201615
Hodder, I., Orton, C., 1990. Análisis espacial en arqueología. Crítica, Barcelona.
Idam, F., 2018. Der Rudolfsturm in Hallstatt. ARX Burgen Schlösser Bayern Österr. Südtirol.
Kern, A., Kowarik, K., Rausch, A.W., Reschreiter, H. (Eds.), 2009. Kingdom of salt: 7000 years of Hallstatt. Published by the Natural History Museum, Vienna.
Kowarik, K., Reschreiter, H., 2009a. The arliest traces, in: Kern, A., Kowarik, K., Rausch, A.W., Reschreiter, H. (Eds.), Kingdom of Salt: 7000 Years of Hallstatt. Published by the Natural History Museum, Vienna, pp. 44–45.
Kowarik, K., Reschreiter, H., 2009b. Traces of ancient mining, in: Kern, A., Kowarik, K., Rausch, A.W., Reschreiter, H. (Eds.), Kingdom of Salt: 7000 Years of Hallstatt. Published by the Natural History Museum, Vienna, pp. 30–40.
Kowarik, K., 2019. Hallstätter Beziehungsgeschichten. Wirtschaftsstrukturen und Umfeldbeziehungen der bronze- und ältereisenzeitlichen Salzbergbaue von Hallstatt/O.. (Mit Beiträgen von Grabner, M., Klammer, J., Mayer, K., Reschreiter, H., Wächter, E., Winner, G.). Studien zur Kulturgeschichte von Oberösterreich 50.
Kowarik, K., Brandner, D., Hofmann, K., Strasser, M. and Reschreiter, H., 2022. Researching Change - Understanding Change - Facing Change. 3500 years of human-environment relations in the Hallstatt/Dachstein region. Internet Archaeology 60. Special Edition: Europe’s Archaeological Heritage: Climate Change and Archaeology. https://doi.org/10.11141/ia.60.7 https://intarch.ac.uk/journal/issue60/7/full-text.html
Lauterbach, S., Strasser, M., Kowarik, K., Reschreiter, H., Mandl, G. W., Spötl, C., Brauer, A. (2023). Large-scale mass movements recorded in the sediments of Hallstätter See (Upper Austria) – evidence for recurrent natural hazards at a UNESCO World Heritage Site. Journal of Quaternary Science. 38(2), 258-275 http://dx.doi.org/10.1002/jqs.3472
Lamprecht, R., Goldenberg, G., Staudt, M., Tropper, P., 2022. Stone Tools from Prehistoric Mining Sites in North Tyrol, Austria: Typology – Terminology – Material Properties. Metalla Nr. 26.2 / 2022, 141–164
Leutner, N., Rietinger, J., 1983. KG Hallstatt, MG Hallstatt, VB Gmunden (ÖK 96, W 93 mm, S 138 mm. Fundberichte aus Österr. 235.
Mahr, A., 1925. Das vorgeschichtliche Hallstatt. Veröffentlichungen des Vereines der Freunde des Naturhistorischen Museums, Wien.
Maixner, F., Sarhan, M. S., Huang, K. D., (…) Zink, A., Reschreiter, H., Kowarik, K., 2021. Hallstatt miners consumed blue cheese and beer during the Iron Age and retained a non-Westernized gut microbiome until the Baroque period. Current Biology 31/23, P5149-5162. e6, December 06, 2021. DOI: https://doi.org/10.1016/j.cub.2021.09.031.
Marro, C., Bakhshaliyev, V., Sanz, S., 2010. Archaeological investigations on the salt mine of Duzdaği (Nakhchivan, Azerbaïdjan. TÜBA-AR 229–244.
Mineo, M., Gibaja, J.F., Caruso Fermé, L., Cubas, M., Remolins, G., Mazzucco, N., 2022. Las piraguas de La Marmotta, auténtica ingeniería para navegar por el Mediterráneo durante la expansión neolítica. Drassana 29, 114–131. https://doi.org/10.51829/Drassana.29.667
Miró i Orell, M. de, Domingo i Morató, M., 1985. Breviario de geomorfología, Opera geographica minora Geographia generalis. Oikos-Tau, Barcelona.
Mora, R., Martínez, J., Terradas, X., 1992. Un proyecto de analisis: el sistema lógico analítico (SLA). Bellaterra Treb. D’Arqueologia 1, 173–199.
Morton, F., 1995. Hallstatt und die Hallstattzeit. Verlag des Musealvereines Hallstatt, Hallstatt.
Morton, F., 1984. Salzkammergut. Verlag des Musealvereines Hallstatt, Hallstatt.
Morton, F., 1966. Neue Funde aus Hallstatt. Jahrb. Oberösterr. Musealvereins 161–165.
Morton, F., 1957. Weitere Neufunde aus Hallstatt. Archaeol. Austriaca 32–34.
Nunes, J., 2013a. Polígons de Thiessen [WWW Document]. Inst. Cartogràfic Geològic Catalunya. URL https://www.icgc.cat/Ciutada/Informa-t/Diccionaris/Poligons-de-Thiessen
Nunes, J., 2013b. Xarxa irregular de triangles [WWW Document]. Inst. Cartogràfic Geològic Catalunya. URL https://www.icgc.cat/Ciutada/Informa-t/Diccionaris/Xarxa-irregular-de-triangles
Oberösterreich, L., n.d. Open Data Oberösterreich [WWW Document]. Open Data Oberösterr. URL https://e-gov.ooe.gv.at/at.gv.ooe.ogd2-citi/#/overview
Orton, C., 1988. Matemáticas para arqueólogos. Alianza, Madrid.
Ottowitz, D., Jochum, B., Yi, M., Pfeiler, S., Römer, A., Kowarik, K., Brandner, D., Nevosad, A., Reschreiter, H. (2021) Geoelectric investigations with special measurement geometry to delimit prehistoric mining areas in Hallstatt. NSG2021 2nd Conference on Geophysics for Infrastructure Planning, Monitoring and BIM, DOI: https://doi.org/10.3997/2214-4609.202120009
Pétrequin, A.-M., Pétrequin, P., 2006. Objets de pouvoir en Nouvelle-Guinée: approche ethnoarchéologique d’un systeme de signes sociaux ; catalogue de la donation Anne-Marie et Pierre Petrequin. Réunion des Musées Nationaux [u.a.], Paris.
Pétrequin, P., Cassen, S., Gauthier, E., Klassen, L., Pailler, Y., Sheridan, A., 2012. Typologie, chronologie et répartition des grandeshaches alpines en Europe occidentale, in: Pétrequin, P., Cassen, S., Errera, M., Klassen, L., Sheridan, A., Pétrequin, A.-M. (Eds.), JADE: Grandes Haches Alpines Du Néolithique Européen, Ve et IVe Millénaires Av. J.-C, Dynamiques Territoriales. Presses universitaires de Franche-Comté Centre de recherche archéologique de la vallée de l’Ain, Besançon Gray.
QGIS, 2020a. Documentación para QGIS 3.10 [WWW Document]. Doc. Para QGIS 310. URL https://docs.qgis.org/3.10/en/docs/
QGIS, 2020b. 23.1.12. Análisis vectorial [WWW Document]. Doc. Para QGIS 3.10. URL https://docs.qgis.org/3.10/es/docs/
QGIS, 2020c. 23.1.5.1. Mapa de calor (estimación de densidad kernel) [WWW Document]. Doc. Para QGIS 3.10. URL https://docs.qgis.org/3.10/es/docs/
Ramseyer, D., 1987. Emmanchements de l’outillage lithique néolithique de quelques stations littorales du canton de Fribourg (Suisse occidentale), in: Stordeur, D. (Ed.), La Main et l’Outil. Manches et Emmanchements Préhistoriques. Table Ronde C.N.R.S. Tenue à Lyon Du 26 Au 29 Novembre 1984, Travaux de La Maison de l’Orient. Maison de l’Orient et de la Méditerranée Jean Pouilloux, Lyon, pp. 211–218.
Reschreiter, H., Kowarik, K., 2010. 7000 Jahre Salz, in: Kern, A., Lammerhuber, L., Schwab, A. (Eds.), Hallstatt 7000. Ed. Lammerhuber, Baden, pp. 37–49.
Reschreiter, H., Kowarik, K., 2009a. The question of origens, in: Kern, A., Kowarik, K., Rauch, A.W., Reschreiter, H. (Eds.), The Question of Origens. Natural History Museum, Vienna, pp. 46–47.
Reschreiter, H., Kowarik, K., 2009b. The start of salt mining, in: Kern, A., Kowarik, K., Rausch, A.W., Reschreiter, H. (Eds.), Kingdom of Salt: 7000 Years of Hallstatt. Published by the Natural History Museum, Vienna, pp. 50–65.
Reschreiter, H., Kowarik, K., Pany, D., 2009. The “hearts.” Natural History Museum, Vienna.
Reschreiter, H., Pany-Kucera, D., Gröbner, D., 2013. Kinderarbeit in 100m Tiefe? Neue Lebensbilder zum prähistorischen Hallstätter Salzbergbau. Interpretierte Eisenzeiten, Studien zur Kulturgeschichte von Oberösterreich, 37, 2013, 25-37.
Reschreiter, H., Kowarik, K., 2019. Bronze Age mining in Hallstatt. A new picture of everyday life in the salt mines and beyond. Archaeologia Austriaca 103: 99–136, DOI: https://doi.org/10.1553/archaeologia103s99
Reschreiter, J., 2020. Die prähistorischen Salzbergbaue von Hallstatt, Eine diachrone Analyse von Bergtechnik, Struktur und Organisation der bronzezeitlichen und ältereisenzeitlichen Betriebe. Dissertation Universität Wien.
Reschreiter, H., Kowarik, K., 2024. Nutzungsräume – im und rund um den Hallstätter Salzberg in Bronze- und Eisenzeit. Festschrift, in press.
Riezinger, J:B., 1713. Beschreibung des Hallstädter Salzbergwerkes, Bibliothek des Bundesministeriums für Finanzen, VII, b, 179
Rösel-Mautendorfer, H., Hees, M., Öller, A., Reschreiter, H., 2022. „Du gehst morgen in den Berg, vergiss das Stoffstück nicht!“ – Überlegungen zu Ritualen rund um Salz ausgehend von den Textilfunden aus dem Salzbergwerk Hallstatt. In: Weidinger, A., Leskovar, J. [Hrsg.], Interpretierte Eisenzeiten. Tagungsbeiträge der 9. Linzer Gespräche zur interpretativen Eisenzeitarchäologie. Studien zur Kulturgeschichte von Oberösterreich 51: 247-266.
Salas, A.M., 1942. Hachas de piedra pulida y enmangadas del territorio del Neuquén. Relac. Soc. Argent. Antropol. 67–72.
Shennan, S., 1992. Arqueología cuantitativa. Editorial Crítica, Barcelona.
Simony, F., 1850. Die Alterthümer vom Hallstätter Salzberg und dessen Umgebung. Aus der kaiserlich-königlichen Hof-und Staatsdruckerei, Wien.
Stöllner, T., 1996. Neue Beiträge zur vorgeschichtlichen Besiedlung von Hallstatt. Jahrb. Oberösterr. Musealvereines 141, 117–158.
Stöllner, T., Thomas, P., 2015. Eine Zeitreise durch 10.000 Jahre Bergbau in den Ostalpen: Bergauf Bergab. VML Verlag Marie Leidorf Veröffentlichung aus dem Deutschen Bergbau-Museum.
Strahler, A.H., 1982. Geografía Física, 6a ed. Ediciones Omega, Barcelona.
Strasser, M., Berberich, B., Fabbri, S., Hilbe, M., Huang, J-J. S., Lauterbach, S., Ortler, M., Reschreiter, H., Brauer, A., Anselmetti, F., Kowarik, K., 2020., Geomorphology and event-stratigraphy of recent mass-movement processes in Lake Hallstatt (UNESCO World Heritage Cultural Landscape, Austria). Geological Society, London, Special Publications, 500, 31 March, 2020. https://doi.org/10.1144/SP500-2019-178
Tschartolani, S., 2001. Alter Bergbau in Swanetien. In: Gambaschidze, I., Hauptmann, A., Slotta, R., Ylcin, U. (Eds.), Georgien, Schätze aus dem Land des Goldenen Vlies. Katalog der Ausstellung des Deutschen Bergbau-Museums Bochum, 120-129, Bochum.
Unterberger, H., 1981. Hallstatt. Fundberichte aus Österr. 338–339.
Valdés Suárez, J.., Marsinyach Dalmases, S., 1980. Entorno III matemáticas: bachillerato 3. Bruño, Madrid.
Vv. Aa., 1965. Kleine Mitteilungen. Ein neolithischer Fund aus Hallstatt, O.Ö. Archaeol. Austriaca Beitr. zur Ur- Frühgesch. Österr. 99.
Weller, O., 2015. First salt making in Europe: a global overview from Neolithic times, in: Brigand, R., Weller, O. (Eds.), Archaeology of Salt: Approaching an Invisible Past. Sidestone Press, Leiden.
Weller, O., 2007. Primeros elementos de una prehistoria de la sal: de España a Nueva Guinea Indonesia, in: Fíguls, A., Weller, O. (Eds.), 1a Trobada Internacional d’arqueologia Envers l’explotació de La Sal a La Prehistòria i Protohistòria. Cardona, 2003., Archaeologia Cardonensis. Institut de recerques envers la Cultura (IREC), Cardona, pp. 27–45.
Weller, O., 2004. Los orígenes de la producción de sal: evidencias, funciones y valor en el Neolítico europeo. Rev. Prehistòria Antig. Mediterrania Occident. J. West. Medlterranean Prehistory Antiq. 35, 93–116.
Windholz-Konrad, M., 2013. Funde entlang der Traun zwischen Ödensee und Hallstätter See. Vorlage der prähistorischen bis neuzeitlichen Metallfunde aus den von Karl Gaisberger und Mitarbeitern vorgenommenen Prospektionen im Salzkammergut, mit besonderer Berücksichtigung der Altfunde. FÖMat Reihe A, Sonderheft 13, 2013.
Worley, F., Serjeantson, D., 2015. Red Deer Antlers in Neolithic Britain and their Use in the Construction of Monuments, in: Baker, K., Carden, R., Madgwick, R. (Eds.), Deer and People. Windgather Press, Oxford, pp. 119–131.