ประเภทกลุ่มข้อมูล  (ภูมิปัญญาท้องถิ่น)

1. ประเภท (ข้อมูลเฉพาะ) ภูมิปัญญาท้องถิ่น 

- การประกอบอาชีพ

2. ประวัติข้อมูลส่วนตัวของผู้ประกอบภูมิปัญญาท้องถิ่น 

   นางดวงดาว  บุญพรม บ้านเลขที่ 47 หมู่ 6 ตำบลนาแห้ว อำเภอนาแห้ว จังหวัดเลย

3. ประวัติความเป็นมาของภูมิปัญญาท้องถิ่น   

ความเป็นมาของน้ำผักสะทอน

   จากการศึกษาวิถีชีวิตของคนในชุมชนตั้งแต่บรรพบุรุษจนถึงปัจจุบัน หลังจากต้มเกลือแล้ว ในช่วงเดือน กุมภาพันธ์ – เดือนเมษายนของทุกปี จะมีพืชท้องถิ่นชนิดหนึ่งที่ผู้คนในชุมชนนิยมนำมาผ่านกระบวนการแปรรูป โดยการเก็บใบอ่อนของพืชชนิดนั้นมาตำด้วยครกมอง (ครกกระเดื่อง)ให้ละเอียด นำมาหมักในโอ่งดินเผาทิ้งไว้ประมาณ 3 วัน จากนั้นกรองเอาน้ำที่หมักไว้มาต้มและเคี่ยวจนน้ำงวดแห้งเปลี่ยนสีเป็นสีน้ำตาลจึงเติมเกลือสินเธาว์ที่ต้มไว้ในช่วงต้นปีลงไป ถ้ารสชาติของน้ำที่ต้มไว้เค็มมากเท่าไรก็จะเพิ่มระยะเวลาในการเก็บได้นาน ชาวบ้านเรียกน้ำที่ต้มนี้ว่า “น้ำผักสะทอน” ซึ่งนิยมนำมาปรุงรสอาหารต่างๆ แทนการใช้น้ำปลา เพราะในสมัยบรรพบุรุษนั้นยังไม่มีการแปรรูปน้ำปลาเพื่อใช้ปรุงอาหารเช่นในปัจจุบัน

“ผักสะทอน” เป็นพืชยืนต้นขึ้นตามพื้นที่ภูเขา ลำต้นสูง 15-20 เมตร ลักษณะเป็นพืชทรงพุ่ม แตกใบอ่อนในช่วงเดือนมีนาคม-เมษายน ชาวบ้านนิยมนำใบอ่อนผักสะทอนมาหมักแล้วนำไปต้มไฟ เคี่ยวจนได้น้ำเป็นสีน้ำตาล เพื่อให้เป็นน้ำปลาจากพืชเรียกว่า น้ำผักสะทอน เก็บไว้ปรุงอาหารชนิดต่างๆ รสชาติอร่อย และมีคุณค่าทางอาหารมีโปรตีนและ วิตามินอี คลอโรฟิลล์ เบต้าแคโรทีน

  นางดวงดาว  บุญพรม อายุ 48 ปี บ้านเลขที่ 47 ม.6 ต.นานาแห้ว อ.นาแห้ว จ.เลย เล่าว่า การนำใบผักสะทอนมาแปรรูปเป็นน้ำผักที่บ้านนั้น จะนำเอาใบสะทอนมาตำด้วยครกให้ละเอียด จากนั้นนำไปหมักในโอ่ง 3-5 คืน แล้วกกรองเอาน้ำมาต้มเคี่ยวจนข้น เป็นภูมิปัญญาดั้งเดิม เก็บไว้สำหรับปรุงอาหาร เช่น แกงอ่อม แกงคั่ว ส้มตำ น้ำพริก น้ำผักสะทอน มีคุณค่าทางอาหาร มีสารอาหารที่เป็นประโยชน์แก่ร่างกาย พูดง่ายๆ แทนผงชูรส แทนน้ำปลา แต่ทำมาจาก ผัก

วัฒนธรรมการกินนำผักสะทอน ที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะท้องถิ่น โดยใช้พืชพื้นบ้านที่เกิดขึ้นในท้องถิ่น มาประกอบอาหาร หรือถนอมเป็น อาหาร ที่สามารถเก็บไว้รับประทานได้นาน ต้นผักสะท้อน เป็นไม้ยืนต้นตระกูลถั่วที่มีอายุยืนหลายร้อยปี ลักษณะทรงพุ่ม โดยจะแตกยอดอ่อนในเดือนมีนาคมถึงเมษายน ทุกปีชาวบ้านตำบลนาแห้ว นิยมนำใบมาหมักและเคี่ยวด้วยกรรมวิธีที่สืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษนับร้อยปี เพื่อนำน้ำจากใบสะทอนมาปรุงรสอาหารเพิ่มรสชาติอาหารให้อร่อย อันเป็นเอกลักษณ์ของชาวบ้าน

 การบริโภคน้ำผักสะทอน เกิดจากภูมิปัญญาของชาวบ้านในพื้นที่ซึ่งได้จากการนำใบสะทอนมาทำการหมักตามกรรมวิธีให้ได้น้ำปรุงรสที่ใช้แทนน้ำปลา หรือน้ำปลาร้า เนื่องจากบริเวณนี้เป็นพื้นที่ราบลุ่มภูเขา ไม่มีปลามากเหมือนในบริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำ จึงต้องมีการใช้ภูมิปัญญาในการนำพันธุ์ผักพื้นบ้านมาทำการหมักเป็นน้ำปรุงรสทดแทน

 โดยน้ำปรุงรสที่ได้จากการหมักใบสะทอน มีกลิ่นและสีเหมือนน้ำปลามาก จึงถือว่าน้ำปรุงรสจากใบสะทอนเป็นอาหารหมักพื้นบ้านชนิดหนึ่งที่มีการถ่ายทอดสืบต่อกันมายาวนาน

 อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันยังขาดการเผยแพร่ถึงคุณประโยชน์และคุณค่าทางโภชนาการ ทำให้น้ำผักสะทอนไม่ค่อยเป็นที่รู้จักและยังไม่ได้รับความนิยม หากไม่มีการเผยแพร่หรือเก็บรวบรวมองค์ความรู้และพัฒนากระบวนการผลิตเพื่อให้ได้ผลิตภัณฑ์ที่มีคุณภาพแล้ว น้ำผักสะทอนอาจกลายเป็นเพียงตำนานอาหารพื้นบ้านที่คนรุ่นหลังจะได้ยินเพียงการบอกเล่าต่อกันเท่านั้น 

4. สถานที่ตั้ง (พิกัด) ของผู้ประกอบอาชีพหรือของชุมชน

สถานที่ตั้ง บ้านบุ่ง หมู่ที่ 6 ตำบล นาแห้ว อำเภอ นาแห้ว จังหวัด  โทรศัพท์  โทรสาร   โทรศัพท์มือถือ 0872159365 E-mail    -

พิกัด https://maps.app.goo.gl/q81xBD7TKj4C934j8

5. สื่อประกอบ (ภาพถ่าย และหรือวิดีทัศน์)

6. ผู้ให้ข้อมูลและผู้เรียบเรียง หรือ ผู้เขียน

กรณีเนื้อหาเขียนด้วยตนเอง  ข้อมูลเนื้อหา เรื่องราว เขียนโดย  นายเกียรติชัย  แสงรัตน์

                                        ภาพถ่าย/ภาพประกอบ โดย   นายเกียรติชัย  แสงรัตน์