ที่ตั้ง

ตั้งอยู่บ้านสันป่าเปาหมู่ที่ 5 ตำบลสันดอนแก้ว อำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง ระยะทางจากหมู่บ้านถึงถ้ำแจ้ง 3 กิโลเมตร เป็นถนนลูกรัง มีระยะห่างจากตัวอำเภอแม่ทะ ประมาณ 23 กิโลเมตร ห่างจากตัวจังหวัดลำปาง ประมาณ 53 กิโลเมตร

ประวัติความเป็นมา

ถ้ำแจ้ง (วัดถ้ำแจ้ง) เมื่อประมาณ พ.ศ.2490 ที่ผ่านมา มีพระธุดงค์ได้เดินธุดงค์มาจากภาคใต้ มีพระอาจารย์มหาสมัย ได้มาปักกลดปฏิบัติธรรมสร้างถาวรวัตถุเช่น กุฏิ ศาลา และจำพรรษา อยู่ที่ถ้ำแจ้งตลอดพรรษา และได้ย้ายออกไป ส่วนในปัจจุบันนี้ ขาดการดูแลเอาใจใส่ และสิ่งปลูกสร้างได้ถูกทำลาย ไฟไหม้ สูญหายไป เหลือแต่พระพุทธรูปที่ประดิษฐานไว้ในถ้ำแจ้งเท่านั้น ต่อมาได้มีผู้นำชุมชน กรรมการหมู่บ้าน และเทศบาลตำบลสิริราช ได้มาทำการปรับปรุง บูรณะ ทิวทัศน์ให้มีสภาพดีขึ้น ตลอดจนสร้างสวนหย่อม และพัฒนาเป็นสถานที่ท่องเที่ยวและเรียนรู้ประวัติศาสตร์โบราณคดีของถ้ำแจ้ง และเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่ควรศึกษาและอนุรักษ์มรดกของชาติสืบไปนอกจากถ้ำแจ้งแล้ว ยังมีหมู่ถ้ำที่มีเรียงรายกันตามแนวสันเขา หลายๆ จุด ซึ่งตามที่สำรวจพบมีประมาณ 10-20 ถ้ำ ซึ่งภายในถ้ำนั้นจะมีหินงอกหินย้อยที่สวยงาม และมีถ้ำที่สำคัญเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ คือ ถ้ำพระญาลือ ซึ่งมีความเป็นมาว่า เจ้าพญาลือทหารเอกของเมืองลำปาง ได้นำกำลังทหาร พร้อมอาวุธ หนีข้าศึกมาซ่อน โดยอาศัยถ้ำนี้เป็นที่หลบซ่อนตัวและสะสมดินปืน เนื่องจากบริเวณนี้มีมูลค้างคาว (มูลค้างคาวจะมีกำมะถัน) และมีแร่ฟอสเฟส ไม้สัก ไม่ไผ่ เป็นจำนวนมากสามารถนำมาเผา เป็นส่วนผสมในการทำดินปืน เพราะสังเกตได้จากเตาดินไฟ (ดินประสิว) ในปัจจุบันยังหลงเหลือให้เห็นอยู่ ต่อมาข้าศึกสืบทราบและตามมาทัน พญาลือได้เห็นที่พักซึ่งเป็นถ้ำสามารถหลบซ่อนได้ จึงได้ทำบันไดขึ้นไปหลบอาศัยอยู่บนถ้ำ ต่อสู้กับข้าศึกโดยใช้ปืนดินไฟที่สะสมไว้ จนดินปืนหมด จึงได้ใช้ชัน (ขี้ขย่า) ซึ่งหาได้แถวนั้นมาจุดเป็นแสงสว่างมาต่อสู้กับข้าศึกและได้ทำการสุมไฟใส่ข้าศึก จนทำให้ข้าศึกรู้ทางขึ้นบนถ้ำ และทำการตัดบันไดทางขึ้น ลง พญาลือจึงหาทางลงไม่ได้จนเสบียงอาหารหมด พญาลือและบริวารจึงพากันล้มตาย และในปัจจุบันจะเหลือหลักฐานที่ปรากฏ เช่น มีดดาบ หม้อ ไห เสียม จอบ และเครื่องทอผ้าแบบโบราณ และชาวบ้านได้หวงแหนเพื่อรักษาไว้เป็นแหล่งเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์และโบราณคดี สำหรับให้คนรุ่นหลังศึกษา ค้นคว้า นอกจากนี้แหล่งท่องเที่ยวถ้ำแจ้งเป็นสถานที่เหมาะแก่การศึกษาทางภูมิศาสตร์ เพราะมีป่าไม้อุดมสมบูรณ์ ติดเทือกเขาสูงใหญ่ กั้นระหว่างอำเภอวังชิ้น จังหวัดแพร่ – อำเภอแม่ทะจังหวัดลำปาง ในสมัยก่อนมีทางเท้าเชื่อมต่อกันในการค้าขายไปมาหาสู่กัน เหมาะสำหรับท่องเที่ยวทัวร์ทางธรรมชาติ เป็นแหล่งศึกษาธรรมชาติที่สวยงาม เพราะมีพันธุ์ไม้หลายชนิด ขึ้นตามซอกเขา มีลำธารไหลผ่าน ขึ้นตามซอกเขามีลำธารไหลผ่าน เช่น ห้วยแม่กอก ห้วยแม่สัก และยังมีพื้นที่ติดกับน้ำตกห้วยอ้อ ทางคณะกรรมการหมู่บ้าน ผู้นำชุมชน ตำบลสันดอนแก้ว และเทศบาลตำบลสิริราช ต้องการบูรณะพัฒนาเป็นแหล่งท่องเที่ยวและแหล่งเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์ โบราณดีเชิงภูมิศาสตร์ ระบบนิเวศน์สิ่งแวดล้อม โดยทางคณะกรรมการหมู่บ้านอยากให้ทางราชการที่เกี่ยวข้องได้มาศึกษาหลักฐานทางประวัติศาสตร์ เพื่อสืบค้นความเป็นมาที่กระจ่างชัด และร่วมอนุรักษ์เพื่อเป็นมรดกของชาติสืบไป