ดอยขะม้อ ดอยแห่งศรัทธาบ่อน้ำศักดิ์สิทธ์ของชาวจังหวัดลำพูนตั้งอยู่บนยอดดอยขะม้อ ตำบลมะเขือแจ้ อำเมืองลำพูน อีกหนึ่งสถานที่ท่องเที่ยว สำหรับสายมู ห้ามพลาด
การเดินทางขึ้นไปตักน้ำทิพย์บนยอดดอยแห่งนี้ต้องเดินเท้าขึ้นบันได กว่า 1,749 ขั้น ใช้เวลาเดินเท้า 1-2 ชั่วโมง ซึ่งก่อนจะถึงบ่อน้ำทิพย์บนยอด ดอยขะม้อต้องเดินขึ้นบันไดที่สูงชันกว่า 400 ขั้น แต่ขึ้นไปแล้วจะได้เห็นวิวดอยสวยๆ ได้ถ่ายภาพแบบสวยงามทำให้หายเหนื่อยกันเลยทีเดียว
ขับรถไปบนถนนสายลำปาง-เชียงใหม่ ตรงกิโลเมตรที่ 70 หรือเรียกกันว่า “แยกดอยติ” เป็นทางแยกเข้าสู่ตัวจังหวัดลำพูน ใกล้กับดอยตินี้มีอนุสาวรีย์ของพระครูบาศรีวิชัย พระนักพัฒนาภาคเหนือที่พุทธศาสนิกชนทั่วไปรู้จักดี และตรงทางแยกหันหน้าไปทางทิศตะวันออก ไกลออกไปจะเห็นภูเขาขึ้นกันสลับซับซ้อน มีอยู่ลูกหนึ่งมีลักษณะสูงและชันโดดเด่นเป็นพิเศษ อยู่ในพื้นที่ของตำบลมะเขือแจ้ นั่นคือดอยขะม้อ เล่าสืบๆ กันมาว่าดอยนี้แต่เดิมเรียกขานกันว่าดอยคว่ำหม้อ เพราะลักษณะรูปทรงสัณฐานดูแล้วเหมือนหม้อที่คว่ำอยู่ และภายหลังเพี้ยนมาเป็นดอยขะม้อ ทุกวันนี้เรียกกันว่า “ดอยขะม้อบ่อน้ำทิพย์” ที่เรียกดอยนี้ว่าดอยขะม้อบ่อน้ำทิพย์ก็เพราะว่าบนยอดดอยที่สูงและชันมากนั้นกลับมีบ่อน้ำอยู่ มีลักษณะเป็นโพรงหินลึกลงไปบนยอดเขา เห็นเป็นอัศจรรย์ ถือกันมาแต่โบราณว่าเป็นบ่อน้ำทิพย์ หรือบ่อน้ำศักดิ์สิทธ์
เมื่อขึ้นไปยอดดอยแล้วมองลงไปเบื้องล่างจะแลเห็นพระธาตุหริภุญชัย จังหวัดลำพูน ดอยลูกนี้เขาเรียกกันว่า ดอยค่อม่อ (ดอยหัวแม่มือ) บนหลังดอยมีบ่อน้ำลึกแห่งหนึ่ง หยั่งไม่ถึง มีน้ำในสะอาด มีเศียรพระพุทธรูปตั้งอยู่รอบบ่อเดินลงจากพื้นราบ เหยียบหินลึกลงไปประมาณ ๒ เมตรก็ถึงน้ำ เขาเล่ากันว่าเวลามีคนตกลงไปในบ่อไม่จมน้ำ จะดำน้ำก็ดำไม่ได้ ถ้าเป็นผู้หญิงลงไม่ได้เด็ดขาด ขืนลงไปจะต้องมีอาการชัก ดอยนี้ชาวบ้านถือกันว่าเป็นดอยศักดิ์สิทธิ์” (ดังนั้นคำว่าขะม้อน่าจะมาจากคำว่า ค่อม่อ ซึ่งอาจเป็นคำในภาษาโบราณ มากกว่าที่จะแผลงมาจากคำว่า คว่ำหม้อ –ผู้เขียน-)
น้ำทิพย์จากดอยขะม้อมีความสำคัญอย่างยิ่งสำหรับชาวจังหวัดลำพูน เนื่องจากถูกกำหนดให้เป็นน้ำสำหรับสรงพระบรมธาตุหริภุญชัย ซึ่งชาวลำพูนให้ความเคารพนับถืออย่างยิ่ง เป็นมิ่งขวัญ และเป็นจอมเจดีย์ที่สำคัญที่สุดของอาณาจักรล้านนาโบราณ ตามตำนานความเชื่อที่ได้กล่าวมาแล้ว สำหรับพิธีการตักน้ำทิพย์บนยอดดอยวันเวลาในการตักน้ำทิพย์ ตามธรรมเนียมพื้นเมือง จะตักในวันขึ้น 12 ค่ำ ก่อนวันสรงน้ำพระธาตุหริภุญชัย 3 วัน จะนิมนต์พระสงฆ์ จำนวน 9 รูป ขึ้นไปเจริญพระพุทธมนต์ ณ บริเวณยอดดอยขะม้อ เวลาค่ำมีการทำพิธีบวชพราหมณ์ จำนวน 4 ตน ซึ่งจะต้องนอนค้างคืน 1 คืน และประมาณ เวลา 05.00 น. ของเช้าวันขึ้น 12 ค่ำพราหมณ์ ทั้ง 4 ตน จะได้ลงตักน้ำทิพย์ใส่หม้อน้ำทิพย์ขึ้นเสลี่ยงแบกหามลงมาทำพิธีสมโภช หลังจากนั้นจะจัดขบวนอัญเชิญน้ำทิพย์ดอยขะม้อเข้าเมืองหริภุญชัย เพื่อตั้งสมโภชที่วัดพระธาตุหริภุญชัยเป็นเวลา 3 วัน ก่อนนำขึ้นสรงพระบรมธาตุเจ้า ร่วมกับน้ำสรงพระราชทาน
