ศรีสัชนาลัย ชื่อนี้ใครได้ฟัง ก็จะนึกถึงเมืองที่มีปรากฏควบคู่กับ เมืองสุโขทัยอดีตราชธานี มีการ สันนิษฐานว่าเมืองศรีสัชนาลัยมีความสำคัญในฐานะแหล่งผลิตเครื่องสังคโลกในสมัยสุโขทัยต่อเนื่อง ถึงสมัยอยุธยา หลักฐานจากแหล่งเรือจมในอ่าวไทย พบเครื่องสังคโลกจากเมืองศรีสัชนาลัย

ซึ่งเป็นหลักฐานยืนยันถึงความสำคัญของเครื่องถ้วยประเภทนี้ในการค้าระหว่างสุโขทัยและภูมิภาคโพ้นทะเลเมื่อครั้งอดีตกาล แล้วเตาทุเรียงเกี่ยวข้องอะไร กับ สังคโลก และ ศรีสัชนาลัย

ศรีสัชนาลัย ชื่อนี้ใครได้ฟัง ก็จะนึกถึงเมืองที่มีปรากฏควบคู่กับ เมืองสุโขทัยอดีตราชธานี มีการ สันนิษฐานว่าเมืองศรีสัชนาลัยมีความสำคัญในฐานะแหล่งผลิตเครื่องสังคโลกในสมัยสุโขทัยต่อเนื่อง ถึงสมัยอยุธยา หลักฐานจากแหล่งเรือจมในอ่าวไทย พบเครื่องสังคโลกจากเมืองศรีสัชนาลัย ซึ่งเป็น หลักฐานยืนยันถึงความสำคัญของเครื่องถ้วยประเภทนี้ในการค้าระหว่างสุโขทัยและภูมิภาคโพ้นทะเลเมื่อครั้งอดีตกาล แล้วเตาทุเรียงเกี่ยวข้องอะไร กับ สังคโลก และ ศรีสัชนาลัย

เรามาทำความรู้จัก เตาทุเรียง หรือ เตาเผาสังคโลก ในพื้นที่อำเภอศรีสัชนาลัย ปรากฏพบจำนวน 2 จุด โดยจุดแรกเป็นเตาที่พบบริเวณบ้านเกาะน้อยห่างจากตัวเมืองเก่าศรีสัชนาลัยเลียบแม่น้ำยมไปทางเหนือประมาณ 6.5 กิโลเมตร มีเตาเผาที่ขุดพบเตาเผาเครื่องถ้วยสังคโลกแล้วกว่า 500 เตา ในระยะทางยาวประมาณ 1 กิโลเมตร ถือได้ว่าเป็นนิคมอุตสาหกรรมของเมืองศรีสัชนาลัย มีการขุดพบเครื่องสังคโลกทั้งในสภาพสมบูรณ์ และแตกหักเป็นจำนวนมาก ลักษณะของเตาเผาจะเป็นรูปยาวรี ชาวบ้านบริเวณนั้น บอกว่าลักษณะ คล้ายประทุนเรือจ้างยาวประมาณ 7 ถึง 8 เมตร ประชาชนที่สนใจสามารถศึกษาได้ที่ ศูนย์ศึกษาและอนุรักษ์เตาสังคโลก และอาคารอนุรักษ์กลุ่มเตาสังคโลก ปัจจุบันมีอยู่ 2 อาคาร มีหมายเลขเตาที่ใช้เรียกในการศึกษา คือ เตาที่ 42 เป็นเตาบนดิน และเตาที่ 61 เป็นเตาใต้ดิน

สิ่งของที่พบในเตาทุเรียง เรียกว่า เครื่องสังคโลก เครื่องปั้นดินเผาที่ผลิตขึ้นในรูปภาชนะเครื่องใช้และเครื่องประดับอาคารต่าง ๆ เช่น ถ้วย ชาม จาน ไหดิน โอ่งน้ำ ขวดดิน กระปุก ป้านน้ำชา ช้อน ตลอดดจนตุ๊กตารูปคน รูปสัตว์ เช่น ช้าง รูปยักษ์ รูปเทวดา พระพุทธรูป สิงห์สังคโลก ท่อน้ำ ตุ๊กตาเสียกบาล ตัวหมากรุก ช่อฟ้า บราลี รวมถึงกระเบื้องมุงหลังคา ฯลฯ มีทั้งแบบที่เคลือบน้ำยาและไม่เคลือบน้ำยา ลักษณะเด่นของเครื่องสังคโลกที่พบในบริเวณเตาทุเรียงในอำเภอศรีสัชนาลัย คือเป็นเครื่องปั้นดินเผาเคลือบเนื้อละเอียด โดยเฉพาะย่างยิ่งชนิดเนื้อแตกลายงาสีเขียวไข่กา สีเขียวมะกอก

จุดที่ 2 เป็นเตาทุเรียงป่ายาง อยู่ทางฝั่งตะวันตกของแม่น้ำยม เหนือแก่งหลวงใกล้เมืองเก่าศรีสัชนาลัย เครื่องสังคโลกที่ได้จากแหล่งนี้ มีลวดลายเคลือบสวยงามเป็นพิเศษ กว่าเตาเผาแหล่งอื่น โดยแยกเป็นเตาผารูปยักษ์ นาค มังกร เตารูปตุ๊กตา สันนิษฐานกันว่าอาจเป็นเตาหลวง

ปัจจุบันเตาทั้งสองจุดที่กล่าวมาอยู่ในความดูแลของอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย หากต้องการศึกษาค้นคว้าเพิ่มเติมสามารถเข้าชมได้ ตั้งแต่เวลา 09.00 น. ถึงเวลา 16.00 น. ในวันและเวลาราชการ อัตราค่าเข้าชม นักท่องเที่ยวชาวไทย 10 บาท ชาวต่างชาติ 30 บาท ในพื้นที่ใกล้เคียงมี ร้านสังคโลกที่เป็นร้านของคนในท้องถิ่น ที่ทำเครื่องปั้นในแบบของ สังคโลกศรีสัชนาลัย พร้อมทั้งให้ลองฝึกปั้นและเขียนลายด้วยตนเองอีกด้วย

ข้อมูลเนื้อหา โดย นางกรรณิการ์ จันทร์หอม

เรียบเรียงเนื้อหา โดย นางสาวศรีวิลัย นุ่มมาก และ นางสาวนิตยา มาขวา

ภาพถ่าย โดย นายมานพ มานิตย์ และ นางสาวนพรัตน์ โพธิบัลลังก์