วัฒนธรรม

ประเพณีบุญบั้งไฟและพิธีบวชควายจ่าเชียงขวัญ

ทุกๆปีเมื่อถึงเดือน ๖ ตามปฎิทินทางจันทรคติ ซึ่งเข้าสู่ฤดูการทำไร่ไถนา ประชาชนชาวอิสานก็จะจัดประเพณีบุญบั้งไฟ เป็นการจุดบั้งไฟถวายพระยาแถน เพื่อเป็นการขอฟ้าขอฝนให้ตกถูกต้องตามฤดูกาล ชึ่งอำเภอเชียงขวัญโดยเฉพาะอย่างยิ่งชาวบ้านเขือง ตำบลบ้านเขือง และชาวบ้านแมด ตำบลเชียงขวัญ ได้จัดงานประเพณีบุญบั้งไฟและการบวชควยจ่า เป็นการสืบทอดทุกปีตลอดมา

สิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวเชียงขวัญให้การเคารพนับถือ ถือว่าเป็นศูนย์กลางของจิตวิญญาณชาวอำเภอเชียงขวัญมาตั้งแต่ปู่ ย่า ตา ยาย คือหลวงปู่เผ้า เจ้าโฮงแดง ซึ่งตั้งอยู่ที่ดอนปู่ ตา บ้านโพธิ์กลาง หมู่ที่ ๓ ตำบลเชียงขวัญ อำเภอเชียงขวัญ ทุกๆปีชาวตำบลเชียงขวัญจะร่วมกันจัดงานบุญบั้งไฟและเซิ้งควายจ่าถวายทุกปีเพื่อความอยู่เย็นเป็นสุข คลาดแคล้วจากภัยพิบัติทั้งปวง

การจัดงานบุญบั้งไฟจะกระทำกัน ๓ วัน วันแรกเป็นพิธีบวชควายจ่า ซึ่งผู้ทำหน้าที่หมอสูตร ผู้บวชเป็นควายจ่า และผู้ร่วมขบวนเซิ้งควายจ่า ส่วนใหญ่จะเป็นบุคคลเดิมหรือสืบทอดบรรพบุรุษกันมา ซึ่งการบวชจะทำกันในตอนเช้า สถานที่เดิม โดยมีผู้อาวุโสในชุมชนจะมาร่วมในพิธีในการตกแต่งผู้บวชเป็นควายจ่า ที่มีชื่อเรียกควายจ่า หรือควายฮาด มีที่มาอยู่ว่า ควายเป็นสัตว์หรือเพื่อนคู่ทุกข์คู่ยากกับชาวนา ช่วยในการทำไรไถนา ควายจ่าหรือควายฮาดหมายถึงควายตัวผู้ที่ชาวบ้านทำหมั้นหรือตอนไม่สำเร็จครบ ๑๐๐ เปอร์เซ็นต์ จึงมีร่างกายแข็งแรง บึกบึน ผู้บวชควายจ่าจะถูกทาตัวด้วยสีดำ ซี่งส่วนใหญ่ได้จากสีดำก้นหม้อนึ่งข้าวเหนียว จะเหลือไว้เฉพาะเบ้าตาซึ่งจะทาด้วยสีแดง ศรีษะสวมหมวกที่ตกแต่งแทนสัญลักษณ์เขาควาย นุ่งผ้าเตี่ยวชิ้นเดี่ยว เป้ากางกางทำอวัยวะเพศชายขนาดใหญ่ ด้วยไม้เนื้ออ่อน ทาด้วยสีดำและแดงตรงส่วนปลาย แทนสัญลักษณ์ว่าเป็นควายตัวผู้ ซึ่งจะกระดกขึ้นลงตามจังหวะของดนตรี เครื่องประดับสะพายเฉียงด้วยพวงกระพรวน หรือพวงกระดิ่งที่ใช้คล้องคอควายเพื่อให้เกิดเสียงกังวาน อุปกรณ์ตกแต่งเช่นพวงกระพรวนจะถูกเก็บรักษาไว้ที่ศาลหลวงปู่เผ้า เจ้าโฮงแดง เวลาจะใช้ต้องทำพิธีขอและต้องมาเซิ้งถวาย เครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบในการเซิ้งมีกลอง ฉ่ิ่ง ฉาบและอุปกรณ์ในท้องถิ่นที่หาได้มาประกอบทำนองให้ไพเราะและสนุกสนาน การแสดงออกของผู้เป็นควายจ่าจะแสดงท่วงท่าเหมือนควายนอนปลั๊กหรือโคลนเหมือนควาย วันที่ สอง จะเป็นวันแห่ จะมีขบวนแห่รอบหมู่บ้านในขบวนแห่ ประกอบด้วยขบวนผาแดง นางไอ่ ขบวนบั้งไฟสวยงาม ขวนเซิ้งบั้งไฟ เซิ้งควายจ่า และขบวนแสดงวิถีพื้นบ้าน ส่วนวันที่ สามจะเป็นการจุดบั้งไฟเพื่อถวายหลวงปู่เผ้า เจ้าโฮงแดง และจุดบั้งไฟถวายพระยาแถน

ความสุขทางใจเหมือนได้ร่วมกิจกรรมบุญบั้งไฟและการเซิ้งควายจ่า ชุมชนอยู่เย็นเป็นสุข ปราศจากภัยพิบัติ ผลิตผลทาง การเกษตรได้ผลอุดมสมบูรณ์ และมีบางปีหากทำไม่ถูกต้องชุมชนจะเกิดเหตูการณ์ที่ไม่ดี ต้องทำเป็นครั้งที่สองก็เคยมี