ลอยกระทง เป็นพิธีอย่างหนึ่งที่มักจะทำกันในคืนวันเพ็ญ เดือน 12 หรือวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 12 อันเป็นวันพระจันทร์เต็มดวง และเป็นช่วงที่น้ำหลากเต็มตลิ่ง โดยจะมีการนำดอกไม้ ธูป เทียนหรือสิ่งของใส่ลงในสิ่งประดิษฐ์รูปต่างๆ ที่ไม่จมน้ำ เช่น กระทง เรือ แพ ดอกบัว ฯลฯ แล้วนำไปลอยตามลำน้ำ โดยมีวัตถุประสงค์ และความเชื่อต่างๆ กัน ในปีนี้ วันลอยกระทง ตรงกับวันที่ 15 พฤศจิกายน 2567
ประเพณีลอยกระทง (Loy Krathong Festival) มิได้มีแต่ในประเทศไทยเท่านั้น ในประเทศจีน อินเดีย เขมร ลาว และพม่า ก็มีการลอยกระทงคล้ายๆ กับบ้านเรา จะต่างกันบ้าง ก็คงเป็นเรื่องรายละเอียด พิธีกรรม และความเชื่อในแต่ละท้องถิ่น แม้แต่ในบ้านเราเอง การลอยกระทง ก็มาจากความเชื่อที่หลากหลายเช่นกัน
ปล่อยโคม
เรือไฟ
ลอยกระทง
นางนพมาศ
ประเพณีลอยกระทงของแต่ละภาค
ภาคเหนือ ประเพณีงานบุญเดือนสองของภาคเหนือ หรืองาน "ยี่เป็ง" จัดในวันขึ้น 15 ค่ำ หรือวันเพ็ญเดือนยี่ ตรงกับเดือน 12 ของภาคกลาง ประชาชนจะเข้าวัดทำบุญตักบาตร ฟังธรรม ประดับบ้านเรือนและเรือกสวนไร่นาด้วยโคมสีสันสดใส ปล่อยโคมควันและจุดประทีปบูชาพระพุทธเจ้า 5 พระองค์ บ้างจุดเท่าจำนวนอายุเพื่อความเป็นสิริมงคล
สำหรับคติความเชื่อการลอยกระทง เพื่อบูชาพระอุปคุตต์ซึ่งเชื่อว่าบำเพ็ญบริกรรมคาถาอยู่ที่สะดือทะเล หรือบูชารอยพระพุทธบาทที่ประดิษฐานอยู่ในเมืองบาดาล รวมถึงปล่อยโคมลอยขึ้นไปบูชาพระเกศแก้วจุฬามณีบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ และลอยทุกข์ลอยโศกให้หมดไป
ภาคอีสาน ประเพณีลอยกระทงของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ในอดีตจัดขึ้นเนื่องในประเพณี "สิบสองเพ็ง" หรือคืนวันเพ็ญเดือน 12 นิยมจัดในรูปแบบของการ "ไหลเรือไฟ" และจัดสืบต่อมาในช่วงเทศกาลออกพรรษา เป็นการจัดงานก่อนภูมิภาคอื่นราว 1 เดือน
"เรือไฟ" ภาษาถิ่นเรียกว่า "เฮือไฟ" เป็นเรือที่ทำด้วยต้นกล้วยหรือไม้ไผ่ ต่อเป็นลำเรือยาวประมาณ 5-6 วา ข้างในบรรจุขนม ข้าวต้มผัด หรือสิ่งของที่ต้องการบริจาคทาน ข้างนอกเรือมีดอกไม้ ธูปเทียน ตะเกียง ขี้ไต้สำหรับจุดไฟให้สว่างไสว ก่อนจะปล่อยเรือไฟไหลตามลำน้ำ เรียกว่าการไหลเรือไฟ
ภาคกลาง ประเพณีลอยกระทงของภาคกลาง จัดขึ้นในวันเพ็ญเดือน 11 วันเพ็ญเดือน 12 คาบเกี่ยวช่วงปลายเดือน ต.ค.และปลายเดือน พ.ย. เป็นฤดูที่มีน้ำหลากมาจากทางเหนือ ชาวบ้านจะทำกระทงไปลอยที่แม่น้ำลำคลองเพราะเป็นช่วงที่น้ำขึ้นเต็มฝั่ง
ภาคใต้ การลอยกระทงของชาวใต้ แต่เดิมไม่ถือปฏิบัติประเพณีลอยกระทง เนื่องจากในระหว่างเดือน 12 เป็นช่วงเวลาที่เริ่มทำนา เพราะฤดูฝนมาช้ากว่าภูมิภาคอื่น