ERMENİ KİLİSESİ ve TERÖR
Kitap Adı: ERMENİ KİLİSESİ VE TERÖR
Yazarı: Dr. ERDAL İLTER
Yayıncı: Turhan Kitapevi
1.Osmanlı-Ermeni İlişkilerinin Başlaması
Ermenilerin İmparatorluk İçindeki Statüleri ve Dini Gruplar
Türkler ile Ermeniler arasındaki ilişkiler çok eskiye dayanır. III. ve IV.yüzyıllarda
Hunlar ve bazı küçük Türk boylarının Ermeniler ile ilişki içerisinde bulundukları ve bu
ilişkilerin Selçuklular döneminde yoğunlaşarak kökleştiği bilinir.Ancak bu dönemde, Doğu Anadolu’da herhangi bir Ermeni siyasi teşekkülü yoktu. Selçuklular döneminde Ermenilere gösterilen hoºgörü neticesinde Ermeniler, Türkleri Bizans’a karşı bir kurtarıcı olarak karşılarlar..Osmanlı-Ermeni ilişkileri, Orhan Bey (1326-1362) zamanında baºlar. Orhan Bey,Ermenilerin, Bizans’ın zulmünden korunmaları için Anadolu’da ayrı bir cemaat olarak örgütlenmelerine müsaade eder ve Kütahya’daki Ermeni ruhani merkezini de Bursa’ya naklettirir. İstanbul’un fethinden sonra dini lider, 1461 yılında baºkent İstanbul’a getirilir ve Samatya’da Sulu Manastır’da Ermeni Patrikhanesi kurulur, böylece Ermenilere hürriyet sağlayan idari ve dini imtiyazlar verilir. Bu tarihten sonra Ermeniler, “Millet Sistemi” içerisinde,“Gregoryen Milleti” olarak örgütlenirler. Manevi birlikteliklerini ve kültürlerini koruyamamış, hatta dil olarak bile Türkçe’yi benimsemiº bir topluluk olan Ermeniler, 19.yüzyıl başlarında “Millet-i Sâdıka” adı ile adlandırılırlar. 1839 yılında Tanzimat Fermanı’nın yayınlanması ile diğer azınlıklar gibi Ermenilerin de Türkler ile aynı haklara ve hatta fazlasına sahip oldukları görülür.Ermeniler dini sahada en iyi zamanlarını, 1461-1630 yılları arasında geçirirler. Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküºe başladığı bu tarihten sonra, Ermeniler arasında mezhep kavgaları baºlar. Bir kısım Ermeniler, Roma Katolik Kilisesi’ne bağlı kalarak, 1701-1702 tarihlerinde Katolikliği kabul ederler. 1831’de II. Mahmut, Ermeni Katolikleri’ni bir cemaat olarak kabul eder. Böylece bir kısım Ermeniler, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eçmiyazin ve Sis(Kozan) Katogigoslukları yanında, Roma ve Fransa’nın politik koruyuculuğu altına düºerler. 18.yüzyılda, Ermenilik ruhu manastırlarda yeniden doğar. Bu dönemde, entelektüeldin adamları yetiştirmek için okullar açılır. Mihitarist Mikâel Çamçiyan’ın üç cilt olarak Ermenice basılan “Ermeni Tarihi” Ermeniler’de milli uyanışı kamçılar.İngiltere, 1845 yılında Kudüs’te bir Protestan Kilisesinin hizmete girmesini sağlayarak Ermeniler üzerinde çalışmaya baºlar. 1846 yılında İngiliz elçisinin himayesi ile İstanbul’da bir “Protestan Cemaatı İdare Heyeti” teşekkül eder ve 1850 yılında da bunlar “Ermeni Protestan Milleti” olarak tanınırlar. Daha sonra Amerika ve Almanya da bu çalışmalara katılarak Protestanlığın yayılmasına katkıda bulunurlar.
Böylece Ermeniler, 19.yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu içerisinde
Ermeni milliyetçiliği hareketini başlatırlar. 1856 Islahat Fermanı’ndan sonra Ermeniler, en
yüksek makamlara getirilirler. Misyoner okullarında Ermeniler’e Ermeni milliyetçiliği
işlenir. Zengin Ermeni aileleri çocuklarını Fransa’ya ve Avrupanın diğer ülkelerine
göndererek milliyetçilik fikirleri ile donanmalarını ve dönüşlerinde radikal reform taraftarı
olmalarını sağlarlar.Emperyalist devletlere göre Osmanlı İmparatorluğu yıkılacağından, her devlet bu mirastan kendisine daha fazla pay alabilmek için akla hayale gelmeyen politik oyunlar icat ederek, Ermeni milliyetçiliğinin uyanmasında kiliseye en büyük yardımı sağlarlar. İngiliz-Rus rekabeti, mevcut olmayan bir ‘Ermeni Meselesi’ doğurur, Ermeni Patrikhânesi de, Avrupa devletlerinin ilgisini Ermeniler üzerine çeker.
İmparatorluktaki Ermenilerin Nüfusu ve Türklerin Hoşgörüsü
Ermeniler, İmparatorluk içinde hiçbir yerde çoğunluk olamazlar. İstatistiklerde Ermenilerin, Doğu Anadolu nüfusunun ancak 1/5 ‘ini teşkil ettikleri, imparatorlukta en fazla 1.300.000 kadar Ermeni’nin yaşadığı anlaşılmakta olup askere gitmediklerinden de ticaret ve tarım ile uğraşarak zengin bir hayat sürdükleri görülür.Edmond About, İngiliz diplomatı, araştırmacı ve Orta-Doğu İngiliz İstihbaratı Bölge şefi Sir Mark Sykes (1900), tanınmış Alman Türkoloğu F.Giese (1914), Fransız diplomat ve tarihçisi M. Engelhardt yaşadıkları dönemlerde yazdıkları makalelerde “Türklerin gayri Müslimlere çok hoºgörülü davrandıklarını,Ermenilerin ikiyüzlü, yalancı, hain ve entrikacı olduklarını, kiliseler yoluyla ihanet iºlediklerini...” ifade ederler.18.yüzyıl sonlarına doğru Polonyalı seyyâh Mikoşa “Ermenilere Türkler tarafından herhangi bir milletten daha çok saygı gösterildiğini ve Rumlardan daha çok din hürriyetine sahip olduklarını ” ifade eder. Bir Ermeni ileri geleni olan Mıgırdiç Dadyan da, 1867 yılında yazdığı bir yazıda Osmanlı rejimine teºekkür ederek, Osmanlı Ermenilerinin tam bir hürriyet içinde, sosyal kalkınmalarını nasıl geliştirdiklerini şüpheye yer bırakmayan bir şekilde gösterir.
Yani Ermeniler, Osmanlı Devleti’nde, bu devleti yaratan Türklerden bile daha fazla haklara sahiptiler.
“Ermeni Milleti Nizâmnâmesi”nin İlânı(1863) ve Sonuçları
29 Mart 1863 tarihinde Ermeni cemaatinin Osmanlı İmparatorluğu’ndaki durumunu daha da güçlendiren, yönetimde muhtariyet getiren ve Osmanlı Hükümeti’nin muvafakatı
alınarak doğrudan doğruya Ermeni Patrik Meclisleri tarafından hazırlanmış olan
“Nizâmnâme-i Millet-i Ermeniyân” adlı nizâmnâme “devlet içinde devlet”, “yönetim içinde
yönetim” denilebilecek kadar ölçüsüz imtiyazlar tanınır. Bu dönemde, Gregoryen Ermeniler İstanbul’daki patriklerinin idaresinde 26 Episkoposluk dairesinde, çoğunluğu şehirlerde bulunan Katolik Ermeniler ise, bir Patrik yönetiminde 13 Episkoposluk dairesi teşkil ediyorlardı. Bâb-ı Ali’nin ilân ettiği 99 maddelik “Ermeni Milleti Nizâmnâmesi”, Ermeni Patrikhanesi’ne Ermeni cemaatını yönetmede geniş yetkiler tanırken, ayrıca Ermeniler sanki “bağımsız bir milletmiş” gibi, bu cemaata, 140 üyeden müteşekkil bir Genel Meclis (Milli Meclis-i Umumi) kurma imkanı da verir. “Ermeni Milleti Nizamnamesi”, Patrik ile yandaşı asiler arasında paylaşılan iktidarın mutlak olmaktan çıkarılarak, Ermeni cemaatı ile paylaşılması sonucunu doğurmuş ve Ermeni toplumunun yönetime ait kararları, Osmanlı Hükümeti dışında kendisinin alabileceğini ve Ermenilerde ihtilâl ruhunu uyandırarak “Ermeni Meselesi”ni masa üzerine koyar.Tanzimat ve Islahat reformları ile bütün gayr-i Müslimlere tanınan haklardan en üst seviyede yararlanan Ermeniler, bu nizamnameyle bağımsız bir cemaat muamelesi görmeye,teşkilatlanarak okullar açmaya, gazete ve dergi çıkarmaya baºlarlar ve bu haklardan yararlanarak Patrikhane de muhtariyet için uğraşmaya hız verir.Ermeniler benzeri bir örgütlenmeyi de 1836 yılında çıkarılan bir kanunla Rusyada yaparlar ancak örgüt Çarın kuklası durumuna girer.Dolayısıyla 19.yüzyılın son çeyreğine kadar ne Osmanlı Devleti’nin bir “Ermeni Meselesi” olmuş ne de Ermeniler Türklerle bir problem yaşarlar.
2.Ermeni Kilisesi ve Ruhanileri’nin Bağımsızlık Yolundaki Çalışmaları “Ermeni Milleti Nizamnamesi”nin ilanından sonra “Diplomat Katogigos” ve “Diplomat Patrik” dönemi baºlar ve Ermeniler imparatorluk içinde bir “Ruhani Liderler Ağı” kurma faaliyetine giriºirler. 1780-1862 yılları arasında bağımsız Ermenistan için başlatılan isyanlar sonuç vermeyince sözde Ermenistan için çalışırlar.
Üçlü Çete:Mıgırdiç Hırimyan, Nerses Varjabedyan ve Mateos İzmirliyan
Osmanlı imparatorluğu içinde muhtar bir Ermenistan kurulması düşüncesinin
şampiyonu Patrik Mıgırdiç Hırimyan(1869-l873)’dır. 1869 yılında İstanbul’da Ermeni Patriği seçilir. Hırimyan’ın Patrik seçilmesi, Ermeni milli menfaatlerinin zirveye tırmanması sonucunu doğurur. Patrik Hırimyan, göreve baºlar baºlamaz iki esas üzerine çalışmaya baºlar:
a. “Ermeni Milleti Nizamnamesi”ni tekrar tetkik ve tadil ettirmek,
b. İstanbul Ermeniliği’nin, meclisin ve hükümetin gözlerini Ermenistan 'a çevirmek.
Hırimyan’ın maceracı politikasını beğenmeyen ve geleceklerini Türkiye’ye bağlı
kalmakta gören banker, sarraf ve hükümet memurları ona cephe almışlar ve amacına
ulaşamadan 1873 Ağustos’unda Hırimyan’ın istifasını sağlarlar.
Patrik Nerses Varjabedyan(1874-1884) da Hırimyan’ın izinden yürür. 1876’da
II.Abdulhamid tahta geçer ve I.Meºrutiyet ilan edilir. Nerses Vaıjabedyan, eski Patrik
Hırimyan tarafından tertip edilmiº olan Osmanlı Ermenileri hakkında yapılan sözde baskıları gösteren düzmece raporlarla İngilizler ve diğer Avrupa ülkelerine gönderiyor ama bir sonuç alamıyorlar.
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan önce Ermeniler için iki yol görünür:
a. Osmanlı Devleti’ne ve Türklere sadık kalmak,
b. İmparatorluk içindeki diğer Hıristiyan toplumların hareketlerini takip ederek çalışmak ve Avrupa devletlerinin müdahalesini sağlamak. Balkanlar’da “Pan-Slavizm”i sağlamak ve Osmanlı idaresindeki Hıristiyanları zulümden kurtarma bahanesi ile 24 Nisan 1877 tarihinde Rusya’nın Balkanlar ve Kafkaslarda başlatmış olduğu savaş, Çarlık ordularının Ayastefanos(Yeşilköy) önlerine gelmeleri ile son bulur.
Bazı Ermeni milletvekilleri, Rusya’nın himayesine muhtaç olmadıklarını. Rusya’nın öne sürdüğü himayeyi kat’iyyen kabul etmeyeceklerini ve Müslümanlardan ayrılmayacaklarını ifade ederler. Patrik Nerses ve diğer kiliselerin ruhani liderleri İngiltere ve Rusya gibi ülkelere baş vurarak önce Ermenistan (Doğu Anadolu) ve Kilikya’da yani Türkiye Ermenistan’ı’ nda, Lübnan’da olduğu gibi Hıristiyan yönetimin kurulmasını talep ederler,olmayınca Van, Sivas, Diyarbakır ve Kilikya’dan oluşan Doğuda bağımsız bir Ermenistan isterler , sonra Doğu Anadolu’da Fırat nehrine kadar olan bölgelerin Türklere geri verilmeyip,Rusya’ya ilhak edilmesini, bu olmadığı takdirde, Bulgaristan’a ve “Bulgar Milleti”ne verilecek imtiyazların, “Ermeni Milleti”ne de verilmesini, işgal edilen toprakların boşaltılması halinde ise, maddi bir teminat alınmasını ve ıslahatın tatbik ve tamamlanmasına kadar Rus işgalinin devam etmesini isterler.
Bu isteklerinden ve 1878’de Plevne’nin düşmesinden ve Ruslara İstanbul yolunun açılmasından sonra 31 Ocak 1878 tarihinde Edirne’de yapılan mütarekeden bir sonuç alamayan Ermeniler, 3 Mart 1878 tarihinde Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan ve gayet ağır hükümler taşıyan Ayastefanos Antlaşması’nın 16.Madde’sinde geçen “Ermenistan” tabirinin konulmasını sağlayarak böyle bir memleketin varlığı da Osmanlı Devleti’ne kabul ettirilmiş olunur. Ancak bu antlaşma yürürlüğe girmeyecek. Çünkü bu durum Osmanlı İmparatorluğu’nun toprak bütünlüğünü koruma politikasını takip eden İngiltere’nin hoşuna gitmez.Patrik Nerses Varjabedyan, Beşiktaş Başpiskoposu Horen Nar Bey, eski Patrik Hırimyan, Mançester Ermeni Komitesi Başkanı Karekin ve birçok Ermeni din adamları harekete geçerek, 13 Temmuz 1878 tarihinde Berlin’de toplanacak olan kongreye katılacak bütün devletler nezdinde yoğun bir faaliyette bulunmaya başlarlar. Ayastefanos Antlaşması’nın 16.Maddesi imzalanan Berlin Kongresinin 61. Maddesi olarak kabul edilir.61. Madde, Ermenilere bağımsızlık veya Lübnan benzeri muhtariyeti sağlamaz, reform vaadinden başka bir şey getirmez. Ermenileri memnun etmeyen bu durum onları Kilisenin önderliğinde isyan çıkarmak ve kan dökmek sureti ile Avrupa ve Rusya’nın müdahalesini sağlamaya yöneltir.
Patrik Nerses Varjabedyan tarafından 1879 yılında kurulan ıslahat komisyonu
tarafından Piskoposluklara gönderilen bir genelge ile Ermeniler isyana davet edilir. Yine
İstanbul’da Ermeni Patrik vekili olan Başpiskopos Mateos İzmirliyan da boş durmaz,
piskoposluklara mektuplar yağdırır. Bu genelge ve mektuplar ile Ermenistan Meselesi’nin yaşatılabilmesi için Gregoryen, Protestan, Katolik ve diğer mezheplerden olan Ermenilerin birliği, çocukların Ermenistan ideali donatılması, okuma yazma bilmeyenlere imza öğretilmesi,konsolosluklar ile sürekli ilişki kurularak onların Ermeni meselesine çözüm bulmalarını sağlamak hükümeti yıkmak, yabancı müdahalesini sağlamak ve neticede muhtariyet elde etmek gibi şeyler istenir.
Bütün bu faaliyetlerle birlikte Ermenilerin istatistik yaptırdıkları ,vergi topladıkları,
komiteler oluşturarak silahlandıkları ve birçok olay, Ermenilerin talep ettiği 6 vilayetten biri olan Sivas Valisi Hakkı Paºa tarafından tespit edilir ve hükümete bildirilir.
Nerses Varjabedyan 1884’de ölmüş ve yerine 1885’de Erzurum Piskoposu Harutyun
Vehabedyan(l885-1888) Patrik seçilir.Bu dönemde Ermeni isyan komiteleri teşkilatlarını
genişletirler, Avrupa ve Amerika’da ºubeler açarlar, muhtariyet isteyen ihtilalci hareket
kilisenin yanında, Ermeni ihtilalci partilerine geçiyor. Kendi yayın organına sahip ilk Ermeni siyasi partisi “Armenagan”un 1885 yılında Van’da kurulmasından sonra 1887’de, Cenevre’de ilk Marksist parti kurulur. Bu partiler 1890’da “Hınçak İhtilalci Partisi” adını alırlar.Horen Aşıkyan(1888-1894) zamanında da piskoposlar Türkler aleyhine Avrupa'ya her türlü ºikayette bulunurlar. Rusya’da Çarın uyguladığı baskılar sonucu dağılan Ermenileribirleºtirmek amacı ile 1890 yılında Tiflis’te “Ermeni İhtilalci Federasyonu” (TAŞNAK) kurulur. 28 Haziran 1890 tarihinde, Erzurum’da, 15 Temmuz 1890 tarihinde Kumkapı’da,sonra Merzifon, Kayseri ve Yozgat’ta çıkarılan isyanlarda binlerce Türk ölür.
Mateos İzmirliyan (1894-1896), dönemi Hınçakların sevindiği, Ermeni bağımsızlığı
için yapılan isyanların hemen her vilayette yayıldığı ama II.Abdülhamid sayesinde kısa
zamanda bastırıldığı dönemdir. 1896 Eylülde istifa eden II.Meºrutiyet’in ilanından sonra
İstanbul’a dönebilen İzmirliyan, ikinci defa olarak Patrik (1908-1909) seçilir.
Mateos Izmirliyan’ın istifasından sonra Bursa Piskoposu Mgr. Bartolomeos Patrik
vekili olarak tayin edilir. 26 Ağustos 1896 tarihinde İstanbul’da Taşnak Partisi Osmanlı
Bankasını basar. Karma Meclis Malakya Ormanyan’ı İstanbul Ermeni Patriği(1896-1908)
olarak seçer. Patrik Ormanyan, Osmanlı Hükümetine de Ermenilere de güven vermeye ve onların sadakatini kazanmaya çalışır. Sürgün edilmiº veya hapsedilmiº bütün Ermeniler çıkarılan bir afla serbest bırakılır. Ancak Ermeni din adamları ihanetlerine devam ederler.Adana ve Maraº’ta küçük hayali bir Ermenistan Devleti’nin kurulması ve Fransa’nın himayesinde olması için Fransa’ya baºvuru yapılır. 1899 yılında Minaz Çeraz ile çeşitli heyetler, Lahey Barış Konferansına müracaat ederek Ermenistan’ın bağımsızlığı için muhtıra verirler.Patrikhanenin yönlendirdiği komiteler, 1905 yılında Paris’teki bir kongrede, Adana,Maraº ve havalisinde bir Ermeni Devleti kurulmasına karar verirler.
2.2.Meºrutiyetten Mondros’a(1908-1918)
Meºrutiyetin ilanı, Kilise-Taºnak-Hınçak İşbirliği, Psikopos Muşeg:
2. Meşrutiyetin ilan edildiği 1908 yılından sonra, ihtilalci zihniyete sahip ermeni
komiteleri meºrutiyete bağlılıklarını bildirmelerine rağmen yıkıcı, bölücü ve ihtilalci
çizgilerini devam ettirerek en küçük yerleºim birimlerine kadar silahlanmaya
baºlarlar.Patrikhane-Taºnak-Hınçak birlikteliği bütün gücü ile terörü tırmandırmaya çalışırlar.1909 yılında “31 Mart Olayı” sonrasında 14 Nisan 1909’da Adana’da çıkan ermeni isyanında 20.000 Türk ve Ermeni ölür, isyancı baºpiskopos Muºeg İskenderiye’ye kaçar. 1913 yılına kadar geçen süreyi Ermeniler yeni bir ihtilal hazırlığı içinde geçirirler. Yabancı misyonlarla görüşürler,sık sık toplanırlar.Eçmiyazin Katagigosu Hırimyan’ın yerine İstanbul Patriği İzmirliyan, O’nun yerine Yegişe Turyan ve akabinde Arşaruni seçilir.
Birinci Dünya Savaşı, Ermeni Terörü ve Tehcir(1 915):
Osmanlı Devleti’nin seferberlik ilan ettiği günlerde(21 Temmuz 1914), Eçmiyazin
Katogigosu V. Kevork (1912-1930), Rusya’nın Kafkasya Genel Valisi Voronçov-Daşkov’a başvurarak, Ermenilerin himayesini ister ve Osmanlı Devletine karşı savaşacaklarını taahhüteder. Voronçov-Daşkov da Ermeni Milli Konseyi üyelerine eğer Türklerin altı Doğu Vilayeti Ermenilerin yardımı ile ele geçerse Ermeni muhtariyetini tanıyacaklar sözünü verir.Ermeniler bu dönemde aşağıdaki faaliyetleri yürütürler.
1. Ermeni komiteleri Rus ordusuna katılmayı, desteklemeyi ve düºman sınırı geçince
onlarla birlikte çarpışmayı planlarlar, askere gitmeyi reddederler, silahları alıp dağlara
çıkarlar, askere gidenler silah ve cephaneleri çalarak komiteci çetelere katılırlar.
2. Doğu Anadolu’nun birçok yerinde gizli komiteler yoluyla silah depoları ve bomba
imalathaneleri kurarak silahsız ve müdafaasız Müslüman halkı vahºice katlederler, askerler ve resmi binalara saldırarak binlerce askerimizi şehit ederler.
3. Doğuda isyanlar artar ve Van’da büyük bir isyan baºlar, Rus ordusu ve Ermeniler
şehri işgal etmeden önce ve ettikten sonra katliam yaparak, Van halkının büyük bir kısmı öldürülür,
4. Bütün bu hareketlerin başında, Osmanlı Meclisi’ne dahi girmiº bulunan Ermeni milletvekillerinin, tanınmış komitecilerin, papazların, doktor ve avukatların bulunduğu görülür.Kafkasya ve Doğu Anadolu’da devlete karşı savaºacak “Ermeni Gönüllü Birlikleri” kurulur. Bu amaç için Türkiye’de yıllarca piskoposluk yapmış olan ruhani liderlerin oluşturduğu “Milli Müdafaa Komisyonu” ABD’de faaliyete baºlar.
Ermenilerin bu davranış ve hainlikleri , 1915 olaylarına ve tarihte “Ermeni Tehciri”
adı ile anılan, kendilerinin savaº alanı dışına çıkarılmalarına sebep olur.“Tehcir Kanunu” (27 Mayıs 1915) , Ermeniler tarafından iddia edildiği gibi Türk Hükümeti’nin kendilerine eza cefa çektirmek istediğinden değil, silahsız sivil halkını ve Osmanlı ordusunu Ermeni
çetelerine karşı korumak amacı ile hazırlanmış bir kanundur. Avrupalılar tehciri kendilerinin jenosidi yani bir katliam olduğunu sanırlar. Jenosid, batı kültürünün ayrılmaz bir parçasıdır.Halbuki, Osmanlı Devleti katliamı değil, “İskan ve Kolonizasyon Metodu” olarak sürgünü tercih eder. Tarihi boyunca azınlıklar ile iliºkilerini çağdaş devletlerden üstün bir seviyede gerçekleştiren Osmanlı Devleti’nin, Ermenilere yönelik yaptığı iddia edilen soykırım konusu, Ermeni propaganda kampanyasının hiç değişmeyen temasıdır. Gerçekler Ermeniler tarafından bir sis perdesi ile kaplanır.
“Ermeni Katogigosluk ve Patrikliği Nizamnamesi” nin İlanı:
Patrikhaneye 1863 yılında devletçe, “Ermeni Milleti Nizamnamesi” ile verilen
hakların ülkeyi parçalama yolunda kullanılmasından dolayı 10 Ağustos 1916 tarihinde
“Ermeni Katogigosluk ve Patrikliği Nizamnamesi” yürürlüğe konulur, Osmanlı ülkesinde
bulunan iki Katogigosluk(Sis ve Akdamar) ve iki Patriklik(İstanbul ve Kudüs) kalkar,
yerlerine tek makam olan Katogigosluk-Patriklik Makamı geçer ve onun yeri de devletin
siyasi merkezi İstanbul değil, Hıristiyanlığın dini merkezi Kudüs olur. Osmanlı Devleti, bu
yeni nizamname ile Eçmiyazin Katogigosluğu’nun ve Rusya’nın Osmanlı Ermenileri ile
ilişkilerini kesmeyi amaçlar. Böylece, Osmanlı Ermenileri Rusya’nın manevi
koruyuculuğundan kurtulurlar.Mondros Mütarekesi’nden sonra, 1918 yılında Tevfik Paşa Hükümeti tarafından İttihat ve Terakki Hükümeti’nin gerçekleştirdiği 1916 yılındaki düzenlemeler kaldırılır ve Ermeniler tekrar 1863 Nizamnamesi hükümlerine tabi olurlar. Zararlı faaliyetleri dizginlenen Ermeniler tekrar teröre baºlarlar.
Mondros’tan Lozan’a(l 918-1923):
Mondros Mütarekesi ile bir Ermenistan hayaline kapılan Ermeniler, 1918’de
İstanbul’a gelen patrik Zaven Efendinin önderliğinde teºkilatlanarak para toplamaya ve
silahlanmaya baºlarlar. Değişik heyetlerle itilaf devletleri ve Yunanistan en üst düzeyde
ziyaret edilerek diplomatik giriºimlerde bulunurlar. Ancak özellikle İngilizler ve Fransızlar
arasındaki hakimiyet çatışması nedeniyle Ermeni talepleri sürüncemede kalır.
Milli Mücadele döneminde Zaven Efendinin itilaf devletlerini iºgale davet eden iftira dolu talepleri devam eder.Avrupa’da Ermenilerin Türklerden zulüm gördüğüne dair propagandalar Amerikalı general James Harbord tarafından çürütülür. 16 Mart 1920’ de
İstanbul iºgal edilir. 10 ağustos 1920’ de Sevr antlaşması imzalanır. Ancak antlaşmanın ölü doğmasıyla İngilizlerin “ermeni soykırımı” iddiası çöker. Sevr ile doğuda kurulması
muhtemel ve Kürdistan'a otonomi veren Ermenistan tasavvuru Mustafa kemal paşa
ordularının ayakları altında çiğnenerek 30 ekim 1920 de Kars’ın kurtarılmasıyla tarihe
gömülür. Sakarya zaferi üzerine 20 Ekim 1921 de T.B.M.M. hükümeti ile Fransızlar arasında Ankara antlaşması imzalanır. Hatay dışında milli mücadelenin güney cephesi kapanarak Sevr hukuken hükümsüz kalır. Bu antlaşmadan sonra Çukurova ve çevresindeki 120.000 ermeni Suriye ve Lübnan’a, 30.000 kadar ermeni de Kıbrıs, Mısır ve İstanbul’a göç eder.2-3 Aralık 1920 tarihli Gümrü, 16 Mart 1921 tarihli Kars antlaşmalarıyla Türkiye’nin milli sınırları belirtilir ve T.B.M.M. hükümeti ermeni meselesini kökünden halleder. 24 temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan barış antlaşmasıyla İtilaf devletlerinin Güney ve Güneydoğu Anadolu’da bir ermeni yurdu oluşturma gayretleri boºa çıkarılır. Ermeniler azınlıklar meselesi içerisinde mütalaa edilerek Türkiye’nin ayrılmaz bir parçası şeklinde yaşamaları sağlanır. Böylece sözde ermeni meselesi de kesin olarak tarihe karışır.
3.Ermeni Kilisesi Hakkındaki Yorumlar ve Düşünceler
Gevond Turyan’ın Düşünceleri:
Ermeni Piskoposu Gevond Turyan’ın Ermeni dergisi Dadjar’da yayınladığı
makalelerinden oluşan ve 1917 yılında İstanbul’da basılan kitabında ifade edilenlerin Ermeni Kilisesi’nin bir itirafnamesi olup özetle “Dini cemaatlerin, Ermeni İhtilal Partileri’nin inkılap ocakları olduğunu ve bütün proğramların burada hazırlandığını, Dini merkezlerin, silah depoları ve komplo ocakları olduğunu, dini liderlerin söz ve yazı ile kendilerine güvenmiş olan halkı isyana teºvik ettiklerini” yazarak Ermeni Komiteleri’nin, Patrikhanenin ve Ermeni Cemiyetleri’nin Osmanlı Devleti’nin yıkılmasındaki rollerini ve gerçek yüzlerini ortaya koyar.Ermeni tarihçileri ve yazarlar, Gevond Turyan’ın kitabını kasıtlı olarak kullanmazlar,görmezlikten gelirler. Turyan, 24 Aralık 1933 tarihinde New York’ daki Ermeni Kilisesi’ne bir âyini idare etmek için geldiğinde, Taşnak teröristleri tarafından sözde davaya ihanet ettiği gerekçesi ile bıçaklanarak öldürülür.
Atatürk’ün Düşünceleri:
Atatürk, milli devlete geçiº yıllarında milliyetçilerin azınlıklar politikasını, “Milletçe
kesin bir ºekilde savunulması istenen ve gerekli görülen haklar özellikle iki noktada önem kazanır. Birincisi, devlet ve milletin mutlak olarak tam bağımsızlığı, ikincisi de vatanın ana topraklarında çoğunluğun azınlıklara feda edilmemesidir.” sözleri ile formüle eder. O, bu ifadeleri ile azınlıkların ülke üzerindeki saltanatlarına son verilmesi gereğine iºaret eder.Atatürk, dış güçler tarafından psikolojik savaşın piyonu haline getirilmiº bulunan azınlıkların, Osmanlı İmparatorluğu içindeki durumlarını da 19 Eylül 1921 tarihinde Şöyle açıklar:
“...Hıristiyanlar’ a adilane muamele edildiğine en büyük delil, memleketimizin
her noktasında, en ufak köyünde bile, Hıristiyan unsurların Müslümanlar’ dan ziyade huzur ve refaha ve servete malik olmalarıdır. Eğer bunlar hakkında zulüm ile, gasp ile adaletsizce muamele edilmiº bulunsa idi, elbette bugünkü hâl ve vaziyette bulunmamaları lazımdı... Fakat, bu Hıristiyan unsurların haricin teºviki ile veyahut ekmeğim yediği toprağa nankörlük ederek milli varlığımızı zedelemek, bozmak teºebbüslerinde bulunacakların fenalıklarına set çekmek pek tabii ve zaruridir.”
Atatürk, Türkiye’de ileride azınlıklar arasında dış mihraklarca yönlendirilecek
propaganda kampanyalarına karşı da, Türk gencinin hazırlıklı olması gerektiğini vurgular ve daha 16 Temmuz 1921 tarihinde Şöyle der:
“Çocuklarımız ve gençlerimiz yetiştirilirken, onlara bilhassa varlığı ile, hakkı ile, birliği ile çelişen bütün yabancı unsurlar ile mücadele lüzumu ve milli düşünceleri, tam bir imanla, her mukâbil fikre karşı şiddetle ve fedakârâne müdafaa mecburiyeti aşılanmalıdır.”
Philadelphia-Public Ledger muhabiri TBMM Reisi Mustafa Kemal’e 26 şubat 1921
tarihinde sorduğu 19 soru arasında yer alan azınlıklar ile ilgili sorulara aldığı cevaplar gayet milliyetçi ve insanidir. Atatürk özetle azınlıklarla ilgili meselenin çözümünün Misak-ı Millimiz içinde olduğunu, Müslim ve gayr-i Müslim Türk vatandaşları arasında hiçbir ayırım yapılmadığını, böylece Rumların ve Ermenilerin düºmanla birlikte vatana hıyanette bulunmadıkları müddetçe endiºe edecekleri bir husus olmadığını ifade eder.
Atatürk, 4 Mayıs 1924 tarihinde de, New York Herald Gazetesinin muhabirine verdiği
demeçte, Patrikhaneler, kiliseler ve Ermeniler hakkında şunları açıklar. “...Patrikhanelerin hiddetini tahrik etmeden usûl-i tedrisimiz tebdil edilemezdi. Bunlar muavenet maksadıyla daima ecnebi hükümetlere müracaat ediyorlardı...Rum Ortodoks ve Ermeni Patrikhaneleri vasıtasıyla idare usûlümüz, diğer kilise idareleri ihdâsını elzem kıldı... imparatorluk hududu dâhilinde her millet kendi lisanım ve dinini talim ederdi. Fakat bu mektepler ihanet projelerine hizmet ettiler.Ermeniler, Türk hâkimiyeti altında, açıkça müstakil bir kraliyet lehinde çalışıyor, ecnebi anasırın fiili muavenetiyle hayallerini hîz-i fiili isale için mütemadiyen entrikalarda bulunuyorlardı... Türkiye’de mektepler ve kiliseler tahrikâtın ocağı idi.”
İKİNCİ BÖLÜM
1.Tarihte Ermeni Göçleri, Diaspora Ermeniliği ve Yapısı
Ermeni göçlerinin; paraya(ticarete) ve servete düºkünlükleri, maceraperestlik ruhu,
Hıristiyanlık’taki mezhep kavgaları, Ortodokslar tarafından hor görülmeleri ve dini baskılar ve tarih boyunca metbûlarına karşı ihanet içinde bulunmaları gibi sebeplerden kaynaklandığı söylenebilir.Ortaçağlarda Sasani hükümdarları, Ermenileri ateºe tapıcılığa döndürmeye çalışarak onbinlerce ermeniyi İran ve iç kesimlerine sürerler. Doğu Anadolu’da, Ermenilerin siyasi bir varlık gösterme imkanı, Bizans imparatoru II.Basil(976-1025) ve IX.Konstantin Monomak(1042-1055) tarafından ortadan kaldırılır ve önce 40.000 Ermeni’yi Sivas ve Kayseri bölgelerine sonra da birçok Ermeni ileri gelenleri Anadolu içlerine sürülür.Ermeniler, 1113’de Urfa Haçlı Kontluğu zamanında da tehcir edilirler. Moğol istilâsı sırasında birçok Ermeni, Moğollar tarafından Kazan ve Astrahan taraflarına götürülür,Çukurova’dan da 30.000 Ermeni, Kıbrıs’a, Girit’e ve İtalya’ya göç ettirilir. 1273-1275 yıllarında Çukurova ve civarını istilâ eden Memlûklar, 10.000 kadar Ermeni’yi Mısır’a sürerler. 1743-1746 Osmanlı-İran Savaşları sırasında İranlılar, ordunun önünü boşaltmak amacı ile 24.000 Ermeni’yi Iran içlerine sürerler. Ermenileri, Grekler, Haçlılar, Moğollar,Memlûklar ve İranlılardan sonra tehcire tabi tutan Çarlık Rusya olur. 1777 tarihinde Kırım’ı işgal eden Ruslar, buradaki binlerce Ermeni’yi 1778 yılında steplere sürerler. 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda, Ruslar tarafından, Azerbaycan ve Doğu Anadolu’dan Rusya’ya 150.000 civarında Ermeni göçürülür 1908 yılına gelindiğinde, Kafkasya’ya göç eden Ermenilerin sayısı l.000.000’u bulur.Birinci Dünya Savaşı(1914-1918) yıllarında Doğu Anadolu’dan Kafkasya’ya 400.000 Ermeni
göç eder, yerlerine Kafkaslardaki 400.000 Müslüman gelir. 1919-1922 yıllarında İtilaf Devletleri ile birlikte Güney ve Güneydoğu Anadolu’nun iºgaline katılan Ermeniler ise, Ankara Antlaşması’nı müteakip, Fransa’ya, Kıbrıs’a, Suriye’ye, Lübnan’a kaçarlar.
İşte bugün Ermenilerin çeºitli ülkelerde bulunmalarının sebebi, eski ve ortaçağlarda
çeºitli nedenler ile baºlayan kitle halindeki göçlerdir. Öyle ise herkesin, “Ermenistan
Nerededir ?”diye bir soru sormaya hakkı vardır.Diaspora Ermenileri’nin teşkilâtlanması ampirik tipte olup, insanı şaşırtacak derecede birçok teşkilât, dernek, parti ve hareketler vardır. Diaspora Ermeniliği’nin bugünkü yapısının en önemli unsurları arasında; Taşnak, Hınçak, Ramgavar gibi siyasi partiler; Ermeni Kızılhaçı, Ermeni Sosyal Yardım Dernekleri, Ermenilere Yardım Birliği,Ermeni Mavi Haçı gibi yardım dernekleri; kültür demekleri, Gregoryen, Katolik, Protestan kiliseleri sayılabilir.
2. Lübnan Ermeniliği’nin Doğuşu, Kiliseler, Siyasi Partiler Ve Lübnan Ermeniliğinin
Geçirdiği Dönemler
Fransa’nın 1919-1921 yılları arasında Kilikya’da bir “milli ermeni yurdu” kurma operasyonu başarısızlıkla sonuçlanır. Fransız yönetimi, Anadolu’dan ve özellikle Adana, Maraş ve Antep vilayetlerinden Lübnan’a göç eden Kilikya Ermenilerine, 31 ağustos 1924 tarihinde “Lübnan vatandaşlığı” hakkını tanır. Böylece, Birinci Dünya Savaşı’ndaki kargaşalıkların sonunda, Lübnan, orta doğuda geniş bir ermeni nüfusuna vatan olur ve Ermenilerin sayısı toplam nüfusun %6’sına ulaşır..Gregoryen, Katolik ve orta doğudaki Protestan Ermeni Kiliseleri Birliği Başkanı Beyrutta ikamet eder. Lübnan Ermenilerinin büyük çoğunluğu Gregoryen Kilisesi’ne bağlıdırlar. Lübnan (Beyrut), Suriye (Şam, Halep), Kıbrıs (Lefkoşe), Yunanistan (Atina), İran (Tebriz, Tahran, İsfahan),Kuzey Amerika (New York) ve Kuveyt kiliseleri bu kilisenin yetki alanındadır. Antilyas Katogigosluğu, “Kilikya Katogigosluğu Nizamnamesi” ne göre, genç ve eğitilmiş rahiplerin hazırlanmasında önemli bir rol oynar. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, Lübnan’daki Ermeni siyasi hayatında Taşnak partisi ile Ramgavarlar, Hınçaklar ve Ermeni Komünistlerden müteşekkil anti-Taşnak güçleri varolur. 1958 yılında, Lübnan Gregoryen Kilisesi, “Kilikya Katogigosluğu Nizamnamesi”nin savunucusu olan Taşnak Partisi’nin kontrolüne girer.Taşnak, Hınçak ve Ramgavar, Lübnan’daki ermeni toplumunun politik ve kültürel hayatlarında rol oynayan üç büyük partidir. Lübnan’daki ilk ermeni siyasi kuruluşu, Beyrut Amerikan üniversitesi öğrencileri tarafından 1901 yılında kurulan Taºnak Partisi’nin şubesidir. Aslında 1890 yılında Tiflis’te kurulan Taşnak partisi, 1920 Sevr Antlaşması’nda belirlene Türkiye’den alınacak topraklar ile ºimdiki Ermenistan Cumhuriyeti topraklarını birleºtirerek bağımsız ve komünist olmayan büyük Ermenistan’ı kurmak amacındadır.Taşnaklar, Lübnan Parlamentosu’nda temsil edilen en etkin partidir. Hınçak Partisi,Türkiye’den alınacak toprakların ºimdiki Ermenistan Cumhuriyeti’ne ihlakı amacındadır.Rusya taraftarı olarak nitelendirilmektedir. 1887 yılında Cenevre’de kurulur. Daha çok,Lübnan, ABD, Fransa ve Ermenistan Cumhuriyeti’nde etkilidir. Ramgavar Partisi, sosyal ve kültürel meselelere eğilerek Ermeniliğin bekasını sağlamak amacında görünür. 1908 yılında İstanbul’da kurulur. Hınçak Partisi’ne eğilimi vardır.1934-1947 döneminde Taşnaklar, Hınçaklar, Ramgavarlar ve ermeni komünistleri,aktif bir politika takip ederler. 1947-1957 döneminde, Lübnan Anayasası’na göre, 99 üyeli parlamento da Ermeniler 13 parlamenter ile temsil edilirler. Bu dönemde, Taºnak Partisi bir kitle partisi haline gelir.1957-1975 döneminde Türkiye Taşnaklar’ın hedefi haline gelir.Taºnak Partisi, 1972 yılında Viyana’da yapılan 20.Dünya Kongresi’nde , Lübnan ermeni gençliğini, yeni bir militan tutuma doğru yönlendirmek ve ayrıca partinin radikal ve tutucu eğilimlerini birleºtirmek için karar alır.1975-1986 dönemi Lübnan’da, Türkiye’ye karşı ASALA (Ermenistan’ın Kurtuluºu İçin Ermeni Gizli Ordusu) ASALA-RM (ASALA-İhtilalci Hareketi), JCAG (Ermeni Soykırımı Adalet Komandoları) ve ARA(Ermeni İhtilalci Ordusu) gibi ermeni terör örgütlerinin yeniden kurulduğu görülür. Bu yıllar arasında, Türk ve yabancı kişi ve kuruluşlarına yöneltilen çok sayıda eylem, anılan terör örgütlerince üstlenilir.Lübnan, politik, kültürel ve dini kuruluşları ile Ermeni Diasporasının merkezi haline gelir.
3.Eçmiyazin-Antilyas Anlaşmazlığı, anti-Türk Propagandası ve Kilisenin Teröre Desteği
Sovyet Rusya’nın, Ermenistan’da bulunan Eçmiyazin Katogigosluğu üzerinde ağır baskıları vardır. Kilisenin bütün faaliyetleri yasaklanır.1922 yılında devletin yarattığı ve
desteklediği bir kilise ortaya çıkar. Eçmiyazin’e saldırılır ve halkın kökten bağlı olduğu
kiliseye güvensizlik yaratılır. Ancak,Sovyet Rusya otoriteleri, 1945 yılında, Eçmiyazin
Katogigosluğu’na bazı haklar tanıyarak Eçmiyazin aracılığı kanalı ile batı toplumları
üzerinde etkili olacak konuların propagandalığını yapmaya baºlar. Sovyet Rusya’nın amacı,Eçmiyazin Katogigosluğu’nun tek bir dini merkez olduğunu kabul ettirip bu yoldan Ermeni Davası’nı canlı ve hareketli tutmaktır. VI.Kevork, Rusya’nın desteği ile 1945’lerde Kars ve Ardahan’ın Ermenistan Cumhuriyeti’ne verilmesi için büyük devletler ile temaslarda bulunur.Eçmiyazin-Antilyas dini anlaşmazlığı sonucu 1958 yılında tamamen ayrı bir dini merkez halinde Lübnan Antilyas Katogigosluğu kabul edilir. Taºnak yanlılarının etkisi ve kontrolü altında bulunan Antilyas Katogigosluğu , tamamen siyasi faaliyetler içersinde kalır ve özellikle Kıbrıs doğumlu Katogigos I.Horen (1963-1977) ve II.Karekin (1983-1995) Türkiye ve Türklük aleyhindeki propagandaları ile tanınırlar.
1968 yılında ABD’ni ziyaret eden Eçmiyazin Katogigosu, Başkan Nixon ve
yardımcısı tarafından kabul edilir. I.Horen, baºkan ve yardımcısına bir “Üstünlük Nişanı”
olarak kabul edilen “Kilikya Büyük Haç Nişanı” nı takar, yaptığı konuºmada da Amerika’nın Ermeni Davası (Hai Tahd)’na sahip çıkmasını ister.1970’li yılların başında Gregoryen ve Grek Ortodoks Kiliseleri arasındaki uzlaºma,işbirliği ve ittifak ortamı, 1974 Kıbrıs Barış Harekatı esnasında, kilisenin giriºimleriyle sağlanan ermeni ve rum güçbirliği ile Türkiye’ye ve Türk milletine karşı, haysiyet kırıcı,hakaretimiz ve iftira dolu ortak bir kampanya giriºirler.28 nisan 1974 tarihinde, Chicago kiliseler federasyonu tarafından yayına konulan proğramda biri ermeni, ikisi ABD’li ilim adamı ve sözde soykırım şahidi bir ermeni kadın tarafından, bir gün Sovyet Ermenistan’ının komünizm boyunduruğundan kurtulması halinde,arkasının geleceğini, ağrı dağı çevresindeki (sözde) ermeni topraklarını Tanrının bir gün kendilerine vereceğine inandıklarını, bunun için işbirliği yapmalarını ve Türkiye’ye karşı birlikte mücadele vermeleri gerektiğini beyan ederler. Antilyas Katogigosluğu'nun Kuzey Amerika doğu bölümü baºpiskoposu Karekin
Sargisyan, Mayıs 1977’de Beyrut’a gelerek, Türk hükümetinin iki milyon ermeniye soykırım uyguladığını iddia eder. II.Karekin, daha 1968’li yıllarda, Eçmiyazin ile Antilyas kiliselerinin birleºmesini aksi takdirde ermeni kilisesi ruhani ve milli misyonlarını gerçekleştiremeyeceğini ifade eder. 1918-1920 yılları arasında Ermenistan cumhuriyeti parlamentosunda millet vekilliği yapan ve daha sonra Beyrut’a yerleºerek Taºnak Partisi’nin kendisine hediye ettiği evde ikamet eden Taºnak ideologlarından Garo Sasuni, 1968’de Brezilya’da yayınlanan “Armenia” dergisine verdiği demeçte, Türkiye’ye karşı Taºnak ve Hınçak ile birlikte “Birleºik Cephe” nin kurulmasının ºart olduğunu belirtir. İsviçreli ermeni papazı James Karnusyan, organize ettiği 20-24 temmuz 1983 tarihindeki ikinci dünya ermeni kongresinin hedeflerini; Türkiye’ye ermeni soykırımı iddialarını kabul ettirmek, ermenilerin Anadolu'ya dönme imkanlarını ve Türkiye’nin Ermenilere tazminat ödemesini sağlamak ºeklinde açıklar.1983 yılı sonlarında, Viyana Katolik ermeni kilisesi patriği Mesrob Kirkoryan Türkiye’nin soykırımı kabul etmesini, her Ermeninin gönlünde Ağrı Dağı’nın yattığını ve Ağrı Dağı’ndan toprak parçası verilmesi gerektiğini ifade eder.
Ermenilerin, 1985 yılından sonra terör ortamından, yoğun bir propaganda ortamına
kaydıkları görülür.20.yüzyılın propaganda tarihi Ermenilerin Türklere karşı açtıkları propaganda savaşı en etkili kampanya olarak görülecektir. Teröristlerin arkasında, Türkiye dışındaki ermeni kuruluşlarıyla ermeni kiliselerinin bulunduğu herkes tarafından bilinmektedir. Türkiye dışındaki ermeni kiliseleri, dine, ahlaka ve insanlığa aykırı olarak, hiçbir zaman ermeni terörizmini tel’in etmezler. ABD’de Boston yakınlarındaki Watertown’da yaºayan ermeni papazı Vartan Hartunyan, ermeni terörü diye bir ºeyin varlığını kabul etmemekle birlikte yalnızca Ermenilere yöneltilen sözde terörden bahseder. 28 ocak 1982 tarihinde Türkiye’nin Los Angeles baºkonsolosu Kemal Arıkan’ı Şehit eden ve yargılanarak mahkum olan Lübnan asıllı Hampig Sasunyan için 21 Kasım 1983 tarihinde California Montebello’daki “kutsal haç ermeni resul kilisesi”nde bir “Hampig Gecesi” düzenlenir ve tören “batı ermeni resul kilisesi” baş piskoposu Yeprem Tabakyan tarafından yönetilir. Lizbon’daki Türk Büyükelçiliği’ni 27 Temmuz 1983 tarihinde basan ve baskın sırasında ölen beº Ermeni teröristi için de, 12 Ocak 1984 tarihinde, Washington D.C.’nin mahallesi olan Chevy Chase’deki Surp Haç Kilisesi’nde; 21 Ocak 1984 tarihinde Illionis, Glenview Ermeni Azizler Resul Kilisesi’nde;22 Ocak 1984 tarihinde Rhode Island’daki St.Vartanantz Kilisesi’nde ve 29 Ocak 1984 tarihinde New Jersey Ridgefield’deki St.Vartanantz Kilisesi’nde edilen “Lizbon Beşlisi” adına Taºnak partisi tarafından organize ayinler düzenlenir.
Ermenilerin siyasi taleplerinin temeli olan sözde “ermeni anavatanı”nı kurtarmak amacı ile, ermeni kilisesi ve onun desteğindeki ermeni partileri; yaptıkları Türk ve Kürt soykırımına ait tarihi gerçekleri inkar etmek, ermeni veya satın alınmış yabancı tarihçiler vasıtasıyla Türklerin Ermenilere soykırım yaptıkları iddiasını tartışılır hale getirmeye çalışmak, Ermeni kilisesinin desteğinde yıkıcı faaliyetlerini sürdürmek, kilise kaynaklarını seferber ederek terörizm, rüºvet ve diğer yıkıcı metotlar ile sözde “Ermeni Davası” (HaiTahd)’na destek vermeyen diğer milletlere mensup siyaset adamlarını, insan hakları uzmanlarını ve tarihçileri susturmaya gayret etmek, Türkiye’de kendi davalarına hizmet edecek misyon kurmak ve bu yollardan istifade ile milletlerarası diplomatik camianın, sözde “Ermeni Meselesi”ni çağdaş bir mesele haline getirmesi için yoğun çalışırlar.
4. “Birleşik Cephe”nin kurulması yolunda atılan adımlar
Halep doğumlu Levon Ter-Petrosyan’ın geçmişi ve düºünceleri, SSCB döneminde
ülkede faaliyet gösteren tek siyasi parti olan Ermenistan komünist partisi’nin ilkelerine
dayanır. Ter-Petrosyan, Dağlık Karabağ meselesini alevlendiren baº organizatörüdür. Şubat 1988’de kurduğu “Karabağ Komitesi”, 1989 Kasım’ında ad değiştirerek “Ermeni Milli Hareketi” adını alır. Mayıs 1990 seçimlerinde cumhurbaşkanlığı seçimini kazandıktan sonra,1991 yazında Ermenistan’ın bağımsızlığını ilan eder. 1992 başında da AGİK (AGİT) ve Birleşmiş Milletler’e üye olur. Aynı dönemde, Ermenistan Cumhuriyeti, milletlerarası antlaşmaları,kendi yükümlülüklerini, Helsinki ve AGİT ilkelerini çiğneyerek, Azerbaycan Cumhuriyeti’ne bağlı bir özerk bölge olan Dağlık Karabağ’ı fiilen işgal eder. Azerbaycan Türkleri’ne karşı açık bir soykırım uygular.
Ter-Petrosyan, 8 Ağustos 1994 tarihinde, Taşnak Partisi liderleri ve ermeni kilise
mensuplarıyla ABD Başkanı Bill Clinton’u Beyaz Saray’da ziyaret ederek Türkiye’nin ve
Azerbaycan’ın Ermenistan’a çıkardığı güçlükler ile sözde Ermeni Soykırımı’nın tanımasını isterler. Bir ABD Başkanı ile ermeni liderleri arasında sözde Ermeni Soykırımı’nın tartışılması, yeni bir durum olarak görülür.Bağımsız Ermenistan sonrası sıra, sözde Ermeni Davasının tam anlamı ile yürütülmesi için Eçmiyazin ve Antilyas Katogigoslukları’nın yani iki kilisenin birleºmelerine gelir. 4 Nisan 1995 tarihinde, Erivan-Eçmiyazin Kilisesi’nde, 400 dini delegenin katılımı ve Levon Ter-Petrosyan’ın ağırlığını koyması ile yapılan seçimle, dünya ermenileri dini liderliğine II.Karekin Sargisyan, I.Karekin sıfatını alarak Eçmiyazin Kilisesi’nin 131.Katogigosu olarak seçilir. Taşnak, Hınçak ve Ramgavar Partileri, “birleşik vatan” hedefleri üzerinde anlaşarak Ter-Petrosyan ve I.Karekin’in gayretleri ile Kutsal Dava’nın temelleri atılmış olur.
Sonra 2 Nisan 1995 tarihinde, Fransa-Marsilya’da, 1926 yılında Marsilya Ermenileri
tarafından inºa edilen ermeni kilisesinde, dört ayrı sembolden meydana gelen ve üzerinde inancı belirten taştan yapılmış bir Haç, sözde anavatanı sembolleºtiren Ağrı Dağı’nın iki zirvesi, Sevr Antlaşması’na göre çizilmiº bir Ermenistan haritası bulunan anıt açılır.Konuºmalarda, milletler topluluğunun Ermenilere vaat ettiği toprakların, bugünkü Ermenistan sınırları içinde yer almadığı ileri sürülür. Benzeri soykırım teraneleri uluslar arası konferanslara taşınır.
Sonuçta, asılsız iddialar ve mantıksız taleplerle 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı ile
ortaya çıkarılan, 24 Temmuz 1923 Lozan Antlaşması’nda tarihe gömülen, 1965 yılında propaganda patlaması ile yeniden gündeme getirilen, sürekli bir tırmanış göstererek,1973 yılından itibaren örgütlü terör aşamasına getirilerek, insanlık tarihinde derin yaralar açan sözde Ermeni Meselesi’nin baş aktörü ermeni kilisesinin olduğu,ermeni hareketlerinin çoğunda ruhanilere de rastlanmasının, kiliseler ile terör örgütleri ve partileri arasındaki işbirliğini kanıtlandığı, kutsal davanın başarısı için iki kilisenin birleºtirilmesinin yürürlüğe konulduğu gerçeğinden hareketle, önce sözde soykırımın tanınmasının sağlanarak, sonra tazminat, daha sonra da Türkiye’den toprak taleplerini gündeme getirileceği aşikardır.Ancak, Ermeni kiliseleri ile partilerinin ve yöneticilerinin yıkıcı faaliyetlerinden,bütün Ermenileri sorumlu tutmak aslında bir duygusallık olabileceği gibi yurt içinde ve yurt dışındaki bir çok ülkede azınlık statüsünde yaşayan aklı selim sahibi Ermenilerin varlığı da bilinir. Komºuluk ilişkilerini 21. yüzyıl anlayışı ile sergilemek en akıllıca bir yol olarak görünür.