Het kwantumuniversum
In discussies over de vrije wil wordt vaak de kwantum mechanica in de discussie betrokken. Is het niet zo dat de kwantum mechanica heeft aangetoond dat het universum niet deterministisch is? En is het niet zo dat dit vrije wil mogelijk maakt?In de eerste plaats is er geen onderwerp waar zoveel misverstanden over bestaan als kwantummechanica. Zeker in spirituele kring wordt door mensen die weinig affectie hebben met natuurkunde vergaande conclusies getrokken. De kwantum wetenschappers zelf beperken zich veelal tot rekenen. Zelf ben ik het met Einstein eens dat het vermeende toeval dat uit de kwantummechanica volgt erop wijst dat deze theorie incompleet is. Ik kan me moeilijk voorstellen dat er iets in de natuur is dat enkel verloopt via toeval. Zoals Einstein zei "God dobbelt niet." Tegenwoordig is de Nederlandse nobelprijswinnaar Gerard 't Hooft de duidelijkste exponent van deze stroming. Het is mogelijk dat het vermeende toeval van de kwantum mechanica te maken heeft met het gegeven dat er meer dimensies zijn dan wij kunnen waarnemen. Wat toevallig is vanuit drie of vier dimensies gezien hoeft dat niet te zijn vanuit het perspectief van meerdere dimensies. Misschien biedt in de toekomst de snaartheorie die werkt met niet minder dan 11 dimensies duidelijkheid. Het is immers de bedoeling dat deze theorie de inzichten van Einstein en de kwantumtheorie samenvoegt in een enkele theorie van 'everything.'
Maar laten we eens aannemen dat het universum wel werkt als een gokkast. Geeft dit vrije wil?
Natuurlijk niet, Volgens Wikipedia is vrije wil het vermogen van rationeel handelende personen om controle uit te oefenen over hun daden en beslissingen. Dat impliceert een causale relatie: ik → (veroorzaak) daden en beslissingen.
In een gokkast universum bestaan die causale relaties niet. Het uitoefenen van controle, wat in bovengenoemde definitie centraal staat, is onmogelijk. Toeval is het tegendeel van controle. Als alles verloopt via toeval heb je niets onder controle.
Stel dat een beslissing tot stand zou komen door een toevallig kwantumsprongetje in het brein dan heeft dat niets te maken met het.vermogen van 'rationeel handelende personen' . Ik zou zomaar iets doen zonder oorzaak, zonder rationaliteit, puur toevallig. Als dat het geval zou zijn dan zou het handelen van mensen onvoorspelbaar worden. Als je iemand een hand geeft dan geeft hij misschien een hand terug, maar het is ook mogelijk dat hij spuugt, een klap geeft of whatever.
Gedraagt het universum zich op die manier? Voor het universum zoals wij dat ervaren lijkt dat niet het geval. Het is mogelijk dat subatomaire deeltjes plotseling verdwijnen en weer elders verschijnen, maar op het niveau waarop wij leven merken we daar niets van. Als het universum zoals ik dat ervaar werkelijk volgens toeval principes zou werken zoals die worden beschreven in de kwantum mechanica dan zouden er plotseling gaten in mijn hand ontstaan en delen van mijn hand zouden zich op willekeurige plaatsen elders materialiseren. De wereld om ons heen zou een complete chaos worden. Delen van gebouwen zouden verdwijnen en weer elders opduiken enz. Op het niveau waarop wij leven valt de kwantum onzekerheid kennelijk weg. En daarmee wordt het universum in principe voorspelbaar. Ik zeg in principe want het aantal variabelen is zo groot dat geen mens dingen werkelijk kan voorspellen. Desalniettemin kent het universum logica en vloeit uit het ene het andere voort. Als ik een biljartbal in beweging zet dan kan ik voorspellen waar die terecht komt. Een universum waarin het ene uit het andere voortvloeit geeft consistentie. Je kunt aannemen dat wanneer je iets doet dat leidt tot een bepaald resultaat. Een kwantum universum daarentegen is volledig onvoorspelbaar. Ik moet denken aan een serie met de titel The Dice Man, een reisprogramma waarbij beslissingen werden genomen als gevolg van de worp van een dobbelsteen.
Geeft dat vrije wil? Natuurlijk niet. De reisleider kwam terecht op bestemmingen waar hij nog niet dood gevonden zou willen worden, puur vanwege het rollen van de dobbelsteen. Wat hij wel of niet wilde speelde voor die dobbelsteen geen enkele rol. De kwantum fysica zal de vrije wil niet redden. Eigenlijk is het nog bedreigender voor het ikje dan een deterministisch universum. In een deterministisch universum weet je tenminste waar je aan toe bent en is er sprake van logica. In een gokkast universum ontbreekt iedere relatie tussen oorzaak en gevolg en wordt alles bepaald door de werking van een dolgedraaide gokkast. Een deterministisch universum is voor ons mensen slechts beperkt voorspelbaar. Het is zeker niet saai. Omdat je nooit alle variabelen en causale relaties kunt overzien is het onmogelijk om met zekerheid te voorspellen wat er gaat gebeuren. Er blijven dus nog genoeg verrassingen over. Het schijnt dat de vleugelslag van een vlinder in China een rol kan spelen in het ontstaan van een storm in Nederland een paar maanden later. Echter geen enkele Chinees zal dat voorzien wanneer hij de desbetreffende vlinder ziet. Een deterministisch universum biedt dan ook een prima mix aan voorspelbaarheid en verrassingen. Het is niet zo'n spookbeeld als sommigen suggereren. Er is nog een ander aspect. Dit heeft niet zozeer te maken met kwantum mechanica, maar ik noem het hier toch. Het concept van vrije wil is namelijk alleen zinvol als er een entiteit zou zijn die dat kan hebben. We denken dat die entiteit er is. We vermoeden dat er een mannetje of vrouwtje in ons hoofd die door de ogen van de schedel naar de wereld kijkt, maar in werkelijkheid is er alleen hersenactiviteit. Die hersenactiviteit maakt deel uit van de natuur en is onderhevig aan dezelfde natuurwetten als al het andere.
We staan niet los van de natuur. We zijn op geen enkele manier beter dan al het andere in de natuur. Dat te denken is slechts een uiting van menselijke arrogantie.
Voor ons gelden dezelfde wetmatigheden als voor de overige natuur. Het lichaam is immers in essentie getransformeerd voedsel. We zijn de natuur. Je ware ik is de natuur. Het ervaren ik, het vrouwtje of mannetje in het brein, is slechts een illusie gecreëerd door de hersenen. Een geloofwaardige illusie, een hardnekkige illusie, maar desalniettemin een illusie.
Het kleine jij bestaat niet. De ware JIJ is eenheid.
Het boek 'Jij bestaat niet' is te bestellen door
het sturen van een mailtje naar roeland@dirah.nl met daarin je volledige adres.
Na het ontvangen van een bevestiging kun je Euro 24,50 (buitenland Euro 29,50) overmaken op NL 19 INGB 0000 416584 die op naam staat van Dirah Academie te Tilburg (wacht svp op de bevestiging dan kun je er zeker van zijn dat ik klaar sta om het boek te versturen).
Klik hier voor informatie over het boek "Jij bestaat niet"