Leciono kvin (5)

Nauka słownictwa

Eksperymentalny interfejs z fiszkami do nauki słownictwa z lekcji 5:

• • Strzałki pozwalają przewijać hasła bez testowania.

  • Shuffle rozrzuca fiszki losowo.

  • Reverse front & back odwraca języki.

  • Show answer pokazuje odpowiedź.

Leciono 5 flashcards from Wimmer on FlashcardDB.

Przyimki (1)

En

Przymek en znaczy „w” (miejsce, czas), „do” (kierunek).

En la ĉambro estas kvar knabinoj. W pokoju są cztery dziewczyny.

Mi vidis ŝin hieraŭ en la kinejo. Widziałem ją wczoraj w kinie.

En la tuta mondo. Na całym świecie.

Ili loĝas en Madrido. Oni mieszkają w Madrycie.

Ili havis armilojn en la manoj. Oni mieli broń w rękach.

En malproksimo mi ekvidis altajn montojn. W oddali zobaczyłem wysokie góry.

Paŭlo tenas monon en la poŝo. Paweł trzyma pieniądze w kieszeni.

Paŭlo metis monon en la poŝon. Paweł włożył pieniądze do kieszeni.

La knabino kuras en la korto. Dziewczynka biega po podwórku.

La knabino kuris en la korton. Dziewczynka pobiegła na podwórko.

Iru tuj en vian ĉambron. Idź natychmiast do swojego pokoju.

Io falis en mian okulon. Coś wpadło do mojego oka.

Venis en mian kapon feliĉa penso. Przyszła mi do głowy szczęśliwa myśl.

Ili vizitos Parizon en majo. Oni odwiedzą Paryż w maju.

En la venonta semajno okazos lingva seminario. W przyszłym tygodniu odbędzie się seminarium językowe.

En vintro mi ofte vojaĝas al Zakopane. Zimą często podróżuję do Zakopanego.

En la somero mi aĉetos aŭtomobilon. Latem (tego lata) kupię samochód.

Mi finos mian laboron en kvar monatoj. Skończę moją pracę w pięć miesięcy.

En la nokto estas mallume. Nocą jest ciemno.

Parolu en la lingvo Esperanto. Mów w języku esperanto.

Ili vivis en granda mizero. Oni żyli w wielkiej biedzie.

La malsanulo mortis en turmentoj. Chory umarł w męczarniach.

Dividu la kukon en kelkajn partojn. Podziel ciasto na kilka części.

Ŝi diris tion en granda kolero. Ona powiedziała to w wielkim gniewie.

Ili sidis en rondo ĉirkaŭ la fajro. Oni siedzieli wkoło wokół ognia (ogniska).

Ni vivis ĉiam en granda amikeco. Żyliśmy zawsze w wielkiej przyjaźni.

Ilia ŝipo estis en danĝero. Ich statek był w niebezpieczeństwie.

Ŝi mortis en tre maljuna aĝo. Ona umarła w bardzo późnym (starym) wieku.

Agu ĉiam en plena unueco. Działajcie zawsze w pełnej jedności.

Prezentu al mi la prezon en eŭroj. Podaj mi cenę w euro.

En tiaj kazoj oni uzas alian vorton. W takich przypadkach używa się innego wyrazu.

Przyimek en jest często stosowany jako przedrostek przed czasownikami, oznaczając kierunek. Najlepiej zilustrują to przykłady:

skribi – pisać; enskribi – wpisywać

iri – iść; eniri – wchodzić

salti – skakać; ensalti – wskakiwać

marŝi – maszerować; enmarŝi – wmaszerowywać

kuri – biegać; enkuri – wbiegać

meti – kłaść; enmeti – wkładać

havi – mieć; enhavi – zawierać

ĵeti – rzucać; enĵeti – wrzucać

Przyimek en może też występować jako osobny wyraz z przysłówkową lub przymiotnikową końcówką gramatyczną.

ene – wewnątrz; la mono estas ene – pieniądze są w środku

ena – wewnętrzny; la ena parto de la domo estas luksa – wewnętrzna część domu jest luksusowa

Apud

Przyimek apud znaczy „obok“.

Apud la domo de mia onklino kreskas granda arbo. Obok domu mojej ciotki rośnie duże drzewo.

Staru apud mi. Stój obok mnie.

Apud la ĝardeno estas dometo. Obok ogrodu jest domek.

La fenestro trovas sin apud la pordo. Okno znajduje się obok drzwi.

La batalo apud Grunwald estis tre sanga. Bitwa pod Grunwaldem była bardzo krwawa.

Nia oficejo estas apud la via. Nasze biuro jest obok waszego.

Metu la libron apud la kajero. Połóż książkę obok zeszytu.

Apud może być niekiedy stosowany w roli przedrostka.

bordo – brzeg; apudborda – przybrzeżny

urbo – miasto; apudurba – podmiejski

limo – granica; apudlima – przygraniczny, nadgraniczny

maro – morze; apudmara – nadmorski

vojo – droga; apudvoja - przydrożny

Przyimek apud może też występować jako osobny wyraz z przysłówkową lub przymiotnikową końcówką gramatyczną.

apuda – sąsiedni, będący obok; en la apuda urbo – w sąsiednim mieście

apude – obok; la homo staranta apude – człowiek stojący obok

Antaŭ

Przyimek antaŭ znaczy „przed“ (miejsce, kierunek, czas).

Antaŭ la domo staras aŭtomobilo. Przed domem stoi samochód.

Li staras antaŭ la pordo. On stoi przed drzwiami.

Vi havas la libron antaŭ via nazo. Masz książkę przed nosem.

Iru antaŭ ni. Idź przed nami.

A estas antaŭ B en la alfabeto. A jest przed B w alfabecie.

Metu antaŭ ŝin la manĝaĵon. Połóż przed nią jedzenie.

Revenu antaŭ la tagmanĝo. Wróć przed obiadem.

Finu la laboron antaŭ la sepa. Skończ pracę przed siódmą.

Oni devas prepari la dokumentojn antaŭ la kongreso. Trzeba przygotować dokumenty przed kongresem.

Mi renkontis ŝin antaŭ kelkaj tagoj. Spotkałem ją kilka dni temu.

La koncerto okazos antaŭ nelonge. Koncert odbędzie się niedługo.

Znaczenia przenośne:

Petro sentas timon antaŭ sia instruisto. Piotr czuje strach przed swoim nauczycielem.

Kiel aŭtoro vi respondas antaŭ viaj gelegantoj. Jako autor odpowiadasz przed swoimi czytelnikami.

Antaŭ ĉio vi devas lerni la strukturon de la lingvo. Przede wszystkim musisz nauczyć się struktury języka.

Ni havas antaŭ ni grandan laboron. Mamy przed sobą wielką pracę.

Antaŭ jest często stosowany jako przedrostek.

urbo – miasto; antaŭurbo – przedmieście

ĉambro – pokój; antaŭĉambro – przedpokój

vidi – widzieć; antaŭvidi – przewidywać

pagi – płacić; antaŭpago – przedpłata

senti – czuć; antaŭsento – przeczucie

diri – mówić; antaŭdiri – przepowiadać, wróżyć

lasta – ostatni; antaŭlasta – przedostatni

ludo – gra; antaŭludo – preludium, uwertura

paroli – mówić; antaŭparolo - przedmowa

Antaŭ może też występować jako samodzielny wyraz.

antaŭa – poprzedni, uprzedni; la antaŭa ĉapitro – poprzedni rozdział

antaŭe – uprzednio, poprzednio; na przedzie; mi legis la artikolon antaŭe – czytałem artykuł uprzednio

antaŭi – wyprzedzać, być na przedzie; Petro antaŭis aliajn konkurantojn – Piotr wyprzedził innych konkurentów

Malantaŭ

Przyimek malantaŭ znaczy „za“ (zwróć uwagę, że wyraz powstał ze słowa antaŭ, przez dodanie przedrostka mal-).

Malantaŭ la muro. Za ścianą.

Malantaŭ si ŝi ekvidis sian kolegon. Za sobą zobaczyła swojego kolegę.

Li staras malantaŭ la skribotablo. On stoi za biurkiem.

Mi vidas kelkajn homojn malantaŭ la pordo. Widzę kilku ludzi za drzwiami.

Tuj  malantaŭ si ŝi aŭdis viran voĉon. Tuż za sobą usłyszała męski głos.

Znaczenia przenośne:

La problemoj estas jam malantaŭ ni. Problemy są już za nami.

Malantaŭ może też występować jako samodzielny wyraz.

malantaŭa – tylny; malantaŭa parto – tylna część

malantaŭe – z tyłu, w tyle; iru malantaŭen – idź do tyłu

Post

Przyimek post znaczy „po, za“ (miejsce, kierunek, czas)

Ia hundeto kuris post la bebo. Jakiś piesek biegł za dzieckiem.

Ŝi aŭskultis post la pordo. Ona słuchała za drzwiami.

Ni aŭdis post ni bruon. Usłyszeliśmy za nami hałas.

Soldatoj kaŝis sin post (lub malantaŭ) la arboj. Żołnierze ukryli się za drzewami.

Studentoj staris unu post la alia. Studenci stali jeden za drugim.

Venu post la sepa. Przyjdź po siódmej.

Post la matenmanĝo ni iom promenis. Po śniadaniu trochę spacerowaliśmy.

Ni diskutos la problemon post via reveno. Przedyskutujemy problem po twoim powrocie.

Post malsano oni ofte devas ripozi. Po chorobie często trzeba odpocząć.

Post nelonge. Niedługo.

Znaczenia przenośne:

Post la kapitano estas leŭtenanto. Po kapitanie jest porucznik.

Paŝo post paŝo ni atingos nian celon. Krok po kroku osiągniemy nasz cel.

Vi estas la plej bona sportisto post Georgo. Jesteś najlepszym sportowcem po Jerzym.

Ne ripetu ĉiam post mi. Nie powtarzaj zawsze po mnie.

Iom post iom. Stopniowo, po trochu.

Post występuje nierzadko w roli przedrostka.

morgaŭ – jutro; postmorgaŭ – pojutrze

lasi – zostawiać; postlasi – pozostawiać (po sobie)

iri – iść; postiri – śledzić, iść za kimś

signo – znak; postsigno – ślad

morto – śmierć; postmorta - pośmiertny

Post występuje też jako samodzielny wyraz z końcówkami gramatycznymi.

posta – późniejszy; tylny; la postaj vortoj estis apenaŭ aŭdeblaj – późniejsze słowa były ledwie słyszalne.

poste – później; mi diros tion al vi poste – powiem ci to później

Ĉe

Przyimek ĉe znaczy „przy, u“ (miejsce, czas).

Ili loĝas komforte ĉe sia avo. Oni mieszkają wygodnie u swojego dziadka.

Studentoj babilis ĉe plena tablo. Studenci gawędzili przy pełnym stole.

Zamenhof loĝis en Varsovio ĉe la strato Dzika. Zamenhof mieszkał w Warszawie przy ulicy Dzikiej.

Ni staris ĉe angulo de la strato Marszałkowska. Staliśmy przy rogu ulicy Marszałkowskiej.

Sinjorino Kowalska ofte babilas ĉe la fenestro. Pani Kowalska często plotkuje pod oknem.

Ni renkontiĝis ĉe la pordo. Spotkaliśmy się przy drzwiach.

Ili restis kelkan tempon ĉe la restoracio „Drako“. Oni zostali jakiś czas w restauracji „Smok“.

La tramo haltas ĉe dudek haltejoj. Tramwaj zatrzymuje się (staje) przy dwudziestu przystankach.

Ĉe la komenco de la konferenco. Z początkiem konferencji.

Ĉe la vespermanĝo. Przy kolacji.

Znaczenia przenośne.

Ŝi estas maldika ĉe la koksoj. Ona jest szczupła w biodrach.

Ĉe ĉiuj viaj krimoj vi estas sanktulo en komparo kun li. Przy wszystkich swoich zbrodniach jesteś święty w porównaniu z nim.

Li ekscitiĝas ĉe la plej malgranda bagatelo. On wzburza się przy najmniejszym drobiazgu.

La kopirajto estas ĉe la aŭtoro. Prawa autorskie są przy autorze.

Mi staras ĉe via flanko. Stoję po twojej stronie.

Ni ofte laboras ĉe arta lumo. Często pracujemy przy stucznym świetle.

Ĉe ĉiu vorto li haltis. Zatrzymywał się przy każdym słowie.

Cis

Przyimek cis znaczy „po tej stronie, z tej strony“ (miejsce, kierunek). Uwaga: jako przyimek to wyraz nieoficjalny. Cis jest używany głównie jako przedrostek.

La rivero fluas cis la montaro. Rzeka płynie po tej stronie gór.

Cis la lago estas malgranda arbaro. Po tej stronie jeziora jest mały las.

Poloj loĝas cis la Balta Maro. Polacy mieszkają po tej stronie Morza Bałtyckiego.

Cis Atlantiko estas Eŭropo. Po tej stronie Atlantyku jest Europa.

La malamika armeo iris cis la limriveron. Wroga armia przeszła na tę stronę granicznej rzeki.

Trans

Przyimek trans znaczy „po tamtej stronie, po drugiej stronie, za“ (miejsce, kierunek)

Trans Atlantiko estas Ameriko. Po drugiej stronie Atlantyku jest Ameryka.

Ili loĝas trans la rivero. Oni mieszkają po drugiej stronie rzeki.

Maria laboras trans la strato. Maria pracuje po drugiej stronie ulicy.

Morgaŭ ni estos trans la limo. Jutro będziemy po tamtej stronie granicy.

La birdo flugis trans la riveron. Ptak przeleciał na drugą stronę rzeki.

Ŝi saltis trans la barilon. Ona przeskoczyła za płot.

Ni devas iri trans la ponton. Musimy przejść na drugą stronę mostu.

Ni aŭdas ilin de trans la strato. Słyszymy ich z drugiej strony ulicy.

Trans może być stosowany jako przedrostek.

salti – skakać; transsalti – przeskakiwać

iri – iść; transiri – przechodzić

kuri – biegać; transkuri – przebiegać

flugi – latać; transflugi - przelatywać

porti – nosić; transporti – przenosić, transportować

ĵeti – rzucać; transĵeti – przerzucać

vivi – żyć; transvivi – przeżyć

planti – sadzić; transplanti – przesadzać, transplantować

formi – formować, kształtować; transformi – przekształcać, transformować

maro – morze; transmara - zamorski

Trans jest używany także jako samodzielny wyraz z końcówkami gramatycznymi.

transa – położony po drugiej stronie; la transa bordo de la rivero – przeciwny brzeg rzegi

transe – po przeciwległej stronie; transe de la strato – po drugiej stronie ulicy

Tra

Przyimek tra znaczy „przez, poprzez, na wskroś“ (przestrzeń, czas).

Tra la kampo kondukas vojeto. Przez pole prowadzi dróżka.

La suno brilas tra la arboj. Słońce świeci przez chmury.

Nenion ni vidas tra la nuboj. Nic nie widzimy przez chmury.

Estu atenta, kiam vi iras tra strato. Bądź ostrożny, gdy idziesz ulicą.

Rigardu tra la truo. Popatrz przez dziurę.

Tra la fenestro iras vaporo. Przez okno idzie para.

Iru tra la koridoro. Przejdź przez korytarz.

Ni veturos al Gdansko tra Varsovio. Pojedziemy do Gdańska przez Warszawę.

Ili vojaĝas tra la mondo. Oni podróżują przez świat.

La bebo kriis tra la tuta nokto. Dziecko krzyczało przez całą noc.

Tra dek jaroj nenio nova aperis ĉi tie. Przez dziesięć lat nic nowego się tutaj nie pojawiło.

Tra może występować jako przedrostek.

legi – czytać; tralegi – przeczytać

iri – iść; trairi – przechodzić

konduki – prowadzić; trakonduki – przeprowadzać

kuri – biegać; trakuri – przebiegać

marŝi – maszerować; tramarŝi – przemaszerować

piki – kłuć; trapiki - przekłuwać

Tra może występować jako samodzielny wyraz.

trae – na wskroś, na wylot; li tranĉis la viandon trae per unu frapo de tranĉilo – on przeciął mięso na wylot jednym cięciem (ciosem) noża

Zaimki przysłowne

• Kie – gdzie

Ĉu vi scias, kie oni povas aĉeti bonan komputilon kaj printilon? Czy wiesz, gdzie można kupić dobry komputer i drukarkę?

Mi ne scias, kie ili loĝas. Nie wiem, gdzie oni mieszkają.

Mi montris al la knabino, kie kuŝas ŝia pupo. Pokazałem dziewczynce, gdzie leży jej lalka.

Barbara, kie vi laboras? Barbara, gdzie pracujesz?

Kien nun vi iras? Dokąd teraz idziesz?

Kie troviĝas la oficejo de Petro? Gdzie znajduje się biuro Piotra?

Kie ajn mi estas, mi renkontas amikojn. Gdziekolwiek jestem, spotykam przyjaciół.

• Tie – tam

Razem z tie możemy używać partykuły ĉi, która oznacza zbliżenie.

Ĉi tie estas tre bele. Tutaj jest bardzo ładnie.

Mi vidas tie altajn arbojn. Widzę tam wysokie drzewa.

Tre malproksime de ĉi tie loĝis saĝa reĝo, kiu havis du filojn. Bardzo daleko stąd mieszkał mądry król, który miał dwóch synów.

Ho, tie vi estas! Ha, tam jesteś!

Kuru tien. Pobiegnij tam.

For de ĉi tie! Precz stąd!

• Ĉie - wszędzie

Ĉie en Eŭropo estas nun varme. Wszędzie w Europie jest teraz ciepło.

Ĉie, kien mi iris, homoj dancis kaj kantis. Wszędzie, dokąd poszedłem, ludzie tańczyli i śpiewali.

Ĉie regis ĝojo. Wszędzie panowała radość.

Ĉie estas bone, sed hejme plej bone. Wszędzie jest dobrze, ale w domu najlepiej.

• Ie - gdzieś

Ĉu vi laboras ie? Czy pracujesz gdzieś?

La libro troviĝas ie, sed mi ne scias, kie. Książka gdzieś się znajduje, ale nie wiem, gdzie.

Mi vekiĝis ie en la arbaro. Obudziłem się gdzieś w lesie.

Ĉu vi vidis ie mian globkrajonon? Czy widziałeś gdzieś mój długopis?

Ni iros ien ajn. Pójdziemy dokądkolwiek.

• Nenie - nigdzie

Nenie mi renkontis tiel agrablajn homojn. Nigdzie nie spotkałem tak miłych ludzi.

Nenie mi havis tiel bonan akcepton. Nigdzie nie miałem tak dobrego przyjęcia.

Li nenie povis trovi sian notlibron. Nigdzie nie mógł znaleźć swojego notatnika.

Nenie en la mondo oni produktas tiel bongustan fromaĝon. Nigdzie na świecie nie produkują tak smacznego sera.

• Kiel – jak, jako

Kiel vi fartas? Jak ci się powodzi? Jak się masz?

Diru al mi, kiel vi faris tion. Powiedz mi, jak to zrobiłeś.

Ili volus scii, kiel komenci sian laboron. Oni chcieliby wiedzieć, jak zacząć swoją pracę.

Esperanto kiel komuna lingvo estus trafa solvo. Esperanto jako wspólny język byłoby trafnym rozwiązaniem.

Matematiko estas necesa kiel ilo en fiziko. Matematyka jest niezbędna jako narzędzie w fizyce.

Kiel ajn tion li faris, ne estas grava. W jakikolwiek sposób on to zrobił, nie jest ważne.

• Tiel – tak, w taki sposób

Ŝi estas tiel dika, ke ŝi ne povas kuri. Ona jest tak gruba, że nie może biegać.

Kio estas, kio vin tiel afliktas? Co to jest, co cię tak martwi?

Li estas tiel forta, kiel Petro. On jest tak silny, jak Piotr.

Mi parolas Esperanton tiel bone, ke mi povas partopreni en konferencoj. Mówię po esperancku tak dobrze, że mogę uczestniczyć w konferencjach.

Ili estas tiel malagrablaj, ke oni ne povas vivi kun ili. Oni są tak nieprzyjemni, że nie można żyć z nimi.

• Ĉiel – na wszelki sposób, w każdy sposób

Petro ĉiel helpas al mi. Piotr pomaga mi na wszelkie sposoby.

Mi ĉiel provis solvi tiun ĉi problemon. Na wszelkie sposoby próbowałem rozwiązać ten problem.

• Iel – jakoś , w jakiś sposób

Li iel liberigis sin kaj eskapis. On jakimś sposobem się uwolnił i uciekł.

Mi iel sentis, ke ŝi estas malsana. Jakoś wyczuwałem, że ona jest chora.

Tia sinteno estas iel logika. Taka postawa jest w jakiś sposób logiczna.

La afero iras iel malfacile. Sprawa idzie jakoś trudno.

Mi volis iel montri mian negativan opinion. Chciałem jakoś okazać moją negatywną opinię.

• Neniel – w żaden sposób, w żadnej mierze, nijak

Neniel mi deziris ŝin ofendi. W żaden sposób nie pragnąłem jej obrazić.

Neniel li pretendas esti perfekta kantisto. On w żadnej mierze nie ma pretensji do bycia doskonałym piosenkarzem.

Neniel li povis solvi la taskon. On nijak nie mógł rozwiązać zadania.

Neniel oni devas ŝanĝi la fundamenton de Esperanto. W żaden sposób nie wolno zmienić fundamentów esperanta.

Neniel mi povas kompreni, kion vi diras. W żaden sposób nie mogę zrozumieć, co mówisz.

Pri unu punkto neniel ni povis interkonsenti. W sprawie jednego punktu w żaden sposób nie mogliśmy się porozumieć.

Tia uzo de la vorto neniel estas erara. Takie użycie wyrazu w żadnej mierze nie jest błędne.

• Kiam – kiedy; gdy

Kiam vi volus ripozi? Kiedy chciałbyś odpocząć?

Estus interese scii, kiam okazos la kongreso. Byłoby interesujące wiedzieć, kiedy odbędzie się kongres.

Skribu al mi, kiam vi volus veturi al Poznano. Napisz mi, kiedy chciałbyś jechać do Poznania.

Kiam mi venis al ŝi, ŝi dormis. Gdy przyszedłem do niej, ona spała.

Kiam ni povus renkontiĝi? Kiedy moglibyśmy się spotkać?

Kiam ajn ni interparolos, mi eksplikos la aferon al vi. Kiedykolwiek porozmawiamy, wyjaśnię ci sprawę.

• Tiam – wtedy

Mi estis tiam tre juna. Byłem wtedy bardzo młody.

Precizo estas grava tiam, kiam oni volas bone interkompreniĝi. Dokładność jest ważna wtedy, gdy chcemy się dobrze zrozumieć.

Jam tiam la ŝtato estis tre potenca. Już wtedy państwo było bardzo potężne.

La vorton oni uzas nur tiam, kiam oni volas esti ĝentila. Tego wyrazu używa się wtedy, gdy chcemy być grzeczni.

Tiam vi vidos, pri kio temas. Wtedy zobaczysz, o co chodzi.

Li vekiĝis nur tiam, kiam la suno leviĝis. On budził się dopiero wtedy, gdy słońce wstawało.

• Ĉiam - zawsze

Ni estas ĉiam pretaj labori. Zawsze jesteśmy gotowi pracować (do pracy).

En Esperanto ĉiu litero estas ĉiam elparolata. W esperanto każda litera jest zawsze wymawiana.

La akcento estas ĉiam sur la antaŭlasta vokalo. Akcent pada zawsze na przedostatnią samogłoskę.

Oni diras, ke la vero ĉiam venkas. Mówi się, że prawda zawsze zwycięża.

Estu ĉiam honesta. Bądź zawsze uczciwy.

La maljunulo fermis por ĉiam siajn okulojn. Starzec zamknął na zawsze swoje oczy.

Ŝi preskaŭ ĉiam loĝis en Vroclavo. Ona niemal zawsze mieszkała we Wrocławiu.

• Iam – kiedyś, kiedykolwiek

Johano estis iam prezidanto de la societo. Jan był kiedył przewodniczącym stowarzyszenia.

Iam mi povis kuri tre rapide. Kiedyś mogłem biegać bardzo szybko.

Iam ni sukcesos. Kiedyś odniesiemy sukces.

Se iam mi legus ĉi tiun libron, mi scius nun pli pri la problemo. Gdybym kiedyś przeczytał tę książkę, wiedziałbym teraz więcej o tym problemie.

Vi iam vidos, ke mi pravis. Kiedyś zobaczysz, że miałem rację.

Iam vi dankos min pro tio. Kiedyś mi za to podziękujesz.

Ŝi estis la plej bela virino, kiun iam mi vidis. Ona była najpiękniejszą kobietą, którą kiedykolwiek widziałem.

• Neniam - nigdy

Neniam ŝi studis ekonomion. Ona nigdy nie studiowała ekonomii.

Neniam oni trinku alkoholon, kiam oni kondukas aŭton. Nigdy nie należy pić alkoholu, gdy prowadzi się samochód.

Neniam mi havas sufiĉan tempon. Nigdy nie mam wystarczająco dużo czasu.

Neniam ĝis nun okazis tia katastrofo. Nigdy do tej pory nie zdarzyła się taka katastrofa.

Neniam antaŭe mi vidis ŝin. Nigdy przedtem jej nie widziałem.

Preskaŭ neniam li havas monon ĉe si. On prawie nigdy nie ma pieniędzy przy sobie.

Neniam Anna havis talenton por muziko. Anna nigdy nie miała talentu do muzyki.

Neniam poste ili revenis al Krakovo. Oni nigdy później nie wrócili do Krakowa.

• Kial – dlaczego

Kial ŝi ne povas iri kun ni? Dlaczego ona nie może iść z nami?

Oni ne eksplikis, kial la prezidento rezignis pri sia posteno. Nie wytłumaczono, dlaczego prezydent zrezygnował ze swojego stanowiska.

Ĉu vi povus diri al ni, kial vi ne finis viajn ekzamenojn? Czy mógłbyś nam powiedzieć, dlaczego nie ukończyłeś swoich egzaminów?

Kial vi ploras? Dlaczego płaczesz?

Mi ne scias, kial li ne respondis al mi. Nie wiem, dlaczego on mi nie odpowiedział.

Ne demandu kial. Nie pytaj, kiedy.

• Tial – dlatego

Mi ne povis ellerni la anglan kaj tial mi lernas Esperanton. Nie mogłem się wyuczyć angielskiego, dlatego uczę się esperanta.

Tiu ĉi libro havas nur kvindek paĝojn, tial mi tralegis ĝin tre rapide. Ta książka ma tylko pięćdziesiąt stron, dlatego przeczytałem ją bardzo szybko.

Hodiaŭ estas frosta vetero, tial mi prenos varman mantelon. Dzisiaj jest mroźna pogoda, dlatego wezmę ciepły płaszcz.

Li estas alta, tial li povis pli bone vidi la situacion. On jest wysoki, dlatego mógł lepiej widzieć sytuację.

Ni promenis multe, tial ni estas lacaj. Spacerowaliśmy dużo, dlatego jesteśmy zmęczeni.

Tial ke li estas diligenta, li ne havos problemojn kun siaj ekzamenoj. Dlatego że on jest jest pilny, nie będzie miał problemów ze swoimi egzaminami.

• Ĉial – z wszelkich powodów (w praktyce słówko bardzo rzadko używane)

Kial vi amas ŝin? Ĉial! Dlaczego ją kochasz? Z wszelkich powodów!

Ial – z jakichś powodów, z jakichś przyczyn, jakoś

Ial mi ne sukcesis studi ekologion. Z jakichś powodów nie udało mi się studiować ekologii.

Iam li provis esti muzikisto, sed ial rezignis pri tio. On kiedyś próbował być muzykiem, ale z jakichś przyczyn zrezygnował z tego.

Ial vin ankoraŭ mi ne konas. Jakoś jeszcze cię nie znam.

• Nenial – z żadnego powodu (w praktyce słówko bardzo rzadko używane)

Tian regularon por nia Ligo nenial mi povus aprobi. Takiego regulaminu dla naszej ligi z żadnego powodu nie mógłbym zaaprobować.

• Kiom – ile, na ile

Kiom da tempo daŭros la ekzameno? Ile czasu potrwa egzamin?

Kiom da pano vi volas? Ile chcesz chleba?

Ĉu vi scias, kiom da soldatoj havas tiu taĉmento? Czy wiesz, ilu żołnierzy ma ten oddział?

Kiom mi vidas, ili havas tri filojn. Na ile widzę, oni mają trzech synów.

Mi donos al vi tiom da mono, kiom vi deziras. Dam ci tyle pieniędzy, ile sobie życzysz.

Kiom ajn librojn vi havas, vi devus legi ĉiujn. Ilekolwiek masz książek, powinieneś przeczytać wszystkie.

• Tiom – tyle, na tyle, tak bardzo

Mi ne povas sendi al vi cent ekzemplerojn, ĉar tiom da mi ne havas. Nie mogę ci posłać stu egzemplarzy, gdyż nie mam tylu.

La aŭtomobilo estas tiom bela, ke mi volus aĉeti ĝin. Samochód jest tak bardzo piękny, że chciałbym go kupić.

Li parolas la lingvon tiom perfekte, ke homoj admiras ĝin. On mówi w tym języku na tyle doskonale, że ludzie podziwiają go.

Prenu tiom da vino, kiom vi volas. Weź tyle wina, ile chcesz.

Pri tiom da feliĉo oni eĉ ne sonĝis. O tak wielkim szczęściu nawet się nie śniło.

Mi ne havas tiom da mono. Nie mam na tyle pieniędzy.

Ĉiom – wszelka ilość, wszystko (w praktyce używa się ĉio)

Mi volas ĉiom, kiom vi havas. Chcę wszystko, co masz.

• Iom – trochę, nieco

Ĉi tie ni povas iom ripozi. Tutaj możemy trochę odpocząć.

Mi bezonas iom da mono. Potrzebuję nieco pieniędzy.

Iom pli frue. Nieco wcześniej.

Iom pli bona. Nieco lepszy.

La teo estas iom tro varma. Herbata jest trochę za ciepła.

Mi perlaboras nun iom pli ol kvindek dolarojn tage. Zarabiam teraz nieco ponad pięćdziesiąt dolarów dziennie.

La problemo estas iom komplika. Problem jest nieco skomplikowany.

La vorto havas iom alian signifon. Słowo ma nieco inne znaczenie.

Nia afero iom post iom progresas. Nasza sprawa po trochu (stopniowo) postępuje do przodu.

Iom mi komprenis la libron. Trochę zrozumiałem książkę.

Neniom – żadna ilość, nic, w żadnym stopniu, ani trochę

Iliaj ideoj neniom diferencas de niaj. Ich pomysły w żadnym stopniu nie różnią się od naszych.

Tio ĉi neniom malhelpas. To ani trochę nie przeszkadza.

Mi prenis neniom el la mono oferita de mia patro. Nie wziąłem nic (żadnej ilości) z pieniędzy oferowanych przez mojego ojca.

Via propono estas neniom pli bona ol la propono de Henriko. Twoja propozycja nie jest w żadnej mierze lepsza niż propozycja Henryka.

Słowotwórstwo

Przyrostek -il

Przyrostek –il wskazuje na narzędzie, urządzenie, przyrząd, środek.

tranĉi – ciąć; tranĉilo – nóż

akceli – przyspieszać; akcelilo – akcelerator, przyspieszacz

akumuli – akumulować, gromadzić; akumulilo – akumulator, bateria

balanci – balansować, huśtać; balancilo – huśtawka

bori – wiercić, borować; borilo – świder, wiertło

ludi – bawić się; ludilo – zabawka

fajfi – gwizdać; fajfilo – gwizdek

generi – generować; generilo – generator

kuraci – leczyć; kuracilo – lekarstwo

Przyrostek występuje też jako samodzielny wyraz.

ilo – narzędzie, przyrząd, instrument

Przyrostek -ar

Przyrostek –ar określa zbiorowość.

arbo – drzewo; arbaro - las

esperantisto – esperantysta; esperantistaro – esperantyści, środowisko esperanckie

programo – program; programaro – oprogramowanie

ilo – narzędzie; ilaro – sprzęt, aparatura

gvidanto – kierownik; gvidantaro – kierownictwo

haro – włos; hararo – włosy, owłosienie

homo – człowiek; homaro – ludzkość

ŝtupo – stopień; ŝtuparo – schody

gazeto – gazeta; gazetaro – prasa

vorto – słowo; vortaro - słownik

Przyrostek występuje też jako samodzielny wyraz.

aro – zbiór, gromada, grupa, rzesza

Przedrostek pra-

Przedrostek pra- służy do wyrażania dawnego charakteru danego pojęcia, jego pierwotności.

arbaro – las; praarbaro – puszcza

avo – dziadek; praavo – pradziadek

homo – człowiek; prahomo – praczłowiek

nepo – wnuk; pranepo – prawnuk

patro – ojciec; prapatroj – praojcowie

historio – historia; prahistorio – prehistoria

tempo – czas; pratempo – zamierzchłe czasy

Przedrostek występuje też jako samodzielny wyraz.

praa - pradawny

Przyrostek -ej

Przyrostek –ej oznacza miejsce, przestrzeń przeznaczoną do czegoś.

dormi – spać; dormejo – sypialnia

lerni – uczyć się; lernejo – szkoła

redakti – redagować; redaktejo – redakcja (siedziba)

preĝi – modlić się; preĝejo – świątynia, kościół

ĉevalo – koń; ĉevalejo – stajnia

mallibero – niewola, brak wolności; malliberejo – więzienie

libro – książka; librejo – księgarnia (także librovendejo)

malsanulo – chory (chora osoba); malsanulejo – szpital

Przyrostek występuje też jako samodzielny wyraz.

ejo – miejsce, pomieszczenie

Słowniczek przylekcyjny