Το Αργυρό Πηγάδι στον χρόνο
Στον αρχαιολογικό χάρτη της Νομαρχίας Αιτωλ/νιας, στο Αργυρό Πηγάδι υπάρχει το σύμβολο που δείχνει αρχαίο οικισμό.
Η ιστορία του χωριού, σύμφωνα με τον Δρ. Αρχαιολόγο Γιάννη Νεραντζή (Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΑΙΤΩΛΩΝ) είναι ταυτισμένη με την ιστορία του έθνους των Αιτωλών, με την τοπική φυλή να κατοικεί στην κοιλάδα του Γιδομαντρίτη, από τις πηγές του ως τη συμβολή του με τον Εύηνο.
Στο κέντρο του χωριού και γύρω από τον Άγιο Δημήτριο εύκολα εντοπίζονται τμήματα ενός αρχαίου τείχους, που περιέκλειε πιθανότατα οχυρωμένη ακρόπολη.
Το νεκροταφείο του οικισμού πρέπει να ήταν στη θέση Παλιόσπιτα, διότι σ' αυτή τη θέση αποκαλύφθηκαν το 1987 δύο κιβωτιόσχημοι τάφοι.
Ό ένας περείχε οστά αποσαθρωμένα και ελάχιστα κτερίσματα κακής διατήρησης. Ο άλλος ήταν κενός.
Με τις εργασίες στον περιβάλλοντα χώρο του Αγίου Δημητρίου το καλοκαίρι του 2011 και με τον καθαρισμό του χώρου αποκαλύφθηκε θεμέλιο αρχαίου κτίσματος στο χώρο πίσω από το ιερό.
Σε όλο το χωριό εντοπίζονται αρχαία κεραμίδια Ο Δ. Λουκόπουλος αναφέρει οτι "το έδαφος είναι σπαρμένο από αρχαία κεραμίδια".
Στον κατάλογο Ευρημάτων του Μουσείου Αγρινίου είναι καταγεγραμμένη ως προερχόμενη από το Αργυρό Πηγάδι μια πήλινα σφραγίδα ενεπίγραφη.
Από χιλιάδες λοιπόν χρόνια υπάρχει στο χωριό αυτό ζωή.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το χωριό κατοικείτο από Έλληνες χωρίς την παρουσία Τούρκων. Αποτέλεσε έτσι καταφύγιο για τους διωκόμενους, κυρίως από την ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου.
Γράφει ο γνωστός συμβολαιογράφος και συγγραφέας Κ.Δ. Μαραγιάννης στο βιβλίο του " Το Αργυρό Πηγάδι (Γκιρτοβός) και ο ναός του Αγίου Γεωργίου" :
« Από έρευνά μου προέκυψε ότι μετά την έξοδο του Μεσολογγίου το 1826 ήλθαν εδώ πολλοί Σουλιώτες να κρυφτούν από τους Τούρκους και να επιζήσουν. Εδώ ήτανε τότε και οι άλλοι Ηπειρώτες και σε αυτούς εδώ, όπως διάβασα παλαιά σε κείμενα του Ηπειρώτη ιστορικού Β. Κραψίτη, πολλοί αγωνιστές του ’21 του Μεσολογγίου ξένοι και Ηπειρώτες Σουλιώτες άφησαν τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους στα χωριά του Απόκουρου, τα οποία χωριά ήταν άσυλο και απόρθητο φρούριο της Αιτωλίας Τα χωριά Τζιωρνόκος του Αργροπηγαδίου και το χωριό Δερμάτι Ευρυτανίας, ήταν τα πλέον αποκλεισμένα και απροσπέλαστα με κάθε μέσο χωριά της Ρούμελης στη Νεότερη Ελλάδα.. ……. οι οποίοι είχαν συχνή επαφή με τα χωριά του Σουλίου, Πόβλας, και των Γιαννίνων. Οι Θανασοπουλαίοι, Λυσγαραίοι, οι Περιστεραίοι καταγότανε από τα χωριά του Σουλίου, οι Δημαίοι ήτανε Βορειοηπειρώτες, τελευταίος που πέθανε εδώ είναι ο Οδυσσέας Δήμας, οι δε Ζαφρακαίοι καταγότανε από το Τεπελένι».
Στο βιβλίο του "Το Αγρίνιο. Μια περιδιάβαση στον τόπο.Μια προσέγγιση σε πρόσωπα και γεγονότα» γράφει ο Κώστας Δ. Μαραγιάννης για το Νικόλαο Κάσκαρη:
"Οπλαρχηγός του 1821. Καταγόταν από το Σούλι, αλλά η οικογένεια αυτή κατ’ομολογία του αείμνηστου Δικηγόρου και Εθνοσυμβούλου Τάσου Γ.Ακρίδα εγκαταστάθηκε καταδιωκόμενη από του Τούρκους στο Αργυρό Πηγάδι (Γκιρτοβός) Θέρμου. Από εκεί κατέβηκε στο Αγρίνιο μετά την απελευθέρωση του 1821."
Οι περισσότερες από τις οικογένειες που ζούν και σήμερα στο Αργυρό Πηγάδι ή κατάγονται από αυτό έχουν ηπειρώτικη καταγωγή. τους και η οικογένεια Σιαδήμα μέλος της οποίας υπήρξε ο οπλαρχηγός του απόκουρου Κώστας Σιαδήμας. Γράφει χαρακτηριστικά ο δικηγόρος και συγγραφέας Δημήτριος Πριόνας σε κείμενό του στην εφημερίδα του Αγρινίου στο διαδίκτυο "Η Νέα Εποχή": "Σουλιώτης την καταγωγή, κατά την οικογενειακή παράδοση, ο Κώστας Σιαδήμας..... Η οικογένεια του Σιαδήμα έφθασε σώα στη Λαμία, όπου παρέμεινε για λίγο, επέστρεψε στην Ευρυτανία και καταστάλαξε στον Γκερτοβό".
(Για να διαβάσετε ολόκληρο το κείμενο πατήστε εδώ )
Τρανή απόδεξη αυτής της σχέσης των ηπειρωτών αγωνιστών και του Αργυρού Πηγαδίου είναι και η ανέγερση στο Αργυρό Πηγάδι του πρώτου ναού προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου του Νεομάρτυρα του εξ Ιωαννίνων που μαρτύρησε στα Γιάννενα το 1838.
Το μήνυμα του μαρτυρίου έφτασε και στο Αργυρό Πηγάδι και ο Βασίλειος Ταλαγάνης, ηπειρώτικης καταγωγής, συγκινείται και αναλαμβάνει την πρωτοβουλία για την κινητοποίηση προς συγκέντρωση χρημάτων για την ανέγερση ναού, ο οποίος ολοκληρώθηκε το 1847.
Η εικόνα του Αγίου, με χαρακτηριστικό της το ότι ο Άγιος δεν φοράει φέσι- όπως συνήθως εμφανίζεται- γίνεται με δωρεά του Σουλιώτη οπλαρχηγού Νικολάου Κάσκαρη.
Λογικά λοιπόν το Αργυρό Πηγάδι πρωτοστάτησε στον ξεσηκωμό του 1821.
Σε ομιλία του στο Αργυρό Πηγάδι στις 21 Αυγούστου 2004, στην παρουσίαση του βιβλίου του "Αποκουρίτες Αγωνιστές του '21", ο δάσκαλος και ερευνητής-συγγραφέας Κώστας Μαρίνος είπε χαρακτηριστικά:
"Αυτή η αετοφωλιά, κυριολεκτικά και μεταφορικά, του Αποκούρου, κατέχει από τα χρόνια του μεγάλου Αγώνα του '21 ακόμα, μια σημαντική, και μάλιστα διπλή πρωτιά.
Έδωσε, όχι μόνον τους περισσότερους, από όλα τα γύρω χωριά αγωνιστές, αλλά και τον πρωτοκαπετάνιο της επαρχίας, τον στρατηγό Κώστα Σιαδήμα."
Στο βιβλίο του αναφέρονται, κατά αλφαβητική σειρά, οι αγωνιστές:
1.Γκερτοβίτης ή Κιούπας Δημήτριος 2.Γκιορτοβίτης ή Κιούπης Ανδρέας 3.Γκιρτοβίτης Τάσιος 4.Δημόπουλος Γεώργιος 5.Δημόπουλος Κωνσταντίνος 6.Ζαφρακάς ή Ζαφρακόπουλος Σωτήριος 7.Ιωάννου ή Κούσιος Ευθύμιος 8.Κότζαλος Δημήτριος
9.Κωστάκης ή Κωστακόπουλος Αθανάσιος 10. Κωστάκης ή Κωστακόπουλος Γεώργιος 11.Κωστάκης ή Κωστακόπουλος Παναγιώτης 12.Λιανός Ιωάννης 13.Λιανός Κωνσταντίνος 14.Λιανού Βασίλω 15.Παπαδόπουλος Αθανάσιος 16.Παπαδόπουλος Κωνσταντίνος 17.Παπανικολάου Αθανάσιος 18.Παπανικολάου ή Παπαδόπουλος Βασίλειος 19.Σιαδήμας (χωρίς βαφτιστικό) εκατόνταρχος 20.Σιαδήμας Κωνσταντίνος ή Κώνστας 21.Σκόνδρας Ιωάννης 22.Ταλαγάνης Βασίλειος 23.Τζαπαρής Δημήτριος 24.Τζαπαρής Θωμάς 25.Φίφης ή Φιφής ή Φιφόπουλος Χρήστος 26.Φουρτούνας Χρήστος 27.Χειμώνας Κωνσταντίνος.
Η ίδρυση του Νεοελληνικού κράτους βρίσκει τα χωριά της περιοχής - του τότε Δήμου Αμβρακίας- με την παρακάτω εικόνα όπως αυτή δίνεται με την πρώτη γενική απογραφή του 1834.
Το Αργυρό Πηγάδι ακολούθησε στη συνέχεια την πορεία των χωριών της ορεινής Ελλάδας.
Από τις επόμενες απογραφές, για τον Γκερτοβό - Αργυρό Πηγάδι, έχουμε την παρακάτω πορεία:
1846: 147
1890:218
1920:224
1928:205
1940: 284
1951: 198
1961:210
1971 : 165
1981: 89
(Τα στοιχεία είναι από την Αιτωλοακαρνανική και Ευρυτανική
Εγκυκλοπαίδεια Τομ Β (Αργυρό Πηγάδιον) και Μιχαήλ Σταματελάτος - Φωτεινή Βαμβά Σταματελάτου, Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδας,
ΤΑ ΝΕΑ, 2012, Α' τόμος, σ. 96.)
Έκτοτε ο αριθμός των μονίμων κατοικών του φθίνει συνεχώς. Χάνει τα χαρακτηριστικά του σαν παραγωγικός οικισμός και αποκτά σιγά- σιγά τα χαρακτηριστικά οικισμού δεύτερης κατοικίας. Αυτή φαίνεται οτι είναι και η μοναδική προοπτική του.
Οι άνθρωποι των ορεινών χωριών ανέπτυξαν το δικό τους πολιτισμό, ανέδειξαν τη δική τους φιλοσοφία ζωής. Οργάνωσαν τη ζωή τους αξιοποιώντας με σκληρή δουλειά αλλά και με σύνεση τους φυσικούς πόρους που το περιβάλλον τους διέθετε.
Το περιορισμένο καλλιεργήσιμο έδαφος, τα νερά, το δάσος, τους βοσκότοπους. Καταφέρνουν έτσι να καλύπτουν τις βασικές τους ανάγκες, αποκτώντας χαρακτηριστικά χωριού σε αυτάρκεια, ασχολούμενοι με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Παραθέτουμε ενδεικτικά πώς έβλεπαν το χωριό οι απέξω:
Γράφει χαρακτηριστικά ο λαογράφος Δημήτρης Λουκόπουλος σε επίσκεψή του στο χωριό το 1940:
«Κι έτσι λοιπόν ο Γκερτοβός (Αργυρό Πηγάδι) έχει το ψωμάκι του, έχει τα όσπριά του, τρώει και πουλεί, κάνει κρασί μπόλικο, μπόλικα έχει και τα γαλακτερά, και τρώει και πουλεί. Κάστανα βγάζει περίσσεια. Ένα βουνίσιο χωριό σαν τούτο και να τάχει όλα τα χρειαζούμενα είναι από τα σπάνια. Κι έτσι εξηγείται γιατί και στην αρχαία εποχή κατοικούσαν εδώ πάνω Αιτωλοί.."
Φημισμένα ήταν τα αργυροπηγαδίτικα φασόλια. Γράφει ο Λουκόπουλος:
«…παίρνομε κατήφορο και φτάνουμε σ’ ένα ίσωμα, γούπατο με πολλά χωράφια που κάνουν καλαμπόκι και ξακουστά φασόλια. …Αργυροπηγαδίτικα φασόλια αν φάτε που βράζουν μ’ ένα νερό, θάχετε να το μολογάτε όλη τη ζωή σας. Τα κάνει ο τόπος νόστιμα και βραστερά.»
Γράφει ο Κώστας Δ. Μαραγιάννης, συμβολαιογράφος, στο βιβλίο του «Το Αργυρό Πηγάδι (Γκιρτοβός) και ο Ναός του Αγίου Γεωργίου» : «Εδώ βγαίνουν τα καλύτερα φασόλια της Αιτωλίας, τα καλύτερα κάστανα και τα καλύτερα κεράσια. «Κεράσι απ’ το Γκιρτοβό, κεράσι όποιος φάει δε θα γηράσει» φώναζαν οι διαλαλητές στην αγορά του Θέρμου κατά το 1940».
Το χωριό διαθέτει ένα σπάνιο δάσος καστανιάς. Δίνουν μικρά αλλά πολύ νόστιμα κάστανα. Οι καστανιές ήταν όλες ιδιοκτησίες. Μια καστανιά μπορεί να είχε πολλούς ιδιοκτήτες. Οι καστανιές δινόντουσαν προίκα. Σε πολλές περιπτώσεις ο ιδιοκτήτης του δέντρου –καστανιά είναι άλλος από τον ιδιοκτήτη του χωραφιού. Σε όλα τα σπίτια εύρισκες βρασμένα κάστανα όλο το χειμώνα. Γιατί είναι τροφή πλούσια σε άμυλο και θερμίδες. Δεν είναι τυχαίο το ότι πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Δημήτριος. Που γιορτάζει τον Οκτώβριο. Τότε γινόταν και το πανηγύρι. Όταν γίνονταν τα κάστανα. Τότε είχε το χωριό τους περισσότερους επισκέπτες. Για να απολαύσουν το συνδυασμό κάστανου και τσίπουρου στα σπίτια και τα καφενεία του χωριού .
Ανακαλύπτουν τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών και τις αξιοποιούν. Γράφει ο Κ. Μαραγιάννης: «Ο Τζιωρνόκος είναι φημισμένος και για τα θεραπευτικά του βότανα, όπως τα λεγόμενα σπληνόχορτα, τα οποία με κράμα άλλων γιατρεύανε τη διόγκωση της σπλήνας…»
Έκτισαν τα σπίτια τους απλά και λειτουργικά αξιοποιώντας τα υλικά που ο τόπος τους προσέφερε. Την πέτρα και το ξύλο. Δεν κάνουν επίδειξη πλούτου, που άλλωστε δε διαθέτουν. Είναι ισόγεια ή διώροφα όπου το ισόγειο χρησιμοποιείται σαν εργαστήριο, αποθηκευτικός χώρος ή για τη στέγαση των ζώων και ο όροφος για την οικογένεια.
Ξεχωρίζουν όμως το σχολείο και οι εκκλησίες. Καμαρώνουν για το συλλογικό, για το κοινό. Μάλιστα μέσα στον προηγούμενο αιώνα γκρεμίζουν την παλιά, μικρότερη προφανώς, εκκλησία και κτίζουν την καινούργια - 1926. Το 1940 -42 γκρεμίζουν το παλιό σχολείο και κτίζουν καινούριο. Προφανώς δε σκέφτονται σαν περαστικοί. Αν μη τι άλλο δείχνει ότι πιστεύανε στο μέλλον του χωριού τους. Το οποίο μέλλον έπρεπε οι ίδιοι να διασφαλίσουν, οργανώνοντας σωστά τη ζωή τους και διασφαλίζοντας την συνεχή ύπαρξη των φυσικών πόρων, άρα τη συνεχή καρποφορία, την αειφορία, τη διατηρησιμότητα του οικοσυστήματος στο οποίο ανήκανε.
Γράφει ο Κ.Δ. Μαραγιάννης: «Ο Άγιος Δημήτριος είναι μια περίλαμπρη, επιβλητική και ευρύχωρη εκκλησία στο κέντρο του χωριού. Φανερώνει σημάδια παλαιάς δόξας και πολιτισμού. Είναι κτισμένη στο κέντρο του χωριού. Είναι κτισμένη στο κέντρο του χωριού, και είναι η μητρόπολή του και μαζί με το σχολείο και την πλατεία είναι χτισμένα πάνω σε αρχαίο κάστρο με ισόδομα αρχαία τείχη, πιθανόν του 5ου π.Χ αιώνα.»
Οργανώνουν τη ζωή τους με τον κύκλο του χρόνου και τον κύκλο της ζωής. Κτίζουν τα ιερά τους και τα γιορτάζουν. Τον Άγιο Δημήτριο, τον Άγιο Γεώργιο, την Θεοτόκο, τον Προφήτη Ηλία πάνω στην Τριανταφυλλιά. Και τον ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα.
Μπορείτε να αποκτήσετε μια καλύτερη εικόνα για την πορεία των ορεινών χωριών της περιοχής μας στα προεπαναστατικά χρόνια αλλά και στα χρόνια του Νεοελληνικού Κράτους μέσα από τις εισηγήσεις τριών διακεκριμένων ανθρώπων των γραμμάτων που ακολουθούν. Είναι από εκδήλωση - παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Μαρίνου "Αποκουρίτες Αγωνιστές του '21" που έγινε στο Αργυροπηγάδι τον Αύγουστο του 2004.
Πρόκειται για τους: Κώστα Μαραγιάννη - Φιλόλογο, Κώστα Μαρίνο- Δάσκαλο- Συγγραφέα, Τάσο Μπουγά - Καθηγητή Πανεπιστημίου.