Успамін
Мачулішча…
Відаць, і пры Ярыле
Ільны ў нас сеялі,
Вымочвалі ў Мачыле,
Бель – кужаль пралі, ткалі, вышывалі,
Кашулі ў кайстры
Напамінкам клалі,
…Спадаюць ручаінкі –
Дзве дарожкі:
Блакітны лён і васількі валошкі –
Узор няхітры,
Вышыты табою
Што дзень і ноч не ведала спакою…
Завіхалася ды шчыравала,
Абдымала ды мілавала…
О рукі,
Рукі ў ільняной старонцы, -
Духмянасць поля і гарачнасць сонца.
Мачулішча – блакіт палёў –
Нябёс –
Блакіт вачэй – блакіт туманных
Слёз.
На Котлішчы…
О мой смутак, маё Мачулішча,
Каласок на асенняй стырні,
Да каго ж ты душою прытулішся
І уратуеш свае карані,
З кім самотную долю агораеш,
Як не будзе мяне, бо ўжо я
Як апошні радок у гісторыі
Той сялібы, дзе ўкрэсла сям’я.
І навокал: сялібы – Рамашкавых,
Кавалеўскіх, Макрыцкіх – маўчаць, -
Цішыня па выраку важкаму:
Сум на дзецях у вёскі ў вачах.
Разам з хатамі пачатковая
Школка моўчкі пайшла на знос,
Дзе і я клёк дзіцячы падкоўваў,
Каб цягнуць навучання воз.
А цяпер, дужа велькай вучонасці,
Беспрытульнік, ля родных прысад,
Нібы птах, ад гнязда адрачоны,
Што зляцеў без вяртання назад…
Можа, думкі хоць рэха пачуецца, -
Вас, апошніх вяскоўцаў малю:
Уратуйце, людцы, Мачулішча –
Вашу будучыню і маю.
Беларускі куточак маркотнейшы
Звесніць хай свой і мой далягляд,
Дзе адзін, нібы комін на котлішчы,
Я стаю між закінутых хат…
(Падарожжа вакол двара. Паэма смутку і надзеі. Урывак)
Мачулішча – сталіца агуркоў:
На смак нябесныя, трывалыя на якасць,
На стол халопенцаў, а то і мінчукоў
У першы тур выходзілі на закусь.
Нябесныя – яно сказаць лягчэй,
А ўкусіш – і нямееш без прычыны.
Тут і расісты халадок начэй,
І сонца дух. І першацвет пчаліны, -
Ад градкі не адыдзеш ні на крок,
Як з-пад ліста зірне такі малойчык…
А з мёдам вы спыталі агурок?
Тады ўсё гэта перамножце тройчы!
Дзябёленькія – з кропам – на засол.
Як рэха летняе – зімой выходзіць з дзежкі
Крамяны агародніцкі пасол
І ў сопкай бульбы выклікае ўсмешку.
Мачулішча – падлескі навакол,
А з тылу іх магутна падпіралі
Лясы, і дзве рачулкі – у прыпол
Тулілі агароды і люлялі.
Усё буяла, як у парніку,
Дажджы прыходзілі, нібыта па заказу,
Па-панску ў нас жылося агурку,
І ён людзей не скрыўдзіў ані разу.
Лясы падсеклі, зрэзалі кусты,
Бульдозерам засыпалі крыніцы.
Пакуль яшчэ Чарнобылю радзіцца,
У неба ЦЭЦ ускінула хвасты.
Нас напачатку весяліў той дым
І радаваў вяршынямі прагрэсу,
Пакуль не адгукнуўся праз гады
Чарнобыльскім – яшчэ вышэйшым – стрэсам…
Маю радзіму хмара абышла –
Грыбы Мачулішча збірае без апаскі.
А вось жа немач агуркі знайшла:’
З’ядае косы нейкі дух нянаскі.
З расой кіслотнай лукамскі туман
З трох каміноў аднойчы ападае, -
І аблізніся, гарадскі гурман:
Жаўцее ліст і завязь маладая…
Замкнуўся міліятар чортаў круг:
Сухія ветры парніковы дух
Развеялі, пагналі ўздоўж канавы –
І агурковы першацвет затух,
І на прапіску ў Начы страціў права
Шчупак апошні і пячкур вяртлявы…
Узнацкі шлях
Узнацкі шлях –
Чатыры кіламетры –
Мае сябры,
Мае дажджы і ветры.
Чатыры знакі
Над маім сусветам…
Шляхі, шляхі, -
Пазначаны вы ўсе тут.
Вось гэты –
Самы юны і кароткі –
Да веснічак драўляных
Сямігодкі.
А ля яго –
Як чорны шнур:
Па гэтым
Вайну прынёс
Дзяжурны з сельсавета.
Яшчэ адзін …
Маўклівы і зацяты –
Бясконцы шлях
Да развітання з татам.
А ўпобачкі –
Вясёлкаю іскрыцца:
Унук да бабкі
Едзе са сталіцы…
Узнацкі шлях:
Мой шлях да маладосці
І новы шлях –
Да маладосці ў госці.
Узнацкі шлях:
Вязьмо маіх дарог,
Вязьмо надзей,
Чаканняў і трывог…
Іх сотні сот
На гэтых каляінах:
Удосталь мне
І ўдосталь будзе сыну.
Іх круцяць крута
Часу лемяхі,
Каб прарасталі
Новыя шляхі.
- На Начы?
- На Начы.
- З паўпуда?
- Няйначай!..
… Сяджу і рыбачу…
То клюне,
То плюне
Ды ўглыб
Нырне
І плёткі між рыб
Пляце пра мяне…
Над Начай, над Начай
Гайдаецца кладка.
- Дзень добры!
- Дзень добры…
- Не ловіцца?
- Гладка…
А слова
Да слова –
Гатова размова…
Гуляе ўлоў мой,
Цікуе і судзіць…
І клёву сягоння
Няма і не будзе.
Вісяць над вадою,
Сумуюць вудоўі…
Як мастак –
Той, шэранькі, над Начай…
( Паэма «Сяліба. Дыялог праз гады і ростані» . Урывак)
…І хлеб, і ласку добры чалавек
Знаходзіў тут заўсёды – з веку ў век,
Не раз па мне зямель чужых сыны
Цягнулі волакам купецкія чаўны:
З Дзвіны ў Дняпро тут шлях стары ляжаў.
Між Эсаю і Начаю мяжа –
Вось гэты грэбень, дзе лазняк расце.
Узнацк паўночных прынімаў гасцей
І сувязь – «узы» – з Начаю трымаў,
А там – аж у Дняпро іх кіраваў…
А што такое – Нача?
Рай для купцоў, удача!
Бо «Нача» – значыць «плодная зямля».
І князя вабіла яна, і караля.
Тут скрыжаваны ўсіх плямён шляхі:
Быў месцам бойкім гэты кут глухі –
Ліцвін рачулку Начаю назваў,
Крывіч – бягляк тут хату збудаваў.
Дзяцей жанілі,
Крэўнасцю сваёй
Трымалі лад над плоднаю зямлёй.
Штогод лясісты грэбань – перавал
З гасцямі на дажынках піраваў.
Сіўцовая, над Начаю, палянка
Завецца і дагэтуль – Пагулянка
Голас пагулянкі:
Шчаўры, Сяліба, знатны Ўзнацк –
Кавалак ласы, - знала знаць:
З вясны да снегу шлях кішэў
І туга набіваў кішэнь…
Дый люд мазольны раз у год –
Калі не ціснуў недарод –
Душу адводзіў у гульбе,
Быў першым панам – сам сабе…
( Паэма «Сяліба. Дыялог праз гады і ростані». Урывак)
Пра мастака я вычытаў тым летам:
Сам Багдановіч-бацька ва ўспамінах
Засведчыў, што ў Халопенічах нашых
Царкоўны роспіс у здзіўленні кідаў
Усіх, хто ўпершыню богабаязна
Узняў пагляд…
А майстар у паданнях
Застаўся – грахавод і выпівака:
Ні імя і ні прозвішча…
Царква
Стагоддзямі хрысціла, адпявала,
Пакуль фашысты ў часе адступлення
На неба сёмае не ўскінулі яе…
Шэдэўра я не бачыў.
Пяцірэчча…
Пяць рэчак з крыніцы маёй:
Талінка – Нача –Бабёр – Бярэзіна –
Бацька – дняпро сінякрылы, -
Пяцірэчча, дзе продак выходзіў на ляда
З дубінкай-сяўнёй,
Дзе калісьці на Рэпішчы рэпа салодка радзіла,
Пяцірэчча…
Пяць рэчак бяссоння майго і крыві:
Ад капіляраў да сэрца – ад сэрца –
Ад сэрца да капіляраў.
Пяцірэчча,
З-пад Рэпішча ў свет незнаёмы плыві, -
Млечны шлях, Вечны шлях
З беларускай круп’істай імшары.
Ніхто не пачуў:
Яблык упаў дасвеццем –
Ля Халопеніч, на Беларусі.
Ніхто не пачуў –
Ні людзі, ні травы. Ні вецер…
Ніхто.
А шар зямны
Здрыгануўся
Вяснянка
Для выпасу прастору шмат:
Гані Пегаса-клячу,
Стол – запапераны варштат –
Пакінь, забудзь няўдачы,
«Стругаць» вучыся песні так,
Каб без варштата,
Як мастак –
Той, шэранькі, над Начай…
Падарожжа вакол двара. Паэма смутку і надзеі. Урывак
Двор без мамы – народ без мовы…
Ды агонь святы не пагас.
Ёсць душа – будуць вешчыя словы,
Двор збірацьме, знявераных, нас…
Не, не будзе Радзіма страчана,
Калі маці мову нясуць
І па слоўцу, па гуку – у спадчыну,
Як дыханне, дзецям даюць.
Сцежка да пачатковай школкі,
Што мяне загароддзем вяла,
Сёння ўсыпана лапнікам смолкім
Мама тут у бясмерцце пайшла.
Вось яно – у загадцы дзіцячых
Вачанят. Гэта іх урок:
Ад расстання, ад смерці, ад плачу –
У жыццё скіраваць свой крок.
Ёсць Радзіма – і ёсць бяссмерце.
Мова ёсць – не згіне зямля.
На скрыжалях вякоў не сцерці
Слоў, што вёска ўзрасціла мая.
Па складах іх чытаюць дзеці,
Як і я калісьці чытаў, -
І няма даражэйшых на свеце,
Як пад небам свет гэты стаў.
І на ганку мачулінскай школы
Прачытаюць
Праз тысячу год
Дзеці гэткія ж – купкай вясёлай:
«Мама, мова, Радзіма, народ…»
Зялёная пушча
Зялёная пушча – калыска –
Галінкаю памяці ў сэрцы.
Пад шатамі звонкімі хлопчык стаяў,
Куванне збіраў у вядзерца.
Паляны – як Млечнага шляху сляды –
Усе закіпалі ў суніцах,
Лічыла зязюля такія гады,
Што ў сне толькі могуць прысніцца!
Зялёнае лета планетай плыло,
У дол прарастала карэннем.
На сцежках лясных распраўляла крыло
Касмічнае пакаленне.
І час гэты выспеў, і год надышоў:
Ракета ўразаецца ў просінь!
А дома - Мядзведзіцца зорным каўшом
Зноў мары прыносіць.
Пад небам лясным – Падбярэззе і Клён,
І воблачкам – Белае ў маі…
Загадкава кліча ў палёт Арыён,
Зялёнае пушча вяртае.