ศิลปวัฒนธรรมประเพณี
"รายอแน" หรือ “รายอหก” เป็นประเพณีและวิถีที่ชาวมุสลิมในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ถือปฏิบัติกันมาตั้งแต่อดีต โดยหลังจากถือศีลอดในเดือนรอมฎอนอันประเสริฐแล้ว จะมีการเฉลิมฉลองวันรายออิฎิลฟิตรี 1 วันในวันถัดไป...
แต่ในอิสลามส่งเสริมให้ถือศีลอดต่ออีก 6 วัน ทั้งเพื่อชดเชยวันถือศีลอดที่อาจจะขาดหายไปในช่วงเดือนรอมฎอนที่ผ่านมา และเพื่อความตั้งใจถือศีลอดเพิ่มอีก 6 วันในเดือนเซาวาล เพราะจะได้รับผลบุญเท่ากับถือศีลอด 1 ปี
เมื่อเสร็จสิ้นการถือศีลอดครบ 6 วัน ชาวไทยมุสลิมจะถือโอกาสนี้เฉลิมฉลอง "วันรายอแน" หรือ “รายอหก” อีกครั้ง โดยจะเดินทางไปทำบุญให้กับบรรพบุรุษที่ล่วงลับที่กุโบร์ประจำหมู่บ้าน
“วันรายอแน” ของทุกปี จึงถือเป็นวันรวมญาติ พบญาติ ณ สุสานหรือกุโบร์ปีละครั้ง ทำให้มีผู้คนเดินทางไปยังสุสานเป็นจำนวนมาก เนื่องจากญาติพี่น้องที่แยกย้ายไปอาศัยอยู่ในแต่ละพื้นที่ ทั้งในและต่างประเทศ จะเดินทางกลับบ้านเกิด เพื่อไปร่วมเยี่ยมสุสานบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว ทำให้มีโอกาสได้พบกับญาติพี่น้องและร่วมรับประทานอาหารด้วยกัน ถือเป็นประเพณีที่ปฏิบัติกันมาเป็นเวลาหลายร้อยปีแล้ว
“ตูป๊ะ” เมนูคู่ “รายอ" การเดินสายเยี่ยมญาติและร่วมรับประทานอาหารในเทศกาลรายอแน ทำให้มีอาหารประจำเทศกาลด้วยเช่นกัน นั่นก็คือ “ตูป๊ะ” หรือ “ตูปัต”
“ตูป๊ะ” คือข้าวต้มใบกะพ้อ มีลักษณะคล้ายข้าวต้มมัด นิยมห่อด้วยใบกะพ้อหรือใบจาก ห่อเป็นรูปสามเหลี่ยม มักจะทำกันในวันก่อนรายอหนึ่งวัน โดยนำใบกะพ้อซึ่งควรใช้ยอดใบที่ยังไม่กางมาสานเป็นลูก ลักษณะเป็นรูปสามเหลี่ยม มีสามมุม จากนั้นนำข้าวเหนียวขาวหรือข้าวเหนียวดำที่ผัดกับน้ำกะทิ น้ำตาล และเกลือ ใส่ถั่วขาวหรือถั่วดำเพื่อความอร่อยยิ่งขึ้น มาห่อด้วยใบกะพ้อเป็นรูปสามเหลี่ยมแล้วนึ่งจนสุก
“ตูป๊ะ” ที่สุกเหนียวนุ่มละมุนลิ้นก็พร้อมทาน จะจิ้มกับแกงหรือหยิบใส่ปากเปล่าๆ ก็ได้ เพราะอร่อยไม่แพ้กัน
นอกจากตูป๊ะแล้ว ยังมี “ข้าวต้มมัด” ไส้กล้วย อร่อยเหนียวหนึบ เป็นอีกหนึ่งเมนูที่หลายบ้านชอบทำ ขั้นตอนการเตรียมเหมือนตูป๊ะ เพียงเตรียมกล้วยน้ำว้า หรือกล้วยนางยาเพิ่มขึ้น การห่อก็ง่ายกว่า นึ่งพร้อมกันได้เลย
ส่วนเมนูอื่นๆ แล้วแต่ความสะดวกและความชอบของแต่ละบ้านที่สมัยนี้นิยมสั่งมาเลี้ยงแขก หากแต่ต้องมี “ตูป๊ะ” เป็นเสมือนเครื่องเคียง
แม้เหตุการณ์ความรุนแรงที่ต่อเนื่องยาวนานมากว่า 18 ปีที่ผู้คนในพื้นที่ต้องเผชิญ แต่ชาวบ้านส่วนใหญ่ก็ยังยึดถือปฏิบัติประเพณีอันดีงามนี้ไม่มีว่างเว้น ทั้งถือศีลอด ร่วมเฉลิมฉลอง ออกเยี่ยมเยียนญาติพี่น้อง เป็นภาพของความสมัครสมานสามัคคีปรองดองที่ยังปรากฏอยู่ไม่เสื่อมคลาย
นับจากวันรายอแนไปอีก 70 วัน ก็จะถึงวันฮารีรายออีดิ้ลอัฎฮา หรือ “รายอฮัจญ์” ซึ่งเป็นอีกวันหนึ่งที่มุสลิมทั่วโลกจะได้เฉลิมฉลองกัน เพื่อแสดงความยินดีกับมุสลิมที่ได้ไปประกอบพิธีฮัจญ์ที่นครมักกะฮ์ ประเทศซาอุดีอาระเบีย