ข้าวหอมมะลิ สมัยก่อนบางคนเรียกข้าวหอมมะลิว่าข้าวขาวมะลิบ้าง ข้าวดอกมะลิบ้าง พันธุ์ข้าวหอมมะลิเป็นพันธุ์ข้าวเตี้ย เมล็ดข้าวเล็ก สั้น เรียวเล็ก หอม ขาว เป็นข้าวไม่ชอบน้ำลึก ชาวบ้านเรียกข้าวไวแสง ข้าวหอมมะลิใช้ระยะเวลาปลูกประมาณ 6 เดือน เริ่มปลูกประมาณเดือนพฤษภาคม และจะเริ่มเก็บเกี่ยวต้นเดือนพฤศจิกายน โดยช่วงข้าวตั้งท้องในเดือนสิบ ช่วงเดือนกันยายน อากาศหนาวมีลมพัด ข้าวจะมีกลิ่นหอม สดชื่นไปทั่วทุ่งนา เมื่อนำข้าวมาหุง เมื่อน้ำข้าวเดือดยังส่งกลิ่นหอมไปไกล น่ารับประทานอย่างยิ่ง
ในพื้นที่อำเภอราชสาส์นเริ่มโด่งดัง มีคนเริ่มรู้จักกันแพร่หลายโดยเฉพาะ ในช่วงปี พ.ศ. 2520 – 2535 โรงสี ในพระราชวังได้นำข้าวเปลือกหอมมะลิบริเวณตำบลบางคา ไปปลูกเพื่อเป็นแม่พันธุ์ ซึ่งปลูกได้ดี มีคุณภาพที่บ้านดอนทอง จนเป็นตำนานข้าวหอมมะลิของอำเภอราชสาส์น ในคำขวัญที่ว่า “อำเภอราชสาส์น ตำนานเมืองเก่า ใบโพธิ์สีขาว ข้าวหอมมะลิ”
ความเป็นมาของข้าวหอมมะลิของบ้านดอนทอง มีที่มาเล่ากันได้ 2 ทาง คือ
ทางที่หนึ่ง มีทหารปลดประจำการ 2 นาย ได้พันธุ์ข้าวหอมมะลิมาจากดอนหินตั้ง ตำบลปากน้ำ อำเภอบางคล้า จังหวัดฉะเชิงเทรา ซึ่งปลูกกันที่อำเภอบางคล้า แต่จากคำบอกกล่าวว่าพันธุ์หอมมะลิดั้งเดิมมาจากทางเหนือของประเทศ บริเวณจังหวัดพิษณุโลก
ทางที่สอง รุ่นก๋งได้ข้าวพันธุ์หอมมะลิมาจากยายเพิงมา 2 รวง ซึ่งทำนาข้าวพันธุ์หอมมะลิบริเวณข้างวัดจรเข้ตาย แล้วนำมาปลูกในที่นาของตน จนสืบมาปัจจุบัน
การทำนาแต่ก่อนในพื้นที่อำเภอราชสาส์นทำโดยธรรมชาติใช้ควายไถนา ไม่ใส่ปุ๋ย สารเคมีใดๆ ทั้งสิ้น สภาพดินเหมาะแก่การปลูกข้าวหอมมะลิเป็นอย่างดี การเก็บเกี่ยวก็ใช้แรงงานคนทั้งสิ้นทุกกระบวนการผลิต โดยการถือเอาแรงกัน อุปกรณ์การทำนามีการใช้เลื่อน เกวียน รถอีแตก รถอีแต๋น คลาดไม้ สีฝัด และเคียว เป็นต้น การนวดข้าวใช้ควาย วัว นวดโดยใช้น้ำหนักของควาย วัว เหยียบ แล้วนำสาดขึ้นฟ้าเพื่อแรงลมเป่าฝุ่นฟางข้าวออกส่วนข้าวเปลือกก็จะตกลงพื้นที่ที่รองไว้ จากนั้นจึงนำข้าวเปลือกมาสีฟัดเอาแกลบออก จะได้เนื้อข้าวมาตำ จนได้ข้าวกล้อง หรือสีจนได้ข้าวขาว
ปัจจุบันการทำนาในพื้นที่อำเภอราชสาส์นต้องใช้เครื่องทุ่นแรง ใช้เครื่องจักรในการไถ เก็บเกี่ยว และจำเป็นต้องใช้ปุ๋ยเพื่อเพิ่มผลผลิตเนื่องจากสภาพดินเสื่อม ใส่ปุ๋ย สารเคมี และมีแมลงรบกวน คุณภาพข้าวที่ผลิตออกมาไม่เหมือนเดิม คือ สมัยก่อนพอข้าวเป็นต้นเขียวก็หอมแล้ว แต่ปัจจุบันไม่ค่อยได้กลิ่น แต่ข้าวที่เกี่ยวยังคงมีกลิ่นหอม เมื่อนำมาหุงข้าวขึ้นหม้อ นิ่ม ขาว เมล็ดใส ยาว ข้าวหอมมะลิที่ปลูกอยู่ปัจจุบัน เป็นชื่อข้าวมะลิพันธ์ 105 ตามที่ทางกรมวิชาการเกษตรตั้งชื่อ ส่วนความหอมไม่เหมือนสมัยโบราณเพราะการใช้สารเคมีเพิ่มขึ้น
ชาวนาในอดีตมีวิถีชีวิตอยู่กับอาชีพทำนามาแต่สมัยโบราณ มีความรัก เคารพสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ดินฟ้า อากาศ เป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจในการดำรงชีวิต มีพิธีต่าง ๆ เลือกวันหว่านข้าวตามความเชื่อหาฤกษ์ยามโดยดูจากวันธงชัย วันอธิบดี ตามปฏิทิน นิยมวันศุกร์ กำข้าวเปลือกมาหว่านประมาณ 2 - 3 กำมือเอกฤกษ์ และนิยมเก็บเกี่ยวในวันศุกร์เพื่ออยู่เย็นเป็นสุข
ตำแหน่งที่ตั้ง : กลุ่มแปรรูปข้าวหอมมะลิและข้าวพื้นเมืองบ้านดอนทอง
หมู่ที่ 5 ตำบลบางคา อำเภอราชสาส์น จังหวัดฉะเชิงเทรา
ข้อมูลเนื้อหา เรียบเรียงเนื้อหา โดย นายกานต์ แก้วคูณ
ภาพถ่าย/ภาพประกอบโดย นายกานต์ แก้วคูณ
ข้อมูล TKP อ้างอิง https://bit.ly/3cVFD65