กำแพงเพชรเป็นเมืองโบราณที่ปรากฏหลักฐานไม่น้อยกว่า 500 ปี ตัวเมืองตั้งอยู่ริมฝั่งของแม่น้ำปิง ภายในเมืองและนอกเมืองกำแพงเพชรมีโบราณสถานขนาดใหญ่น้อยเป็นจำนวนมาก โดยมากเป็นศาสนสถานเนื่องในพุทธศาสนานิกายเถรวาทแบบลังกาวงศ์

กลางเมืองมีวัดพระแก้ว วัดพระธาตุเป็นศูนย์กลาง มีลักษณะเป็นวัดหลวงที่มีเฉพาะเขตพุทธาวาส ไม่มีพระภิกษุจำพรรษา ทางด้านทิศเหนือของวัดพระแก้วเป็นบริเวณที่เรียกว่า สระมน (วังโบราณ) และเทวสถานศาลพระอิศวรซึ่งสร้างในสมัยกรุงศรีอยุธยา บริเวณนอกเมืองทางด้านทิศเหนือ มีกลุ่มโบราณสถานประมาณ 40 แห่งสร้างอยู่บนเนินเขาลูกรัง จัดเป็นเขตอรัญญิกของเมืองกำแพงเพชร นับเป็นงานสถาปัตยกรรมที่เป็นเอกลักษณ์อันโดดเด่นของเมืองกำแพงเพชรด้วยโบราณสถานสร้างรวมกลุ่มกันหนาแน่นในบริเวณพื้นที่ที่ติดต่อเป็นผืนเดียวกัน โบราณสถานมีขนาดใหญ่ใช้ศิลาแลงเป็นวัสดุหลักในการก่อสร้าง มีความงดงามทางศิลปกรรมของสกุลช่างเมืองกำแพงเพชรควบคู่กันไป โบราณสถานสำคัญ ได้แก่ วัดพระนอน วัดพระสี่อิริยาบถ วัดฆ้องชัย วัดนาคเจ็ดเศียร วัดสิงห์ วัดช้างรอบ และวัดอาวาสใหญ่ บริเวณฝั่งตะวันตกของแม่น้ำปิงหรือฝั่งตรงข้ามกับเมืองกำแพงเพชร เป็นที่ตั้งของเมืองโบราณ ชื่อว่า เมืองนครชุม ลักษณะตัวเมืองเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ตั้งอยู่ตรงบริเวณปากคลองสวนหมาก กลุ่มโบราณสถานสำคัญตั้งอยู่นอกเมืองทางด้านทิศใต้ ห่างจากแนวกำแพงเมืองประมาณ 500 เมตร เป็นกลุ่มวัดในเขตอรัญญิกของเมืองนครชุม ได้แก่ วัดเจดีย์กลางทุ่ง วัดหนองพิกุล วัดซุ้มกอ และวัดหนองลังกา กรมศิลปากรได้ดำเนินการเปิดอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชรอย่างเป็นทางการ เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 18 เมษายน พ.ศ. 2534 โดยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เสด็จเป็นองค์ประธานในพิธี

คณะกรรมการมรดกโลกแห่งอนุสัญญาคุ้มครองมรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติของโลกได้ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานเมืองกำแพงเพชรร่วมกับเมืองสุโขทัยและเมืองศรีสัชนาลัย เป็นแหล่งมรดกโลกทางวัฒนธรรมในปีพุทธศักราช 2534

เรียบเรียงเนื้อหา โดย นางสาวภณิดา บุญจันทึก ครูผู้ช่วย กศน.เอำเภอเมืองกำแพงเพชร

ภาพถ่าย / ภาพประกอบ โดย นางสาวภณิดา บุญจันทึก ครูผู้ช่วย กศน.เอำเภอเมืองกำแพงเพชร