บทที่ ๒

คำประสม 

หมายถึง การนำเอาคำมูลตั้งแต่ 2 คำมารวมกันเป็นคำใหม่ การประสมคำนี้ทำให้เกิดถ้อยคำใช้ในภาษาไทยมากขึ้น

หลักคำประสม

คำที่จะนำมาประสมกันนั้น จะเป็นคำในภาษาใดก็ได้ แต่ส่วนมากจะเป็นคำไทยกับคำไทย ตัวอย่างเช่น คำไทย+คำไทย เช่น ลูกบ้าน แม่สื่อ พ่อตา น้องชาย ดาวตก

คำประสมจำแนกได้ตามโครงสร้างของคำที่มาประสมกัน

1.คำนามเป็นคำหลักและวางอยู่หน้าคำที่นำมาประสม
2.คำกริยาเป็นคำหลักและวางอยู่หน้าคำที่นำมาประสม
3.คำวิเศษณ์เป็นคำหลักและวางอยู่หน้าคำที่นำมาประสม

คำนามเป็นคำหลักวางอยู่หน้าคำประสมที่เป็นคำนาม 

โดยคำที่นำมาประสมนั้นอาจเป็นคำนาม คำกริยา หรือ คำวิเศษณ์ ก็ได้ดังตัวอย่างต่อไปนี้

- นาม+นาม         เช่น เงินเดือน ปากกา ดินปืน รถไฟ หัวใจ
- นาม+กริยา       เช่น น้ำตก ลูกเลี้ยง โรงเรียน บ้านเช่า ไฟฉาย
- นาม+วิเศษณ์     เช่น ครูใหญ่ แกงเผ็ด ตู้เย็น ดาวเทียม น้ำแข็ง
- นาม+บุพบท     เช่น เครื่องใน หมอนข้าง ของกลาง บ้านนอก ความหลัง
- นาม+กริยา+นาม    เช่น ห้องพักครู เครื่องดูดฝุ่น ช่างตัดเสื้อ คนขับรถ

การประสมคำเพื่อให้เป็น คำประสมที่มีลักษณะที่สำคัญ

1.เกิดป็นคำใหม่ที่มีความหมายคล้ายคำมูลเดิม   

   ตัวอย่าง แม่+บ้าน  แม่บ้าน ความหมาย หญิงผู้จัดการงานในบ้าน
2.เกิดเป็นคำใหม่ที่มีความมหายแตกต่างจากคำมูลเดิม

    ตัวอย่าง   ลูก+น้อง  ลูกน้อง ความหมาย ผู้ใต้บังคับบัญชา ผู้อยู่ในปกครอง
3.เป็นการนำคำที่เป็นการย่อข้อความยาว  ๆ มาประสม แต่เดิมที่มีความหมายหนึ่งให้เป็นคำที่ใช้เฉพาะมาประสมกับคำอื่น

   ตัวอย่าง        ผู้ชำนาญการฝีมืออย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น ช่างทอง     ช่างไม้     ช่างยนต์     ช่างไฟฟ้า    ช่างสิบหมู่
                    กลุ่มที่มีอาชีพเดียวกัน เช่น ชาวนา    ชาวสวน    ชาวไร่    ชาวไทย   ชาวประมง
                    กลุ่มคนที่มีอาชีพอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น นักเรียน    นักร้อง    นักพูด     นักบิน   นักสืบ
                    แหล่ง ถิ่น หรือ สถานที่ เช่น ที่พัก    ที่นอน    ที่หมาย    ที่ทาง    ที่ประทับ
                    คนที่ทำหน้าที่อย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น ผู้นำ    ผู้ดี    ผู้ต้องหา     ผู้อำนวยการ
                    ผู้รู้หรือผู้ชำนาญการอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น หมอนวด    หมอฟัน    หมอขวัญ    หมอดู    หมอลำ

4.เกิดจากการนำเอาคำการ ครือ ความ มาประสม นำหน้าคำนาม คำกริยา หรือ คำวิเศษณ์

   ตัวอย่าง    การเรียน การเล่น การคลัง การบ้าน การเมือง การเขียน ความชั่ว ความบริสุทธิ์ ความสะอาด