Onderzoek

Ga voor meer details naar de uitleg in het Engels

In mijn onderzoek naar testosteron ging ik ervan uit dat gedachten en gevoelens pas aanslaan als ze gepaard gaan met een al dan niet subtiele lichamelijke reactie. Dit idee maakt allerlei gevoelens en gedragingen inzichtelijk, waaronder die op het vlak van de liefde.

Mijn uitgangspunt is dus dat mentale processen als denken en voelen zich geheel en al automatisch voltrekken, waardoor je je van veel redeneringen niet eens bewust bent. Slechts bij de belangrijkste 'conclusies' gaan zoveel neuronen vuren dat de betreffende ideeën resulteren in aanvankelijk nog vage beelden, frasen, sensaties en voorbereidingen voor acties. Deze werken vervolgens als notes to self, dat wil zeggen dat ze door hun relatieve concreetheid de abstracte concepten waarmee ze verbonden zijn extra activeren, waarna de betreffende conclusies steeds helderder en uiteindelijk zelfs geheel bewust kunnen worden. Anders gezegd, je aandacht gaat naar en blijft bij die dingen die je aandacht verdienen doordat je mentale systeem voortdurend ‘uitrekent’ in hoeverre de verschillende elementen in de situatie van belang zijn voor jou (en anderen) en de belangrijkste uitkomsten van dat interpretatieproces communiceert met zichzelf.

Voor de goede orde, het beeld dat ik hier geef is gebaseerd op oude en nieuwe inzichten uit de psychologie, neurologie, hormoonleer, taalkunde en kunstmatige intelligentie, waaronder de predictive processing theorie van Lisa Barrett en de filosofische ideeën van Fred Dretske. De manier waarop ik deze inzichten met elkaar in verband breng, is evenwel grotendeels voor mijn rekening. 

Neem de niet-bestaande Marc van bijna vijftig die elke keer dat zijn vrouw Carmen seks hebben, merkt dat zijn gedachten steeds weer afdwalen naar andere, meestal werkgerelateerde dingen. Hij voelt zich daar zo schuldig over dat hij nu al verstrakt als Carmen hem met een opmerking of door tegen hem aan te kruipen duidelijk maakt dat ze wel zin heeft, hetgeen haar allicht weer verdrietig maakt. Wat kan hier aan de hand zijn?

Om opgewonden te raken en te blijven moet je om te beginnen iets hebben opgemerkt dat normaal gesproken voor jou werkt als een seksuele prikkel. Dit kan een aanraking zijn, die heel direct verlangen opwekt, maar ook een passage in een boek of een scène in een film, waarbij alleen de neuronen gaan vuren die geactiveerd worden door het zien van of denken aan de betreffende seksuele handelingen. Deze prikkel leidt per definitie tot een lichamelijke reactie, dat wil zeggen dat er zowel in je hersenen als in je geslachtsdelen processen op gang komen die je gezamenlijk de ervaring geven van geilheid. Deze ervaring werkt als een signaal aan je mentale systeem dat je eerste (nog onbewuste) inschatting van de situatie als interessant klopte en zorgt tegelijkertijd voor een verdere activatie van de concepten en ideeën die jij koppelt aan seks. Beide zaken zorgen ervoor dat de lichamelijke reactie aanhoudt en zo kan je opwinding toenemen.

Om met enige zekerheid te kunnen zeggen waarom een en ander bij Marc niet gebeurt, zouden we veel meer informatie moeten hebben. Desondanks zijn er minstens drie voor de hand liggende verklaringen te geven voor het feit dat Marc minder zin heeft in seks, en deze zijn allemaal op de een of andere manier te begrijpen in termen van de ‘note to self’-theorie. Zo kan het zijn dat wat Carmen doet voor hem anders dan voorheen geen prikkel meer is, bijvoorbeeld omdat hij haar niet meer zo aantrekkelijk vindt. Haar opmerking of aanraking veroorzaakt dan een geringere neurale activiteit dan in de tijd dat hij haar nog wel bijzonder vond en krijgt daardoor een lagere prioriteit. Mensen en dingen die het label ‘bijzonder’ hebben, zijn namelijk verbonden met meer, dan wel belangrijker elementen in je mentale systeem dan objecten die dat niet hebben en leiden dan ook tot een grotere activiatie.

Maar het kan ook zijn dat er sprake is van een tweede, sterkere prikkel. Misschien heeft Marc problemen op zijn werk die hij letterlijk niet uit zijn gedachten kan krijgen. Dat is het nut, maar tegelijk ook het nadeel van zogenaamd negatieve emoties als vrees. Op het moment dat je een probleem ervaart als belangrijk is je hele systeem gericht op het vinden van een oplossing, dat wil zeggen dat de daarmee verbonden concepten en ideeën sterk geactiveerd blijven, waardoor andere prikkels een lagere prioriteit krijgen dan ze in normale gevallen gehad zouden hebben. In dit geval zou je kunnen zeggen dat het vele denken van Marc de oorzaak is van zijn gebrek aan opwinding.

Het omgekeerde is echter net zo goed mogelijk. Het kan namelijk net zo goed zijn dat Marc bijvoorbeeld door een gebrek aan vrij testosteron niet meer de lichamelijke reactie krijgt die voor zijn brein het teken is om zijn aandacht te gaan richten op Carmen. Hij registreert dan nog wel haar poging om hem te verleiden, maar voelt daar verder niets bij, waarop zijn gedachten weer teruggaan naar wat hij aan het doen was of het onderwerp waarover hij aan het nadenken was.

Ik leg het reiteration model zoals ik het genoemd heb verder uit in een rapport dat ik schreef voor mijn stage. Daarin zet ik twee verhalen tegenover elkaar: het oude verhaal dat mensen die medicijnen zien als quick fix voor hun seksuele problemen en het nieuwe verhaal dat je libido kan afnemen door een gebrek aan testosteron (en dat na de overgang seks pijnlijk kan worden door een gebrek aan oestrogeen).

In mijn master thesis psychologie doe ik verslag van het onderzoek dat ik heb gedaan naar het verband tussen het aantal haartjes op je vingers en hoe emotioneel je kan worden! De meer theoretische kant van het verhaal ben ik nu aan het uitwerken in het kader van mijn studie filosofie.