Kaçar-Vahhabi savaşları

Vahabiler, Kaçarlar ve Umman: Ortadoğu’da Güç Mücadelesi

Bölüm 1: Vahabilik Hareketinin Doğuşu ve Yükselişi

Vahabilik, 18. yüzyılda Nejd bölgesinde doğmuş, Muhammed bin Abdülvehhab’ın önderliğinde şekillenmiş radikal bir dini harekettir. Vahabilik, İslam’ın özüne dönmeyi, tasavvufi uygulamaları ve yerel gelenekleri reddetmeyi savunur. Bu hareket, özellikle Şii inançları, türbe ziyaretleri ve halk arasındaki dini yeniliklere karşı bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Abdülvehhab, İslam’ı yeniden saflaştırmayı hedefleyerek, tek Tanrı inancının ön plana çıkmasını sağlamıştır. Vahabilik, kısa sürede Suudi Ailesi tarafından desteklenmiş ve Nejd bölgesinde güçlü bir askeri ve dini hareket haline gelmiştir. Muhammed bin Suud, Vahabi hareketi ile ittifak kurarak, bu dini hareketi siyasi bir güç haline getirmiştir. Bu süreç, Suudi Arabistan’ın temellerinin atılmasına yol açmıştır.

Bölüm 2: Vahabi ve Umman Arasındaki Çatışmalar

Umman, 18. yüzyılda bağımsız bir güç olarak, özellikle Fars Körfezi'nde önemli bir deniz gücüne sahipti. Umman, Muskat’ı başkent olarak benimsemiş ve Hint Okyanusu’nda deniz yollarının kontrolünü elde etmeye çalışıyordu. Vahabiler, Umman’ın İslam’ın geleneksel uygulamalarına yaklaşımını ve Sünni inançlarını tehdit olarak görmüşlerdir. Ayrıca, Umman, bölgedeki Vahabi saldırıları karşısında direniş göstermiştir. Vahabiler, Umman'a karşı, özellikle Muskat ve Bahreyn’i ele geçirmek amacıyla seferler düzenlemişlerdir. Bu sırada Vahabiler, Arap Yarımadası'nda hızla güçlenmiş ve Nejd bölgesinden yayılarak, Batı'ya, Hicaz’a ve Güney’e doğru ilerlemişlerdir. Bu süreçte, Vahabiler, 1800’lerde İzki gibi yerlerde Ummanlılara karşı zaferler elde etmişlerdir.

Bölüm 3: Kaçarlar ve Umman’a Desteği

Kaçarlar, 1794 yılında İran'daki Safavi hanedanlığını devirerek iktidara gelmişlerdir. Kaçar hükümdarları, içki içmek, dini özgürlükler ve Osmanlı'ya karşı bir denge politikası izleyerek bölgedeki deniz yollarını ve ticaretin güvenliğini sağlamak istemişlerdir. Kaçarlar, özellikle Fars Körfezi'ndeki stratejik öneme sahip bölgelere dikkat etmişlerdir. Kaçarlar, Vahabilerin Orta Doğu'daki genişlemesini engellemek için Umman’ı desteklemişlerdir. Vahabiler, İzki Muharebesi gibi savaşlarla Umman’a yönelik saldırılarına devam ederken (Bu muharebeye Kaçarlar da katılmıştır), Kaçarlar, Umman’a askeri destek göndererek Vahabi saldırılarına karşı durmuşlardır. Bu ittifak, Fars Körfezi’nde deniz yollarının korunmasını hedef almıştır. Kaçarlar, aynı zamanda Bahreyn ve Muskat gibi bölgelerin Vahabiler tarafından ele geçirilmesini engellemiş ve bölgedeki deniz egemenliğini korumuştur.

Bölüm 4: İzki Muharebesi (1812)

İzki Muharebesi, 1812'de, Vahabiler ile Kaçar-Ummanlılar arasında İzki kasabasında gerçekleşmiştir. Bu savaş, Vahabiler’in Umman’daki yerel halkı ve Sünni Müslümanları hedef alarak bölgedeki egemenliğini arttırmak amacıyla gerçekleştirdiği saldırıların bir parçasıdır. İzki, Umman'ın iç bölgelerinden bir kasaba olup, Vahabiler burada güçlü bir direnişle karşılaşmışlardır. Vahabiler, kasabayı ele geçirmiş, ancak sonrasında Kaçarlar’ın Umman’a sağladığı destek ile İzki kasabası tekrar Vahabiler'den geri alınmıştır. Bu zafer, Umman için önemli bir dönüm noktasıydı çünkü Muskat ve Bahreyn gibi stratejik limanları kontrol altında tutabilmeleri sağlanmıştır. Ayrıca, Kaçarlar, Umman’a yardım ederek, Fars Körfezi'ndeki deniz yollarının güvenliğini de sağlamışlardır.

Bölüm 5: Bahreyn ve Muskat’ın Kurtuluşu

Kaçarlar, Umman’ın Vahabi kuşatması altındaki stratejik limanlarını kurtarma noktasında büyük bir rol oynamıştır. Bahreyn ve Muskat, Fars Körfezi’ndeki deniz ticareti açısından kritik öneme sahipti. Vahabiler, bu bölgeleri ele geçirmeyi hedeflemişlerdir, ancak Kaçarlar ve Umman arasındaki ittifak sayesinde, bu bölgeler Vahabi kuşatmasından kurtarılmıştır. Kaçarlar, Umman’ın Vahabi saldırılarına karşı sürekli destek sağlamış, Muskat ve Bahreyn gibi yerlerin stratejik kontrolünü korumuştur. Bu, sadece Osmanlı İmparatorluğu’nun değil, aynı zamanda Kaçarlar’ın da Fars Körfezi üzerindeki denetimlerini sürdürmeleri açısından önemliydi.

Bölüm 6: Vahabi Hareketinin Zayıflaması ve Sonu (1818)

Vahabi hareketi, 1818’deki Darıyah Kuşatması sonrasında büyük bir darbe almıştır. Osmanlı İmparatorluğu ve büyük ihtimalle Kaçarlar’ın ortak mücadelesiyle, Vahabi güçleri Nejd merkezli olarak büyük ölçüde zayıflatılmıştır. Darıyah kuşatması, Vahabilerin Nejd’deki başkentlerini kaybetmelerine neden olmuş, hareketin ilk zaferlerini kazandığı yerler tekrar kaybedilmiştir. Bu olaylar, Vahabiler'in siyasi ve askeri olarak geri adım atmasına yol açmış, hareketin büyük bir kısmı yok olmuştur. Kaçarlar ve Osmanlı İmparatorluğu ortak müdahalesiyle Vahabi tehdidi sona erdirilmiştir.

Bölüm 7: Sonuç ve Bölgesel Etkiler

Kaçarlar ve Umman arasındaki ittifak, Vahabi tehdidini büyük ölçüde sona erdirmiştir. Vahabiler, Fars Körfezi’ndeki ve Umman'daki stratejik limanları kontrol edemedikleri gibi, Nejd bölgesinde de etkinliklerini kaybetmişlerdir. Bu süreç, Kaçarlar’ın Fars Körfezi üzerindeki denetimini pekiştirmiş, Umman ise daha fazla bağımsızlık ve deniz egemenliği sağlamıştır.

Kaçarlar, bölgedeki Vahabi tehdidini bertaraf ettikten sonra, Osmanlı İmparatorluğu ve diğer bölgesel güçlerle birlikte Orta Doğu’nun siyasi haritasını yeniden şekillendirmiştir.

Kaynakça

• Cleveland, William L. - A History of the Modern Middle East, Westview Press, 2016.

• P. M. Holt, Ann K. S. Lambton, and Bernard Lewis (eds.) - The Cambridge History of Islam, Cambridge University Press, 1970.

• Brown, David - The Persian Gulf in History, Palgrave Macmillan, 2009.

• Abdullah, K. - The Rise of the Wahhabi Movement and its Impact on the Arabian Peninsula, Routledge, 2015.

• Mikaberidze, Alexander - Wahhabism: A Critical Essay, Columbia University Press, 2005.